AQİL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
§1. "Dünya iqtisadiyyatı" elmi obyektiv zəruriyyətdən
Yüklə 3,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §3. "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin predmeti və vəzifələri
- II FƏSİL. DÜNYA İQTİSADİYYATI İNKİŞAF EDƏN BİR SİSTEM KİMİ
|
§1.
"Dünya iqtisadiyyatı" elmi obyektiv zəruriyyətdən meydana g ələn elmdir "Dünyada getdikc ə artan qarşılıqlı asılılıq, dünya iqtisadiyyatının birləşməsi, regionlaşma XX əsrin son mərhələsinin f ərqləndirici xüsusiyyətlərindəndir." H.Ə.ƏLİYEV
T əbiətin və cəmiyyətin üzdə görünən və üzdə görünməyən sirl
ərinin, qanunauygunluqlarının öyrənilməsinin çox qəribə bir xüsusiyy
əti vardır. Uzun illər boyu üzərində tədqiqatlar apararaq, böyük əmək sərf edərək əldə edilən nəticələr sonralar çox sadə və hamının d ərk edə biləcəyi adi həqiqətə çevrilir. Milli iqtisadiyyatların dünya t əsərrüfat sistemindəki rolunun, dünya sisteminin və iqtisadiyyatını v əhdətliyinin dərk edilməsi, dünya iqtisadiyyatının milli iqtisadiyyatlara v ə əksinə, güclü təsir göstərməsinin mənimsənilməsi, qlobal probleml ərin ancaq bütün ölkələrin birgə səyi nəticəsində həll edilə bilm
əsi faktının dərk edilməsi və s. bu kimi indi çoxlarının başa düşdüyü problemlər də bu prosesi keçmişlər... Bu cür indi sadə görünən m əsələlərin dərk edilməsi insanlara böyük bəşəri ideyaların həyata keçirilm əsinə yol göstərdi, dünya və onun iqtisadiyyatı haqqında düçünc ələri
d əyişdirdi və saglam
dünya iqtisadiyyatının formalaşdırılması zərurətini meydana çıxartdı. Ümumiyy
ətlə, götürdükdə insan fəaliyyəti olduqca mürəkkəb, çoxc
əhətli və qarmaqarışıqlıqdır. Bu fəaliyyət ilk vaxtlar bir dövlətin s ərhədləri çərçivəsində baş verirdi və birinci növbədə maddi nemətlər v ə xidmətlər istehsal edilməsində, elmdə və mədəniyyətdə, siyasətdə və ideologiyada öz əksini tapırdı. Belə fəaliyyətlə ortaya çıxan və insanlar arasında baş verən müxtəlif xarakterli münasibətlər və yaşayış tərzləri d ə bir dövlət daxilində baş verirdi. Dünya miqyasında məhsuldar qüvvələrin sürətli inkişafı n əticəsində insan fəaliyyəti ölkədaxili çərçivədən ölkələrdaxili ç ərçivəsinə keçir, bütün ölkələri bütöv bir halda əhatə etməyə başlayır. Bel ə olan halda insanlar arasında meydana çıxan siyasi, iqtisadi, mədəni v ə s. əlaqələr, dövlətlər və regionlar arasında meydana çıxan yeni münasib ətlərlə zənginləşir. Nəticədə insan fəaliyyəti mürəkkəbləşir, qarşılıqlı ziddiyyətlərlə zəngin olur. Bu ziddiyyətlərin həll edilməsi yolu is ə bir ölkə daxilində baş verən ictimai istehsaldan yox, bütün planeti əhatə edən dünya istehsalından - beynəlxalq iqtisadiyyatdan keçir. İnsanlar öz tələbatlarını ödəmək üçün maddi nemətlər istehsal edirl ər və çoxdan məlumdur ki, bir ölkə daxilində istehsalın genişləndirilməsi ilk növbədə təbii resurslardan asılı olur. Hava şəraiti, t əbii resurslar, torpağın yararlılığı ciddi şəkildə ölkələrin iqtisadi inkişafına təsir göstərir. Lakin hər bir ölkədə və dünya miqyasında baş ver
ən daxili proseslərin məğzini təbii amillərlə izah etmək həmişə doğru n əticə çıxarmağa imkan vermir. Təbii şərtlər bu və ya digər səviyyədə daimidir. İqtisadi inkişaf isə dinamikdir. Təxminən eyni təbii şəraitdə ayrı-ayrı cəmiyyətlər tam müxtəlif nəticələr əldə edirlər. Digər tərəfdən t əbii şəraiti müxtəlif olan ölkələrin iqtisadi inkişafının ümumi və oxşar şəkildə olması halı heç də nadir hal deyil. İqtisadi proseslərin intensivliyində təbii amillər nə qədər güclü qüvv əyə malik olsalar da sonda iqtisadiyyatın inkişafında həlledici rolu sosial- iqtisadi quruluş və dövlətin seçdiyi iqtisadi model oynayır. Çoxlu sayda dünya t əcrübəsi, alimlərin müşahidələri bəşəriyyətin fikrini belə bir m
əsələyə yönəltmişdir ki, özü-özlüyündə maddi istehsal da, insanların rifah halı da hansısa çox güclü, lakin ilk baxışdan nəzərə çarpmayan ictimai v ə dünyəvi amil və qanunauyğunluqlara tabedir. Bu qanunauyğunluqları aşkarlamaq və təcrübədə onlardan istifadə etmək üçün bir elm sah əsi tələb olunurdu. Məhz belə bir elmlə Dünya iqtisadiyyatı elmi məşğul olmalı idi. İnsanların iqtisadi proseslərin sirlərini öyrənmək istəyini təkcə özünüd
ərketmə, dünyəvi problemlərin dərinliklərinə müdaxiləetmə xüsusiyy
ətləri kimi daxili can atmalar ilə izah etmək düzgün olmazdı.Bu h əm də onların iqtisadi həyatın müxtəlif- həm lokalvə həm də qlobal- miqyaslarda t ənzimlənməsinə yönələn maraqlarından doğur və insanların obyektiv tələbatlarının ödənilməsi ilə əlaqədardır. İnsanlar h əmişə çalışmışlar ki, iqtisadi proseslərə təsir göstərsinlər və mümkün q ədər onları öz istədikləri istiqamətə yönəldə bilsinlər. Bu istək subyektl ərin istəyi olsa da onun obyektiv əsası vardır və daha güclüdür. M əhz bu obyektiv tərəf insanları getdikcə belə bir nəticəyə gəlməyə vadar etdi ki, iqtisadiyyat dünya miqyasında inkişaf etməlidir. Bundan b aşqa, qapalı iqtisadiyyatların meydana gəlməməsi üçün də dünya iqtisadiyyatının optimal inkişafı tələb olunurdu. Qapalı iqtisadiyyat ilik növbədə milli hökumətin (dövlətin) iqtisadiyyatını durğunluğa düçar edir, dünya elmindən, təcrübəsindən vaxtında və səmərəli istifadə edilməsinə əngəl törədir. Bizim öz respublikamız da daxil olmaqla digər keçmiş sosialist dövləti adlanan ölk
ələrin hazırda düşdükləri vəziyyət bunu bir daha sübut edir. M əlumdur ki, Rusiya kimi böyük bir dövlət də daxil olmaqla keçmiş postsovet ölk ələri hələ də transmilli korporasiyaları ilə məşhur olan, bazar iqtisadiyyatı sahəsində dərin təcrübəyə malik olan inkişaf etmiş ölk
ələrlə rəqabətdə uduzurlar. Təbii resurslarla zəngin, sənayeni inkişaf etdirm
əyə daxili imkanları və böyük hərbi gücü olan Rusiya XX əsrdə öz iqtisadiyyatını ABŞ, Yaponiya və Qərbi Avropa ölkələri səviyyəsinə qaldıra bilmədi. Milli iqtisadiyyatın strukturunu zaman-fəza daxilində operativ d əyişməyi bacarmayan Rusiya bu gün təkcə inkişaf etmiş ölk
ələrdən geri qalmır. Ən mühüm göstəricilər üzrə o heç kiçik ölkələrlə d ə yarışa girə bilmir. Məsələn, 1997-ci ildə Rusiyada adambaşına düşən ümumi milli m əhsulun dəyəri Estoniyanın həmin ildə əldə etdiyi eyni göst əricidən az olmuşdur. Bunun əsas səbəbi Rusiyanın uzun müddət dünya iqtisadiyyatına inte qrasiyasının zəif olması idi. H ərtərəfli sosial-iqtisadi inkişaf ərazi iqtisadiyyatının dərindən öyr ənilməsini tələb edir. Heç olmasa ona görə ki, istehsal sahələri də bu ərazilərdə fəaliyyət göstərir. Lakin çox zaman biz iqtisadiyyatı onun sah
ələri üzrə xarakterizə edirik və öyrənirik. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində isə iqtisadiyyatın ərazi baxımından öyrənilməsinin əvəzolunmaz əhəmiyyəti vardır. Axı son nəticədə istehsal olunan m əhsula və ümumiyyətlə, məhsuldar qüvvələrin inkişafına ərazinin mühiti güclü t əsir göstərir. Ekoloji təmiz məhsul istehsalı isə bilavasitə texnika v ə texnologiyadan deyil ərazidən, ətraf mühitdən asılıdır. Ərazinin istehsalda rolunu qeyd etdikdən sonra ərazilərin bir-biri ilə əlaqədar olması və bir-birinə təsir etməsi haqqında danışmaq olar. M əlum oldugu kimi, biz kənd, şəhər, ölkə, cənub, şərq və şimal və s. kimi əraziləri fərqləndirsək də bunlar hamısı bir-biri ilə əlaqədardırlar v ə sonda vəhdətlik təşkil edən Yer kürəsində yerləşirlər. Yəni bütün ərazi vahidləri tamın - Yer kürəsinin bir hissələridir. Eynilə hər bir ərazi vahidinin iqtisadiyyatı da Yer kürəsi (dünya) iqtisadiyyatının bir hiss əsidir.
Dem əli, milli iqtisadi sistemlər ilə dünya iqtisadiyyatı arasında olan münasib ətlərin tənzimlənməsi, inkişaf qanunauygunluqlarının öyr ənilməsi məsələsi ortaya çıxır ki, bunun da obyektiv əsası vardır. Bu obyektiv əsas fəlsəfi cəhətdən də izah oluna bilər. Söhbət burada ümuminin (dünya iqtisadiyyatının) təkin və xüsusinin (milli iqtisadiyyat sisteml
ərinin) qarşılıqlı əlaqəsindən, oxşarlığından və fərqli əlamətlərindən gedir. Dünya iqtisadiyyatı elminin (fənninin) meydana g əlib inkişaf etməsinin obyektiv əsasını da burada axtarmaq lazımdır. Lakin bir şey nəzərə alınmalıdır ki, dünya iqtisadiyyatının öyr
ənilməsinin son məqsədi milli iqtisadi yarımsistemlərin optimal inkişafını təmin etməkdir. Lakin bu optimallığa nail olmaq üçün birincisi, ümumi il ə xüsusi və təkərlərin oxşar əlamətlərinin, ikincisi, tama daxil olan komponentl ərin (subyektlərin, ölkələrin) arasında f əaliyyət göstərən qanunauyğun əlaqə formalarını dərindən öyrənmək, aşkar etmək və prosesi idarə etmək lazımdır. Bu məsələlərin həllinin z əruriliyi isə dünya iqtisadiyyatı fənninin bir elm kimi meydana g əlməsinə səbəb olmuşdur. Bel əliklə də, "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin meydana gəlib inkişaf etməsinin əsas obyektiv səbəbi ayrıca götürülmüş dövlətin öz s ərhədləri daxilində lazımi səviyyədə inkişaf edə bilməməsi faktı və milli iqtisadiyyat sisteml ərinin dünya təsərrüfatı sisteminə qovuşması t ələbatının meydana çıxmasıdır. Belə bir tələbat əslində həmişə olmuşdur, lakin keçən əsrin ortalarında bu daha aydın görünməyə başlamışdır. XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəlində isə bu problem qlobal qanunauyğunluq şəklini almışdır. Bu gün f
əaliyyət göstərən dünya təsərrüfat sistemi 50-100 il bundan önc ə mövcud olmuş dünya iqtisadiyyatından özünün mür
əkkəbliyi, dinamikliyi, daim dəyişikliklərə məruz qalması ilə f ərqlənir. Dünya iqtisadiyyatı bu gün daha çox tam görünür, hər bir ayrıca götürülmüş ölkə üçün daha cəlbedicidir. Bu dəyişikliklərin meydana g əlməsində aparıcı rolu yüksək sürətlə inkişaf edən məhsuldar qüvv
ələrin beynəlmiləlləşməsi və qloballaşması prosesi oynayır. Transmilli korporasiyalar v ə banklar dünyanın və onun yarımsistemlərinin iqtisadiyyatında struktur dəyişikliklərinin günün t ələblərinə uyğun formada getməsinə kömək edirlər. §2. F ənnin mahiyyəti və fərqli cəhətləri
D ərc edilmiş elmi və tədris-metodik ədəbiyyatlarda "Dünya iqtisadiyyatı"nın mahiyyəti, izahı müxtəlif şəkildə verilir və əlavə olaraq "Dünya t əsərrüfatı", "Dünya təsərrüfat sistemi", xarici və tərcümə ədəbiyyatlarda isə "Beynəlxalq iqtisadiyyat" terminlərindən istifadə edilir. Dem ək olar ki, bütün müəlliflər "Dünya iqtisadiyyatı" ilə "Dünya t əsərrüfatı" və "Dünya təsərrüfat sistemi" terminlərinin izahı arasında ciddi bir f ərq qoymurlar. "Beynəlxalq iqtisadiyyat" termini isə müasir çap materiallarında istifadə edilir və onun əsas məzmununu bugünkü dünya iqtisadiyyatı ilə yanaşı dünya iqtisadiyyatının nəzəri məsələləri v ə beynəlxalq iqtisadi əlaqələr təşkil edir. Sad ə şəkildə dünya iqtisadiyyatı milli iqtisadiyyatların cəmi kimi qiym ətləndirilir. Lakin bu mexaniki toplu olmaqdan çox uzaqdır. T əəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, dünya iqtisadiyyatına aid olan ədəbiyyatlarda bu cəhətə çox fikir verilmir və "Ölkə iqtisadiyyatı" və "Dünya iqtisadiyyatı" anlayışlarının oxşar və fərqli cəhətləri geniş oxucu kütl əsinə lazımi səviyyədə çatdırılmır. Ad ətən "Ölkə iqtisadiyyatı" dedikdə, konkret bir ölkənin tərkib hiss ələrinin (kəndlərin, qəsəbələrin, rayonların, regionların) iqtisadiyyatlarının cəmi başa düşülür. Bu cür yanaşma eynilə dünya iqtisadiyyatı ölkə iqtisadiyyatının cəminə bərabər olmalıdır. Ölk ə və dünya iqtisadiyyatlarının özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Dünya iqtisadiyyatının xüsusiyyətləri isə daha çoxdur, daha mür
əkkəbdir, daha gec dərk olunandır. Bir ölkə iqtisadiyyatının inkişafı il ə dünya iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətlərində, amillərində və şərtlərində müəyyən oxşar əlamətlər olsa da onları fərqləndirən cəhətlər daha çoxdur. "Dünya i qtisadiyyatı" anlayışının mahiyyətini açan əsas cəhətlər 1 saylı cədvəldə verilmişdir.
Ölk
ə (bir dövl ətin) iqtisadiyyatı Dünya iqtisadiyyatı S ərhədlə məhdudlaşır Bütün dünyanı əhatə edir Ölk
ədaxili iqtisadi rayonların iqtisadiyyatının cəmidir Dövl ətlərin iqtisadiyyatının c əmidir
Dövl ətin və
dövl ət
strukturlarının fəaliyyətindən asılıdır Dünyanın aparıcı ölkələrinin v ə dünya əhatəli strukturların f əaliyyətnidən asılıdır F ərdi, xüsusi və ümumi əmək bölgüsü inkişaf etdikcə inkişaf edir Beyn əlxalq əmək bölgüsü inkişaf etdikcə inkişaf edir Beyn
əlxalq vəziyyətin güclü t əsiri yoxdur Beyn əlxalq vəziyyətin güclü t əsiri var Daxili bazarın
qanunauyğunluqlarına görə inkişaf Dünya
bazarının qanunauyğunluqlarına görə inkişaf edir
edir Bazar
iqtisadiyyatının obyektiv qanunlarından kənarlaşa bil ər
Bazar iqtisadiyyatının obyektiv qanunlarına maksimum tabe olur Qarşılıqlı ziddiyyətlər çox da güclü deyil Qarşılıqlı ziddiyyətlər çox güclüdür Qarşılıqlı əlaqələr sadədir, tez h
əll olunandır Qarşılıqlı əlaqələr çox mür
əkkəbdir. Çətin həll olunandır Sad
ə tərkibə malikdir Mür
əkkəb tərkibə malikdir İnkişafa əsasən bir dövlətin siyas ətindən asılıdır İnkişafı bütün dövlətlərin siyas
ətindən asılıdır Ölk
ə (bir dövl ətin) iqtisadiyyatıdır Dünya iqtisadiyyatı-bütün ölk
ələrin iqtisadiyyatıdır Əsasən bir dövlətin maraqlarına xidmət edir Bütün dünyanın maraqlarına xidm ət edir
Bir ölk ədə yaşayanların t ələbatlarının ödənilməsi qayğısına qalır Dünya
əhalisinin t ələbatlarının ödənilməsi qayğısına qalmağa meyillidir Lokal probleml ərin həlli yollarını axtarır Qlobal probleml ərin həlli yollarını axtarır Z əif, epizodik, dinamik inkişafa malikdir Güclü daimi dinamik inkişafa malikdir Əsasən ölkə ticarətinin təsiri altındadir Dünya ticar ətinin təsiri altındadır Əsasını maddi və mənəvi milli istehsal, onun bölgüsü, mübadil əsi və istehlakı təşkil edir Əsasını maddi və mənəvi varlığın beynəlxalq istehsalı, onun bölgüsü, mübadil əsi və istehlakı t əşkil edir Vahid bir sistemdir Nisb
ətən vahid sistemdir (vahid sistem ə çatmağa can atan sistemdir) Lokal t əfəkkürlər üzərində qurulur Qlobal t
əfəkkürlər üzərində qurulur
M əhsuldar qüvvələri bir ölk ə daxilində formalaşdırır və inkişaf etdirir Planetar s əviyyədə m əhsuldar qüvvələri formalaşdırır v ə inkişaf etdirir Beyn
əlxalq vəziyyətə güclü t əsir göstərmir Beyn əlxalq vəziyyətə güclü t əsir göstərir
§3. "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin predmeti və vəzifələri Hazırki dövrdə, üçüncü minilliyin başlangıcında artıq məlum olmuşdur ki, hər bir ölkənin daxili və xarici iqtisadi fəaliyyəti dar ç ərçivədə baş vermir, ölkələrarası əlaqələr güclənir və sayca yeni-yeni f əaliyyət sahələrini əhatə edir. H ər bir ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsündə fəal iştirak etməsi obyektiv xarakter daşısa da, ayrı-ayrı ölkələrin beynəlxalq əmək bölgüsünd ə daha səmərəli iştirak etməsi üçün konkret bir dövrdə dünya t əsərrüfat sistemində yaranmış mühiti realistcəsinə qiymətləndirmək və köhn ə ideyalardan can qurtarmaq tələb olunur. İlk növbədə dünyada f əaliyyət göstərən bütün ölkələrin iqtisadi inkişaf meyllərini, inkişafa t əsir göstərən amil və şərtləri mənimsəmək məsələsi qarşıya çıxır. Bütün bu m əsələlərin həlli istiqamətləri "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin problemınə daxildir. Müasir dövrd ə ayrıca götürülmüş bir ölkə üçün vacib m əsələlərdən biri dünya təsərrüfat sistemində baş verən hadisələri və yaranmış şəraiti nəzərə almaqdan və onların uçotunu aparmaqdan, q anunauygunluqları ortaya çıxarmaqdan ibarətdir. Bu işin elmi şəkildə h əyata keçirilməsi dünya təsərrüfat sistemində və beynəlxalq əmək bölgüsünd ə baş verən obyektiv proseslərin dərindən öyrənilməsini tələb edir. Dünya t
əsərrüfat sistemi ilə yanaşı onunla həmahəng inkişaf etm
ək eyni zamanda hər bir ölkədə daxili bazarın həcminin artırılması yollarının öyrənilməsini tələb edir. Bu yollar da yenə beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsindən keçir."Dünya iqtisadiyyatı" fənni bu sah
ədə də baş verən konstruktiv dəyişiklikləri dərindən öyrənir və konkret iqtisadi m əsələnin həllində onları nəzərə alır. Dünyada baş ver
ən və iqtisadi inkişafa təsir göstərə bilən hər bir hadisənin uçotu və öyr
ənilməsi "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin əsas məsələlərindəndir. Bu c əhət ilk növbədə inkişaf etməkdə olan bizim respublika kimi dövlətlər üçün çox vacibdir. M əsələ burasındadır ki, hər bir ölkənin gələcək inkişafı onun dünya bazarına yol tapmasından və müəyyən ərzaq,
s ənaye məhsulları və yaxud da xidmət göstərilməsi sahəsində orada dayanıqlı mövqe əldə etməsindən və bu mövqeni uzun müddət əldə saxlamasından asılıdır. Bu baxımdan dünya iqtisadiyyatı elmi hər iki t ərəfin imkanlarını aşkara çıxara bilər. Məhz buna görə də dünya və yaxud da son zamanlar deyildiyi kimi beyn əlxalq iqtisadiyyat fənni dünya t əsərrüfat sistemini vahid bir obyekt kimi öyrənməklə yanaşı, eyni zamanda ayrı-ayrı ölkələrin bir qrup və region ölkələrinin də t əsərrüfatını hərtərəfli öyrənir, təhlil edir, üstün cəhətləri ortaya çıxarır, m ənfi halları göstərir, inkişaf istiqamətlərini təyin edir. Dünya iqtisadiyyatı fənninin məqsədləri çoxdur, ümumdünyavidir. Lakin bu m əqsədlərin həm qlobal və həm də lokal cizgil
əri vardır. Hazırki dövrdə bir sıra məsələlərin həllində, şərhində, öyr
ənilməsində "Dünya" sözü işlədilsə də, mahiyyətcə onlar hələ düny
əvilik dərəcəsində çatmamışlar. Elə götürək "dünya bazarı"nı. Diqq
ətlə nəzər salsaq, əslində bu günün dünya bazarı planetimizin bütün ölk
ələrinin bazarı olmaqdan uzaqdır. O inkişaf etmiş kapitalist ölk
ələrinin bazarıdır. Bu bazarda əsasən Amerika, Qərbi Avropa, Yaponiya v ə bir də onlarla sıx əlaqədə olan bir qrup ölkə fəaliyyət göst
ərir. Belə şəraitdə Dİ elminin əsas məqsədlərindən biri dünya bazarını həqiqi dünya bazarına çevirmək, orada bütün ölkələrin iştirak etm əsi üçün şəraitlərin yaradılmasına metodik köməklik göstərməkdir. Ölk ələrin maddi-texniki bazalarının möhkəmlənməsi onlara imkan verir ki, öz t əsərrüfatlarını dünya təsərrüfatlarına nisbətən daha "açıq" etsinl ər, dünya bazarında öz yerlərini tuta bilsinlər. Sonda bu dünya iqtisadiyyatının inkişafı üçün də şərait yaradır. Üçüncü minilliyin əvvəlində bütün dünyanın və ayrı-ayrı ölk
ələrin qarşısında xüsusi ciddiliyi ilə duran problem insanların normal yaşamasını təmin etmək problemidir. Bunun üçün isə prinsipcə yeni siyasi v ə iqtisadi təfəkkürlər tapmaq və istifadə etmək zərurəti ortaya çıxmışdır. Eyni təfəkkürlərin, məsələlərin həllinə yeni yanaşmaların mahiyy
əti ondadır ki, indiki dövrdə ümumbəşəri (dünyəvi) maraqlar bütün dig ər maraqlardan üstün tutulmalıdır .Dünyəvi inkişaf hər hansı bir dövl
ətin, yaxud da region ölkələrinin inkişafından geri qalmamalıdır. Dİ fənni bir elmi fənn kimi bu cəhətləri dərindən, hərtərəfli öyrənir və göst ərir ki, bəşəri maraqların üstünlüyü müasir dövrün obyektiv-ictimai qanunudur. Bu qanun n əzərə alınmadıqda iqtisadiyyat və bütövlükdə b əşəriyyət insanların xeyrinə inkişaf edə bilməz və əksinə elə bir v əziyyət yarana bilər ki, bu vaxta qədər əldə edilmiş sivilizasiya da m əhv olar. Buna görə də Dİ fənni bütün bu və ya digər tipli çətin və paradoks xarakterli m əsələləri ortaya atır, təhlil edir və əməli nəticələr çıxarır. "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin öyrəndiyi məsələlər çoxdur. Ümumi şəkildə burada iqtisadiyyatı və iqtisadi inkişafı formalaşdıra bil
ən bütün məsələlərə toxunmaq zərurəti vardır. Lakin bir dərslik və ya d ərs vəsaitində kompleks məsələlərin hamısını dərindən və hərtətəfli açmaq mümkün olmadığına görə "Dünya iqtisadiyyatı" fənnində əsas fikir dünya t əsərrüfatı sisteminin formalaşması və hərtərəfli açmaq mümkün olmadığına görə "Dünya iqtisadiyyatı" fənnində əsas fikir dünya t əsərrüfatı sisteminin formalaşması və tədrici inkişafı probleml ərinə, bu sferada baş verən daimi dəyişikliklərə ayrı-ayrı ölk ələrin, regionların iqtisadi inkişaf dinamikasına onların bir-birləri il ə formalaşmış iqtisadi münasibətlərinə, qarşılıqlı asılılıqlarına verilir. Bütün m əsələlərin öyrənilməsində "Dünya iqtisadiyyatı" fənni obyektiv iqtisadi qanunları əsas götürür və bu qanunlara söykənərək, onlardan ir əli gələn, dünya təsərrüfat sisteminin inkişafını təmin edə bilən fərdi qanunauygunluqları ortaya cıxarır və öyrənir. Bu əslində "Dünya iqtisadiyyatı"fənni predmetinin əsasını təşkil edir. Bu gün formalaşmış dünya təsərrüfat sistemi və mütəxəssislərin v ə dövlət başçılarının ona olan münasibətləri qabaqkılardan fərqlənir. Hazırda milli təsərrüfatların qarşılıqlı asılılığı və dünya iqtisadi sistemin tam olması hamı tərəfindən dərk edilir. Buna görə də "Dünya iqtisadiyyatı" fənni müasir sivilizasiyanın və elmi-texniki inqilabın ortaya çıxardıqları qlobal problemləri də dərindən şəhr edit, öyrənir və əməli nəticələr çıxarır. İstər dünya təsərrüfatının inkişafında və istərsə də bəşəriyyəti t əhlükə altına salmış qlobal problemlərin həllində dünyanın bütün ölk ələri eyni mövqe tutmur və ən başlıcası isə eyni imkana malik deyildirl ər. Buna görə də "Dünya iqtisadiyyatı" fənni ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatının başlıca xüsusiyyətlərini ortaya çıxarır, öyrənir və bu sah
ədə qabaqcıl, mütərəqqi halların bütün dünyaya yayılması yollarını t ədqiq edir. Bu cəhətdən ölkələrin qrup şəklində öyrənilməsinin, yenicə dirç əlmiş və inkişaf etmiş ölkələrlə bir sırada ayaqlaşmaq iqtidarında olan "Yeni s ənaye ölkələri" kimi ölkələrin dərindən öyrənilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. "Dünya iqtisadiyyatı" fənni inteqral xarakterə malikdir. Burada b əşəriyyət miqtasında iqtisadi inkişafa təsir göstərən bütün amil və şərtləraraşdırılır, öyrənilir və təcrübə üçün lazımi nəticələr çıxarılır. M əhz buna görə də "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin öyrəndiyi məsələlər dair əsinə dünya ticarəti, kapitalın və işçi qüvvəsinin miqrasiyası kimi ən mühüm beyn əlxalq iqtisadi əməkdaşlıq formaları da daxildir. "Dünya iqtisadiyyatı" fənni eyni zamanda beynəlxalq təsərrüfat sistemi mexanizmini, onun probleml ərini, ümumdünya iqtisadiyyatının potensial imk anlarını, bəşəriyyətdə baş verən qloballaşma proseslərini d ərindən araşdırır, təhlil edir, inkişaf səviyyəsini təyin edir, proqnozlaşdırır və qabaqcıl təcrübəni yaymaq, mənfi meylləri aradan qaldırmaq sahəsində əməli təkliflər irəli sürür.
Yüklə 3,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|