«arab tili bilan ikki uloqchi oi singari teng poyga i/ilib, o'zib borayotgan turk tilini»

- *-• ■■■v^jyyiK iw .t-unwfrunsftvf
bayon etiladi . Uchinchi bobda suhbadashish odobi borasida so'z yuritiladi . Bizga yaxshi ma'lumki , suhballashish odobi va uning shartlariga amal qilish ijtimoiy munosabatlaming mo'tadil kechishini ta'minlovchi asosiy va o'ta muhim aksariyat mualliflar tomonidan omillardan bir axloq - odob muammolariga bag'ishlangan hamda asarlar mazmunidan alohida o'rin olgan. “Odob as - solihin" asarida ham muallif suhbatlashish odobi va uning o'ziga xos jihatlari borasida batafsil so'z yuritadi . Mazkur o'rinda quyidagi fikrlar ilgari suriladi : uylanadigan yigit nikohdan oldin o'zi uylanmoqchi bo'lgan qizni ko'rmog'i, uylanadigan qizning bokira bo'lishi, shuningdck , to'rt narsa : umrda , qomatda , molda va nasabda erdan past va uch narsa : husn-u jamolda , xulq ( odob ) da hamda iffatda crdan yuqori bo'lishi zarurligi muallif tomonidan alohida ta'kidlanadi . Yuqorida qayd etilgan fikrlaming ahamiyati amaliy turmushda o'z isbotini topgan bo'lib , ulami bilish harnda mazkur fikrlarga amal qilish oilalarda tinchlik totuvlik , farovonlik va xotirjainlikning barqaror bo'lishini kafolatlovchi omillar bo'lib xizmal qiladi . Sodiq kasal holini so'rash . tashg'ariy “ Odob as - solihin " asarida . ta'ziya va musibat odoblari haqida ham fikr yuritadi . Ushbu holatlarda amal qilinadigan qoidalar mohiyatidan xabardor bo'iish ham har bir kishi uchun foydadan holi bo'lmaydi . Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki . Muhammad Sodiq Qoshg'ariy tomonidan yaratilgan " Odob as solihin ” asari jamiyat a'zolari , shu jumladan , yoshlaming manaviy axloqiy jihaldan barkamol bo'lishlarida katta ahamiyatga ega . Mazkur asar har bir inson tomonidan o'rganilishi va kundalik turmushda qat'iy amal qilinishi zarur bo'lgan xulq odob qoidalarining majmui sanaladi . Shu bois Sharq pedagogikasi tarixida mazkur asar ham UnsurubMaoliy Kaykovusning" Qobusnoma " asari kabi o'z o'rni va mavqciga cga. Pcdagogik dcganda o‘z navbatida manaviyat va ma'rifat tushunchalari ham ko'z o ngimizda gavdalanadi. Ma'rifat ~ kishilaming ong -bilimini, madaniyatini oshirishga qaratilgan ta'lim -tarbiya, maorif hamdir. Ncmis mumtoz falsafasining asoschilaridan biri Kant mazkur tushunchaning mazmun va mohiyatini ochib berishga harakat qilgan. U o'zining «Ma'rifal nima? degan savolga javob» nomli maqolasida bayon qilishicha, ma'rifat inson shaxsini tarbiyalash. uning aqli, axloqi imkoniyatlaridan jamiyatning ilgarilama, ya'ni yuksaklik tomon taraqqiyoti manfaatlari yo'lida foydalanishdir. Jamiyat taraqqiyotini ma'rifatsiz tasavvur ctib bo'lmaydi. Bu so‘z qadim zamonlardan tortib. to XX asr boshlarigacha asosan bilim va ilm, uni cgallash borasida amalga oshirilgan ta'lim-tarbiya jarayoni ma'nosida qo'llab kelingan. Dunyoqarash - insonning tevarak atrofini qurshab turgan voqelik to‘g‘risidagi, olamning mohiyati, tuzilishi, ozining undagi o‘mi haqidagi qarashlar, tasavvurlar, bilimlar tizimidir. Dunyoqarash insonning dunyoni va o'zini ma'lum ma'noda anglashi, tushunishi, bilishi va baholash usuli bo'Iishi jihatdan uning har qanday moddiy va ma'naviy faoliyatida o‘z ifodasini topadi.
Barchamizga ma'lumki, inson ta'lim-tarbiyasida pcdagogika fani muhim rol o ynaydi. Insonni qay tarzda kamol toptirish, uning odob-axloqiga, xulq-atvonga “javobgar” fan bu pcdagogika dcsak, aslo mubolag'a bo'lmaydi. Aytish lozimki, pcdagogika fanining shakllanishi bugungi kundan cmas. balki qadim tarix davrlariga borib taqaladi. Ushbu fan haqida mutafakkirlar lomonidan bildirilgan fikrlar, turfa mulohazalar pedagogika fanining qiymatini yanada oshiradi. Biz siz bilan tadqiq qilmoqchi bo'lgan maqolada esa Mahmud Sodiq Qoshg'ariyning pedagogikaga oid qarashlan ilgari suriladi.
Mahmud Sodiq Qoshg'ariy XVIl-XIX asrlar oralig'ida yashab o'tgan tarixchi, filolog, shoir hisoblanadi. “Tazkirai azizon". “Tazkirai as'hob ul qahf\ “Risolayi kasbdor" va shu kabi qator asarlar muallifi sanalmish Mahmud Sodiq Qoshg'ariy “Sodiq" taxallusi ostida ijod qilgan. Bundan tashqari, Mahmud Sodiq Qoshg ariy yetuk taijimon hisoblanib, Tabariyning “Tarixi Tabariy”. Muhammad Haydaming “Tarixi Rashidiy” kabi asarlari aynan Mahmud Sodiq Qoshg'ariy tomonidan tarjima qilingan. Mahmud Sodiq Qoshg'ariy ijodidan turli janrdagi asarlar o'rin olgan bo'lib, xususan, g'azal, muxammas, ruboiy, masnaviy, qit'a va shu kabilami misol qilib keltirishimiz mumkin[10).