Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

Sayyoramizda tug‘ilishning hududlar bo‘ylab bunday farq qilishi, avvalo u davlat aholisining moddiy va madaniy turmush darajasiga, ayollarning ijtimoiy ishlab chiqarishda bandligiga, hamda shu davlat halqining asrlar davomida shakllanib, saqlanib kelayotgan milliy urf-odatlariga, qolaversa, diniga bog‘liqdir. Bulardan tashqari, tug‘ilishga aholining jins va yosh bo‘yicha taqsimlanishi, nikohdan o‘tish va ajralish kabi qator demografik omillar, psixologik omillar, tibbiyot rivojlanishi, hamda har bir davlat tomonidan olib borilayotgan demografik siyosat ham ta’sir qiladi. Yuqorida qayd etilganidek, keyingi 20-30 yil ichida dunyoning deyarli hamma hududlarida tug‘ilishning kamayib borish jarayoni kuzatilmoqda.

1970-2009 yillar davomida tug‘ilishning eng tez kamayishi Shimoliy Amerikaga to‘g‘ri keladi (shu davr ichida 1,7 marta kamaygan). Uning asosiy sabablaridan biri shahar aholisining o‘sishi bo‘lgan. Masalan, AQSh va Kanadada shahar aholisining 1950-2009 yillarda 64 % dan 75-80 % gacha o‘sgan. Bundan tashqari, tug‘ilishning kamayishiga ayollarning ijtimoiy ishlab chiqarishda, yollanma ishlarda qatnashishi ham sabab bo‘lgan. Masalan, Kanadada 1931 yil modliy ishlab chiqarishda qatnashuvchi aholining 17 % ayollar bo‘lgan bo‘lsa, 1980-2009 yillarda esa bu ko‘rsatkich 40 % dan oshib ketdi. Shimoliy Amerikada tug‘ilishning kamayishiga olib kelgan muhim sabablardan yana biri ajralishning nikohdan ko‘pligidir. Hozirgi davrda AQShda har yili qayd etilgan nikohlarning 50 % ga yaqini buzilganligi ma’lum. Tabiiy holki, nikohning qisqa vaqt davom etishi oilada bola sonining o‘z-o‘zidan kamayishiga olib keladi. Bundan tashqari, Shimoliy Amerikada ishsizlar sonining tobora ortib borishi, ertangi kunga ishonchsizlik bilan qarash kabi xususiyatlari ham tug‘ilishni kamaytiradi.

Ba’zi joylarda davlat tomonidan olib borilayotgan tug‘ilishni cheklashga qaratilgan demografik siyosat ham tug‘ilishning kamayishiga olib kelmoqda. Buni Xorijiy Osiyoning eng yirik davlatlari-Xitoy va Hindiston misolida ko‘rishimiz mumkin.