ARİstotel poetika “Ş Ə r q -q ə r b”

(e.e.  IV  esr) “Fiest” esərinin qəhrəmanı,  Fiestin mənsub olduğu Pelo- 

pidlər nəslinin təbii nişanələrinə  işarədir.  Əsatirdə Zevsin  oğlu h iylə- 

gər v ə  tamahkar Tantal  ziyafət zamam  allahlarla yaxmlıq edər,  onlara 

kəlek gələr və sirlərini yayarmış.  Tantal bir dəfə yenə də allahlan y ox-

101

lamağı  qərara alır.  Öldürdüyü öz doğma oğlu Pelopsun  ətindən onlara 

yemək  təqdim  edir.  allahlar y em əyə yaxm durmurlar.  Yalnız m əhsul- 

darlıq və əkinçilik ilahəsi Demetra, fikri Aid tərəfindən qaçırılmış  qızı 

Persofılanın yanmda olduğundan,  çaşıb  ətdən  götürür v ə  Pelopsun  bir 

çiynini yeyir. Allahlar Pelopsun yeyilən çiynini fıl sümüyü ilə əvəz ed e- 

rək onu  dirildir.  Tantalı  isə əbədi  cəhənnəm oduna qərq edirlər.  Pelops- 

dan  törəyən  pelopidlər  nəslinin  hamısınm  çiyinlərində  fıl  sümüyünə 

bənzor  xal  da buradan  irəli  gəlmişdir.  Karkin  əsatirdəki  bu  təfərrüatı 

deyişərək,  onu Fiestin  çiyinlərindəki  ulduz nişanəsi  ilə  əv ə z etmişdir.

“7i>o” -  Sofoklun faciəsidir.  B izə yalnız parçaları  gəlib  çatmışdır. 

Fessaliya şahı Solomeyin qızı Tiro Poseydonla əlaqəyə girmiş və ondan 

iki əkiz oğlan uşağı doğmuş v ə onların ikisini də gilasvari beşikdə çaya 

atmışdır.  Sonradan  Poseydondan  olan  övladlarını  beşiyin  köməyi  ilə 

tanımışdır.

“Ayaq  yum a”  -   Homerin  “O disseya”  dastanında  Odisseyin  qoca 

dayəsi  Evrikleyanın  onun  ayağmı  yuyan  zaman  ayağındakı  çapıqdan 

Odisseyi  tanımasını  təsvir edən  fəsil.

Ores  “İfigeniya”da -  b  a x XI  fəslin şərhi.

“Terey” -  Sofoklun bu əsərindən yalnız parçalar qalmışdır. Əsatirə 

göıo Zevsin törəmələrindən olan Frakiya şahı  Terey öz baldızı Filom - 

pelanı  zorlayır və  sirrin üstü  açılmasm  deyə  onun  dilini  kəsir.  Filom - 

pela  toxucu  məkiyində  işlədiyi  lövhənin  köməyi  ilə  Tereyin  alçaqlı- 

ğını bacısına, Tereyin arvadı Proknaya bildirir.  Aristotel “toxucu m əki- 

yinin səsi” deyərkən, lal Filompelanın yerinə məkiyin dilə gəlib, cina- 

yətin  üstünü  açdığına  işarə  edir.

“K iprlilər” -  Ordmski, bizcə,  bu əsəri Novosadski və Petrovskidən 

forqli  olaraq,  poema  deyil,  faciə  adlandırmaqda  daha  haqhdır.  Zira, 

Aristoteldə  həmin  yerdə  mahiyyətcə  səhnə  tamaşalarından  söhbət 

gedir.  Ordınskinin  şərhinə  əsasən.  Dikeogenin  “Kiprilər”  əsərində 

Telcmon  torəfındon  bir  vaxt  Salamin  adasından  sürgün  edilmiş  T ev- 

krin  Tedemon  öldükdən  sonra  yenidən  adaya  qayıtmasından  danışılır. 

Tevkr  evlərinə  girdikdə  Telemonun  şəklini  görür  və  ağlayır.  Xorun 

Tevkri  müşayiət  edən  kiprlilərdən  ibarət  olduğuna  görə,  onun  adı  da 

buradan götürülmüşdür.

Alkinoyun  ziyqfətindəki  hekayətdə  -   buna  orijinalda  “Alkinoyun 

apologiyası”da  deyilir.  Qədim  yunanlar  adətən  belə  dedikdə  “Odis- 

seya”nın VII-XII fəsillərini nəzərdə tuturmuşlar. Burada Aristotel ə s ə -

102

rin 7-ci fəslində kor (500-535-ci sətirlər və ardı) kifared Demodokun, 

Alkinoyun  məclisində  Odisseylə  Axıllesin  mübahisəsini  tərənniim 

etdiyi yerdə  Odisseyin gözlərinin yaşardığı səhnədən bəhs  edir.

“X'oeforlar” -  Esxilin  faciəsinin adıdır.  “Oresteya”  tetralogiyasına 

daxildir.  “Xoefor”un hərfi mənası “qəbir üzərində ehsan verən qızlar” 

deməkdir ki, xor da həmin qızlardan ibarət olduğundan,  faciə “X oefoı- 

lar”  adlandınlmışdır.  Əsərdə  Elektra  Oresti  geriyə  atılmış  saçlanndan 

və  ayaqlarınm izindən tanıyır.

Sofist  Poliid  -   e.ə.  IV  əsrdə  yaşamış  yunan  faciə  və  difiramb 

ustasıdır.  Plutarx,  Diodor,  Svida,  Pindann  əsərləri  v ə  m üxtəlif  fıaq- 

mentlərində Poliidin  adı  faciənəvis  kimi  qeyd olunur.

“Tidey” -  İneyin oğlu,  “İliada”nın qəhrəmam Arqos şahı Diomedin 

atasıdır.  Polinikin  Fiv  üzərinə  yüıiişündə  canım  qəhrəmanlıqla  fəda 

etmişdir. Bəzən Diomedin özünə də atasmın şərəfinə “İliada”da Tidid 

v ə  ya Tideyon deyilir.  Aristotel Feodektin haqqında danışdığı  “Tidey” 

faciəsi bizə gəlib çatmamışdır.

“Finidlər”  -   Salmides  şahı  Fineyin  övladlannm  faciəsinə  həsr 

edilən  əsər.  N ə  özü,  nə  m üəllifı  haqqmda  məlumat  yoxdur.  Əsatirdə 

Finey  arvadınm  (uşaqlannm  ögey  anasmın)  təhriki  ilə  öz  balalarınm 

gözünü çıxanr.

“Yalançı qasid O dissey”  -  bu əsər məlum deyildir.

17

Amfıaray -  b  a  x  13-cü  fəslin şərhi.

“İfıgeniya”da -  Evripidin  “İfıgeniya Tavriddə”  əsəri.

Orestin  ağlı  başından  çıxması  -   intiqam  ilahələri  Eıinlər  təıəfın - 

dən təqib  edilən Orestin dəliliyinin tutması  səhnəsinə  işarədir.

Poseydon  (Poseidaon)  -   dənizlər  allahı.  Kron  v ə  Reyanın  oğlu, 

Zevsin qardaşı. Əsatirə görə kainatda hökmranlıq ə w ə llə r  Urana -  göyə 

mənsub  imiş;  Uran  Geya ilə -  Yerlə  evlənm iş və  ondan  bir neçə  titan 

övladı  olmuşdur.  Onlardan biri -   Kron  atasını  taxtdan  saldıqdan  sonra 

dünya  üzərində  hökmranlığı  öz  əlinə  alu'.  Lakin  o  qorxur ki,  Reyadan 

olan övladlanndan biri də onun özünü hakimiyyətdən salıb yerinə k eç- 

sin. Odur ki, bir-bir uşaqlanm udmağa başlayır. Ə w e lc ə   kaşanə -  ocaq 

ilahəsi  Geotiyam,  sonra  kəbin  ilahəsi  Geram,  dalınca  münbitlik  və

103

əkinçilik  ilahəsi  Demetranı,  yeraltı  dünyamn  allahı  Aidi  v ə  nəhayət, 

dənizlər  allahı  Poseydonu  diri-diri  udur.  Reya  axınncı  oğlu  Zevsi  əri 

Krondan xilas etmək m əqsədi ilə onu hücrə bir guşədə doğur, əvəzinə 

isə ərinə daş uddurur. Zevs böyüyüb hakimiyyəti ə lə  alır, atasım Tartara 

vasil etməzdən ə w ə l  onun qamını yarıb bacılarını və o cümlədən, qar- 

daşı  Poseydonu  azad  edir.  “O disseya”da  Aristotelin bəhs  etdiyi  m əhz 

həmin dənizlər allahı  Poseydondur.  Ordmski  “Poetika”nın  bu yerində 

Aristotelin ümumi məzmundan  söhbət gedərkən xüsusi  ism ə  müraciət 

etm əsinə  (“Poseydon  isə  onun  arxasmca  göz  qoyur”  ifadəsi)  təəccüb 

edir, halbuki bir az ə w ə l  “Poetika”nm müəllifı özü deyir ki, bütün bun- 

dan (yəni ümumi planı cızdıqdan) sonra, adlan öz yerinə qoyub epizod- 

ları  elə  təsvir  etmək  lazımdır ki,  onların  həqiqətən  də  m ətləbə  dəxli 

olsun. Ordınski buna görə Dünserin həmin ziddiyyətdən çıxmaq yolunu 

göstərən belə bir ehtimalma inanmağın mümkün olduğunu göstərir v ə 

deyir: güman ki, həmin yerdə “Poseydon” ismi “Dəniz”in məcazi m əna- 

smda işlənmişdir.

Adaxlılar -   Odisseyin  arvadı  Penelopu  almaq  istəyənlərdir.  Aris- 

totel  “Adaxlılar  onun  var-yoxunu  yeyib  tə lə f  edirlər  və  oğluna  tor 

qururlar” ifadəsi ilə “Odisseya” əsərinin II nəğm əsində Odisseyin oğlu 

Telemaxın Afinaya dediyi  sözləri  eynilə təkrar edir.

18

Feodektin  “Linkey"i -  b  a x  11 -c i  fəslin şərhi.

Ayant -  Sofoklun “Ayant qırmancgəzdirən”  v ə  “Lokriyalı Ayant” 

əsərlərinin  qəhrəmamdır.  Bu  əsərlərdən  tam  şəkildə  bizə  birincisi, 

natamam  şəkildə  isə  ikincisi  gəlib  çatmışdır.  Sofokl  həmin  əsərinin 

mövzusunu Troya əsatirləri  silsiləsindən almışdır, Aristotel də  Sofok- 

lun  faciəsində  Ayantın  qorxunc  ehtiraslarına  və  keçirdiyi  ağır iztirab- 

lara  işarə  edir.  Ordınski  öz  şərhlərində  göstərir  ki,  Ayantm  həyatı 

eynilə Esxilin, Astidamantın və Feodektin faciə əsərləri üçün də mövzu 

olmuşdur. Əfsanəyə görə A xilles öldükdən sonra onun hərbi ləvazimat 

v ə geyiminin kimə qismət olması haqqında mübahisə düşür. Bu, yalnız 

Axillesin  nəşi  uğrunda  döyüşdə  daha  çox  fərqlənən  qəhrəmana  çat- 

malı  idi.  Mübahisə,  yalnız Odissey ilə Ayaks  arasında gedə  bilərdi və

104

belə də olur.  Bunun bir nəticə  vermədiyini  görən  axeyalılar m əsələni 

Haha düzgün həll edə biləcəklərini güman edərək troyalı əsirlərə həvalə 

edirlər.  Lakin Afina  işə  qarışıb  troyalılara  təlqin  edir ki,  işi  Odisseyin 

xeyrinə həll  etsinlər.  Ayaks  hiddətindən  dəlilik dərəcəsinə  çatır,  acı- 

ğından qılıncım çəkib mal-qaranm üstünə düşür,  ayılanda öz hərəkət- 

lərindən utanır və özünü yerə taxdığı qılıncının üstünə atıb intihar edir. 

Sofokl  məhz  həmin  əsatirdən  istifadə  etmişdir.  Bu  əsatirdən  “Odis- 

seya”nm XI nəğməsində istifadə  olunmuşdur.

İksion  -   əsatirə  görə  Fessaliya  lapiflərinin  (əfsanəvi  xalqın)  şahı 

olmuşdur. İfrat dərəcədə əzazilliyi, hiyləgərliyi ilə seçilmişdir. Doğma 

qaymatasına tələ  quraraq onu közlə  dolu quyuya  salıb  məhv etmişdir. 

allahlar da  buna  və  digər  ağır  cinayətlərinə  görə  onu  cəzalandıraraq, 

heç yerdə sığınacaq verməmişlər. Nəhayət, İksion rəhmə gələrək, onu 

öz himayəsinə alan Zevsə də xəyanət etmiş, onun doğma bacısı və arvadı 

Geraya eşq elan etmiş, buna görə də yeraltı xaos dünyası Tartarda mütə- 

madi herlənən təkere  sarınmaqla cəzalandırılmışdır.

“Ftiotiyalılar” -  Sofokl bu əsərinin adını Ftiya əhli mənasında işlət- 

mişdir.  Ftiya  mirmidlərin  əsas  şəhəridir.  Şah  Peley  və  oğlu  Axillesin 

vətənidir.  Əsatirə  görə  Axillesin  babası  Eak  Geramn  göndərdiyi  mor 

(ölət) xesteliyi zamanı öz xalqmı itirir. Lakin atası Zevs onun Xahişinə 

em əl  edib,  qarışqaları  adamlara  çevirərək ölənləri  əv ə z  edir  (yunanca 

“mirmeks”  -  qarışqa  deməkdir).  Sofoklun həmin  əsərindən  müəyyon 

parçalar qalmışdır.

“P eley” -  Sofokl və Evripidin əsərlərinin adıdır. Hər iki faciənəvis 

öz eserlərində Eakın  oğlu,  əfsanəvi Mirmid xalqınm  şahı  və Axillesin 

atası  Peley haqqında  əsatirdən  istifadə  etmişdir.

“Forkidlər” -  Esxilin satirik mövzuda yazdığı əsərlərindəndir. For- 

kidler deniz allahı Forkun qızlarıdır.  Haqqında çox az məlumat vardır.

“P rom etey”  -  Esxilin  faciəsidir.  Burada  onun  iki  faciəsindən  biri, 

“Zəncirlenmiş  Prometey”,  yaxud  “Azad  edilmiş  Prometey”  nəzərdə 

tutulur.  Bırincisi  tam  şəkildə  bizə  gəlib  çatmış,  ikincisindən  yalnız 

parçalar qalmışdır.

“İlionun  dağılm ası”  -   bu  mövzuda  zəm anəm izə  gəlib  çatmayan 

bir  n eçə  faciə  olmuşdur.  Ordınski,  m əsələn,  Aqafon,  İofan,  Kleofont 

v e  Nikomaxm  vaxtilə  həmin  adda  faciələri  olduğunu  göstərir.  Aris- 

totel  admı  çəkdiyı  faciənin epik  tərkibliyindən  çox,  fabulalı  olduğun-

105

dan  şikayətlənir  (yəni,  Evripid  kimi,  mövzunun  bir  boyunu  götürüb 

işləm ək lazımdır).

Niob  haqqında  əsatir  -   Tantahn  qızı,  Fiv  şahı  Amfıonun  arvadı. 

Niob haqqında  əsatirdə  deyilir ki,  o,  altı  oğlan,  altı  qız  doğubmuş.  Bu 

qədər övladı  ilə  qürrələnən Niob  Latona  (işıq  allahı  Apollonun və  ya 

doğum  ilahəsi  Artemidanın  anası)  qurban  verməkdən  imtina  edir  ki, 

mən ondan üstün olduğum halda, n ə üçün qurban verməliyəm. Bundan 

qəzəblənən  Latona Apollon və  Artemidaya tapşırır ki,  Niobun  övlad- 

larının  hamısını  oxdan  keçirsinlər.  B elə  də  olur.  Kifared  v ə  Şah  -  

həssas və zərif ürəkli ata Amfıon tab gətirməyib intihar edir. Niobu isə 

allahlar,  onun  öz  doğma  vətəninə  Lidiyaya  Spil  dağma  gətirib  daşa 

döndərirlər. Həmin daşdan o zamandan şəffaf bir bulaq axır.  Bu, indiyə 

qədər  də  övladlarına  ağlayan  Niobun  göz  yaşlarıdır.  Esxilin  yalnız 

parçaları  qalmış  faciəsi  bu  mövzudan  götürülmüşdür.  Niob  haqqında 

əsatirdən Ovidi  də  “Metamorfozalar”mda istifadə  etmişdir.

S is if -  Korinf şahı,  Eolun oğlu.  Əsatirdə ən tülək, ən hiyləgər şəx- 

siyyət  kimi  təsvir  olunur.  O,  hətta  arxasınca  gələn   ölümü  belə  guya 

tovlayıb qandallaya bilmişdir.  Bağışlanmaz cinayətlərinə görə öləndən 

sonra ona yeraltı zülmət dünyası Aiddə böyük bir daşı dağın ətəyindən 

zirvəsinə qaldırmaq həvalə olunmuşdur; o, daşı yuxarı qaldırır, m üəy- 

yən  nöqtəyə  çatanda onu  buraxır,  daş  dığırlamb  aşağı  düşür  v ə  b elə- 

liklə  bu,  sonsuz  təkrar  olunur.  Ümumiyyətlə,  hədər  zəhm ətə  məcazi 

mənada,  elmi  ədəbiyyatda  “S isif zəhm əti”  deyilir.  Sisifın  çəkdiyi  bu 

hədər zəhm ətin xarakteri zəngin boyalarla Homerin “Odisseya” əsəri- 

nin 9-cu fəslində (593-600-cü sətirlər) təsvir edilmişdir. Novosadskinin 

yazdığma görə, dram sənəti sahəsində bu əsatirdən Esxil də,  Sofokl da, 

Evripid də  istifadə etdiklərindən burada Aristotelin hansı  əsəri nəzər- 

də  tutduğunu  söyləm ək  çətindir.  Vilyanovitsin  fərziyyəsinə  görə  isə 

Evripidin  adma yazılan “S is if ’,  guya sofıst Kritiyin əsəridir.

Aqafon  -   b  a  x  9-cu   fəslin  şərhi.  Aqafonun  Aristotel  tərəfindən 

şeirlə, burada ifadə olunan fıkrinə daha tam şəkildə “Ritorika”nın 2-ci 

kitabının 24-cü   fəslində  rast gəlirik.

“Evripiddə  deyil,  Sofoklda  olduğu  kimi"  -  Aristotel  ona  işarə  edir 

ki,  Sofoklda  xor  partiyası  bilavasitə  hərəkətlə  həm işə  üzvi  şəkildə 

bağlı  olduğu halda,  Evripiddə,  əsasən,  belə  deyildir.

106

19

“Sözlə ifadənin (xarakteri) 

b a x Aristotelin “Ritorika”  əsərinə.

Protaqor -   qədim  yunan  sofisti,  ritoriki  və  ədəbiyyat  tənqidçisi. 

D iogen  Laetsi  onu  ritorika sənətinin  banisi  hesab  edir.  Eyni  zamanda 

dialoq üslubunun banilərindəndir. Protaqora “Mübahisə sənəti”, “Müba- 

rizə haqqında”, “Elmlər haqqında”, “Xitab”, “Çıxış” kimi əsərlər isti- 

nad  edilir.  Protaqorun  Homerə  iradı  onun  xitab,  müraciət  formasını 

məhdud başa düşməsinin nəticəsidir.

20

“Əsas səs” -  bu ifadə “Poetika”nm yunan mətnində “stixiya” şək - 

lində işlənir, “mənalı s ə s ”  ifadəsinə yaxındır.  Aristotel həmin istilahın 

mahiyyətindən “Metafızika” əsərinin 5-ci fəslinin 3-cü  v ə 4-cü kitab- 

lannda bəhs edir.

“Ağzın vəziyyətinə gö rə” -  ağzın az, çox v ə ya orta vəziyyətdə açıl- 

masından  asılı  olaraq,  səslərin  fərqlənməsi  nəzərdə  tutulur.  M əsələn, 

Ordınskinin  sxeminə  esasən  bu  cəhetden  səslerin  fərqi  aşağıdakılar 

kimidir:

A ğız daha çox açıldıqda  Orta vəziyyetdə 

Ən  az açıldıqda

A 

I 

U

R 

L 

N

K 

T 

P

H 

S 

W

“Ə m ələgəlm əyerinə g ö rə” -  seslerin ağzın hansı hissəsində əm ələ 

gelm esinə göre ferqlenmelerine işaredir ki, bunun da sxemini belə gös- 

termek olar:

Boğazda

Dilde

Dodaqda

K

T

P

H

S

W

R

L

M

A

I

U

107

“Səsin  qalmlığı  və  incəliyinə görə” -  tələffiizün gücü  və  gərginli- 

yinə  görə  səslərin fərqlənm əsi nəzərdə tutulur.

* 

1

 

x

P 

y 

5

Cp (F,  v) 

p (B, w) 

7

t

“Səslərin  uzunluğuna və qısalığına görə'' — m əsələn, rj  v ə 5, co  v ə  o 

və  s.  nəzərdə tutulur.

“İti,  a ğır və orta vurğuya g ö rə ” -  m əsələn, J, A, U nəzərdə tutulur.

“H e ca ”  -  Aristotel  bu  istilahın  qrammatikadan  çox  metrika  sahə- 

sinə  aid olduğunu göstərir.

Bağlayıcı -  Novosadskiyə  görə,  Aristotel  yunanca  işlənən  istilahı 

altmda tək bağlayıcını yox, zərfı,  sözönünü (önlük) də düşünür.  O,  ad, 

feil və üzvdən başqa bütün nitq hissəlerini buraya daxil edir.. Yunanca 

^ıev,  Tiroi,  Çe  bağlayıcılarının  aynlıqda  tərcümesi  eynile  mümkün 

deyil.  Bir növ “halbuki”,  “isə”,  “b elə ki”  ifadəsinə yaxındır.

Uzv — Dörinq, Ordınski və Novosadskinin yazdıqlarına görə, A ris- 

totelin  yunanca  işlətdiyi  “ä p d p o v ”  — “üzv”  kəlm əsi  müasir  dilçilik- 

dəki  “ü zv”  sözünün  ifadə  etdiyi  mənaya  müvafiq  gəlmir.  B elə  hesab 

edilir ki,  mətndə, ümumiyyətlə, bu m əsəledən söhbət gedən hissə n is- 

bətən  korlanmış  yerlərdəndir.  Bunu  Aristotelin  “ü zv”ə   verdiyi  tərifın 

eyni  səhifədə  dalbadal  təkrar  olunmasından  da  görmək  mümkündür. 

Halikamaslı  Dionisiyin  dediyinə  görə,  Aristotel  v ə  Feodikt  nitqi  üç 

hissəyə  bölmüşlər:  ad,  feil,  bağlayıcı.  “Ü zv”ü  ise  stoiklər artırmışlar. 

Falen həmin fıkri təkzib  edir.

Yunanca “
 

“nisbətən”  deməkdir”.

“0 sö5 copoÇ ' (Feodor) -  yunanca “S eoÇ ’ -  allah, “5copov” -  töhfə 

deməkdir.  Bir  növ  “Allahverdi”  kimi  ki,  burada  da  “verdi”  müstəqil 

mənaya malik deyil.

F eil -  Zaman çalarına malik mürəkkəb, müstəqil mənaya malik söz 

olduğu halda, hissəlerinin müstəqil mənası (adda olduğu kimi) yoxdur. 

M əsələn, “adam”, “ağ” -  “haçan” sualına cavab vermir, daha doğrusu, 

zaman göstərmir və zamanla bağlı deyil (halbuki “gedir”, “getdi” kəl- 

m ələri  həmçinin zamanı göstərir).

108

Fle/csiya -  ismin ve  felin hallanması.  Birınci halda “kim”,  “kim ə” 

sualına, ikinci halda isə predmetin ve ya haqqında bəhs edilənin təkmi, 

çoxmu olduğu sualrna cavab verir. Məselen, “adam”, “adamlar”. Üçüncü 

halda isə aktyor senəti ile elaqədar (müq. et  19-cu fəsillə) sual, əmr və s. 

ifade edir, bele ki, meselen,  “geldi”, “gel” felin hallanmasıdır.  Ordmski

20-ci fəslin şərhinde bununla əlaqədar yazır ki, deməli, Aristotel “halı”, 

“tek ve cəm i” (“say”, “miqdar”) ve felin dəyişməsini fərqləndirmişdir.

Cəmə,  birləşməyə  əsasən  -   “İliada”  sözünün  mənasına  işarədir. 

“İlion” (Troyamn ikinci adı) v e “od” sözlərindən yaranmışdır, İlion oda- 

lan, neğmeleri demekdir. Aristotel, qısa desək, yığma sözlərle işarə edir 

ve  gösterir ki,  “İliada”  yığma  sözlərdən  ibarət  olsa  da,  vahid  mənanı 

ifadə edir.

21

Səma -  yunanca hisselerinin ikisi de müstəqil mənaya malik olma- 

yan  (“Yer”)  sözünün  evəzinə  işlənmişdir.  “Yer”  azərbaycanca  bir 

hecahdır. “Sema” ise iki hissəlidir, hissələrinin ikisi də müstəqil məna 

daşımır.

Qermokaikoksanf-K iç ik  Asiyanm üç çayının Qerm, Kaik və Ksan- 

fm adlarının birleşdirilmesinden yaranan dəbdəbeli  isim,  addır.

Qlossa -  dilde dialektizmə və idiotizmlərə deyilir.  M esələn, azər- 

baycanca “zıvın”  (“işdik”)  ve bu qebildən  olan sözlər.

“Odur dayanmışdır gəmim lövbərdə” -  Aristotel metaforaların xüsusi 

növü  kimi,  “Odisseya”nın  1-ci  fəslinin  181-ci  sətri  v ə  24-cü  fəslinin 

308-ci sətirlerinde Homerin tekraren işlətdiyi iki eyni misraya işarə edir.

“G öz qaraldan  qədər şərəfJi  işlər,  Görür həqiqətən  Odissey yen ə”

-   Aristotelin gətirdiyi bu misal “İliada”nın yunan mətnində (11 -ci fəsil, 

27 2 -ci  misra)  Homerin  “qaranlığı”  metaforik  mənada  “çoxluq”  kimi 

işletm esine  işaredir.  Azerbaycan  dilində  işlətdiyim iz  “qonaq-qarah”, 

“qara camaat”, “qara qul”, “qaravaş”, “qaraçı” etimoloji cəhətdən çox- 

luğu  ifadə  eden  “qara”,  “qaranlıq”  sözləri  ilə  bağlıdır.  “Filankəs