ARİstotel poetika “Ş Ə r q -q ə r b”

qonaq-qaralı  adamdır”,  “qonağı  çox olan adamdır”  mənasında  işlənir. 

M.Ş.Vazehin:  “N ə  qədər kim fələyin sabitü-səyyarəsi var”  misrası  ilə 

başlayan  qezəlində  “01  qəzəldir  ki,  bu  Vazeh  dedi  bir  dərd  əhli  -  

Zahiren lale otağında qonaq-qaresi var” beytində qəşenglik tekcə  lalə-

109

nın qara xähnä ışarə olan “qara qonağı var” fıkirde deyil, “qonaq-qaralı” 

ı fadəsı  ılə  assosiasiyada  yaranan  obrazlı  tesew ürün  zenginliyindedir. 

Qara  camaat”  ve  ya  “qaraçı”  kəlm esi  camaat  ve  ya  qaraçınm  qara- 

agına,  kırlı-pashlığına  göre  deyilmir,  çoxluğu,  kütleni  teşkil  etdik- 

ərıne gore deyıhr.  Rusca 

“HepHb” 

-  “T0;ına”  ifadeləri  de eyni m ena- 

ıdır.  Eynılə  qədım  türk  sistemli  dillerde  “qara”  ifadesi  camaatı,  küt- 

lenı,  xalqı  bıldirir.

Qılıncla canını alaraq onun.  M isiə (hər bulaqdan) kəsib götürdü" 

burada  sohbət  Empedoklun  “T əm izlənm e”  eserinden  getirilen  iki 

mısaldan gedır. Ikinci misalda “beş bulaqda” yuyunma vasitesile “temiz- 

lənm ə  haqqmda söhbət gedir,

Ömrun  qurub  ça ğ ı”  -   Empedoklun  152  JVs-ii  fraqmenti  ilə  ela - 

qedar metafonk ıfadəlerdəndir.  Aristotel  hemin  fraqmente  işarə  ed e- 

rek yazır kı, “qocahğın insan heyatmdakı menası nedirsə, axşamın gün- 

ıız ə muqayisəde mənası  olur.  Buna göre  axşamı  gündüzün  qocalığı, 

qocalıgı  ısə  omrün  gecəsi  və  ya,  Empedokl  kimi,  qürubçağı  adlan- 

ırmaq olar  .  N əsım ıdə  də  bu  fıkir eyni  şekilde  seslenir,  o  da ölümü, 

nəyatın gecesı, gündüzü ise ömrün gündüzü-günü (Güneşi) adlandınr: 

ena  vəfatlə  nəfsın  (sövdalı?)  gecədir,  Beqa  heyatla  gündür,  bu 

əqləmurad  .  Azərbaycan  şairi  ve  filosoflınun  derisini  diri-diri  soyar- 

en  on  an  rəngin  nə  üçün  saralır”  -   suahna  da  yuxarıdakına  hem - 

aiıəng şəkıldə  cavab  vermesi  maraqhdır “M en  ebediyyet Üffiqlərində 

ogmuş eşq  Günəşiyəm,  Günəş batanda saralar”.

M eysız cam ” ( “Areyin cam ı”) -  Areyin piyalesi de deyirler (“Fiol 

Aresa  ). Arıstotel bu metaforadan “Ritorika”da danışaraq yazır ki, egər 

pıyale (cam) Dıonısm qalxanıdırsa, onda qalxana da Aresin caım demek 

oiar  qalxan Aresm  camı  (piyalesi),  ox simsiz liradır” da deyirlər.

Kahın (ısp e o Q  əvezine işlənən x a h işçi(äpr)trıp). B a x   “İIiada”nm 

yunan  onjmalma,  I  nəğm ə,  11-ci  sətir.  M.Rzaquluzadenin  tercü- 

m əsm   ə  e  ə  ir.  Bu cəzadır,  çünki  Atrid  təhqir etmiş qoca kahin pak 

■

  v V  

kimi,  Xrisden  söhbet  gederken  kahin  sözünden

ıstıfadə edılmiş ki, bu da yunan mətnindeki  inceliyi vermir, çünki ori- 

jm a  a Apollonun sevimli kahini Xris qızının geriye qaytanlmasını istə- 

yən xahışdardır,  diləyicidir.

110

22

“Sözlə  ifadənin  aydınlığı"  -   dil  və  üslub  aydınlığından  Aristotel 

“Ritorika”nm III kitabının 2 -c i hissəsinde bəhs edir v e yazır ki, “üslu- 

bun  leyaqeti onun  aydmhğındandır...  Üslub  hədden  artıq ne  alçaq,  nə 

yüksek olmayıb, nitqin predmetine uyğun  olmahdır”.

“Kleofant  və  Sfenel"  -   Kleofant  haqqmda  yuxarıda,  2 -c i  feslin 

izahmda behs edilmişdir;  Sfenel, Aristofanla bir dövrdə yaşamış yunan 

faciənəvisi.

“Ər  görmüşəm  alovla  m isi  ətə  calayar”  -   bu  tapmacada  soyuq- 

deym ə zamanı qanalma üçün istifadə olunan mis küpedən söhbet gedir.

“Böyük Evklid” -  kim olduğu haqqmda “Poetika”nın şərhçilerindən 

heç  kes  sehih  məlumat vermir.  Bizcə,  Aristotel,  ola  biler ki,  Sokratm 

tələbəsi  və  Meqera  mektəbinin  banisi  sofıst  Evklidi  nəzərdə  tutsun. 

Çünki  Meqerah  Evklid  müqayise ve  metafora problemi  ilə heqiqetən 

d ə məşğul olmuşdur.  Başqa bir m əsələ  ilə əlaqədar olaraq, A.F.Losev 

“Antik  estetika  tarixi”  kitabında  Evklidin  metafora  m əseləsinə  mənfı 

münasibetinden  behs  eden  bu  fraqmentinin  təhlilinə  geniş  yer  verir. 

Meqeralı  Evklidin  metafora  m əsələsine  buradakı  münasibəti  Aris- 

totelin  böyük  Evklidden  bəhs  edərkən  onun  həmin  problemə  müna- 

sibeti  ilə çox uyğundur.

“Şeri ilə"...  -  Böyük Evklidin rişxənd  ilə  yazdığı  şeirdən gətirilən 

həm in misralardan birincisinde  “'Em”  ixtiyari  olaraq “'Hıtı”  şəklində 

uzadılır;  “pa5u(j.yıa”  da  isə  “P a ”  uzun  tələffiiz  olunur;  Şerin  ikinci 

setrinde ise “e p a ” -  “rıp a”, “eÄ.Xepopov”  isə “EA.A,rı(iopov” şəklinde 

uzadılmış halda teleffuz edilir. Bu mısraları azərbaycanca səsləndinnəyə 

çalışsaq,  eynilə,  yunan  dilinde  olduğu  kimi,  belə  bir  əcaib  şəkil  alar: 

Ma-arofona  geden  E-epixarı  görmüşəm,  yox  xoşuma  gəlmir  onun 

asırqalı.

E sxil “Filoktet” esərinde -  Esxilin bu  adda  faciesi  qalmamışdır.

“B alacaboy  (cırtdanboy)  b ir  eybəcər”  —  Siklop  Polifemi  serxoş 

edib, onun gözünü odlu kösövlə kor edən Odisseyin arxasınca deyinən 

Siklopun  təşbehidir:  “bir gör mənim gözümü kim  çıxartdı”

(Sadəcə) görkəmsiz bir skam yan ı... -  b a x “Odisseya” XIX nəğm ə, 

2 59 -cu   sətir.

“Sahil uğuldayır”  -  “İliada”,  XVII nəğm ə, 2 6 5 -c i  sətir.

A rifrad -   bu  şəxsin  kim  olduğu  haqqında  heç  bir  səhih  məlumat 

yoxdur.

“Qəhrəmani şe ir”  -  hekzametrlə yazılan şeirlərə  deyilir.

111

23

Salamin  yaxm lığında  dəniz  vuruşu  -   Aristotel  yazır  ki,  Salamin 

yaxmlığında  dəniz  vuruşması  ilə  Siciliyada  Karfagenlilərlə  vuruş  bir 

vaxtda  (e.ə.  480-ci  ilin eyni  günündə —A.A.)  başlamış  olsa  da,  q ətiy- 

yən ümumi bir m əqsədə malik deyildir. Odur ki, tarix bu qəbildən olan 

şeyləri  (yəni rabitəsiz tarixi  əhvalatları) təsvir etdiyi halda,  yaxşı das- 

tan  şairi  heç  vaxt bunu  etmir.  Siciliyah  Diodor  v ə  Momsen  bu m ə sə - 

ləy ə  baxışda Aristoteldən  fərqli  bir mövqedə  dayanırlar.  Onlar gö stə- 

rirlər ki, əslində karfagenlilər iranhların, siciliyalı yunanlar isə Ellada- 

mn müttəfıqi idilər və buna görə də döyüşlərin eyni vaxtda başlanması 

təsadüfi  deyil.  Bu  belə  olsa  da,  Aristotelin  dediyi  fikrin  həqiqiliyini 

inkar  edə  bilməz.  Aristotel  tarixdən  onlarla  əlaqəsiz,  lakin  bir  vaxta 

düşən başqa hadisələrdən misallar gətirə bilərdi.

“K iprya”  -  kiçik  (silsilə)  dastanlara daxil olanm ən böyüyüdür ki, 

cəm i  11  hissədən ibarətdir. “İliada”ya qədərki hadisə v ə əhvalatlardan 

bəhs edir.

K içik Iliada"  — bu  əsərdə  Axillesin  ölümündən  sonra  baş  verən 

əhvalatlardan  bəhs  edilir ki,  bu  da 4  kitabdan  ibarət olmuşdur.  N ov o- 

sadski  “Kiçik  İliada”nın  Lesboslu  şair  Lesxə  isnad  edildiyini  xəbər 

verir.  M üəyyən  parçaları  Kinkelin  “Yunan  eposundan  fraqment- 

lər”ində  toplanmışdır.

Silah  üstündə mübahisə — Esxilin “Kiçik İliada”  əsasında yaratdığı 

faciədir.  Bu  qəbildən  Aristotel  tərəfindən  adı  çəkilən  əsərlərdən  yal- 

nız  “Filoktet”  (Sofokl)  və  “Troya  qadmlan”  (Evripid)  bizə  gəlib  çat- 

mışdır.  Misal gətirilən  o  biri  əsərlərdən yalnız parçalar qalmışdır.

24

“B ir  tam aşa  müddətində”  -   bütün  gün,  daha  doğrusu,  səherdən 

axşama  qədərki  müddət  nəzərdə  tutulur.  Bu  müddət  erzinde  eyni  bir 

şairin tetralogiyası, yəni üç faciesi v e bir satirik dram göstərilir ki, bunu 

da Aristotel normal hesab edir. Bu cür tetralogiyalardan tam şəkildə hifz 

olunanı yalmz Esxilin “Orestiya”sıdır ki,  onun  da həcmi  3785  beytdir. 

Buraya m əsələn, Evripidin “Siklop”u qəbildən (709 beytlik) bir satirik 

dram da əlavə etsək, onda bu cür bir tetralogiyanm həcm i 45000 beytə

112

bərabər  olar.  B elə  bir  tamaşanın  gösterilme  müddəti  ise  təxminen

8 saata qederdir.

“Hektorun təqib olunma əhvalatı” -  “İliada” dastanmda “Hektorun 

öldürülməsi”  adlanan feslin XXII neğmə,  205 -ci misrasma işaredir.

iiAyaqyuma”dan b ir p a r ç a n ı...  -  “Odisseya”nın XIX neğmesinde 

dayenin  Odisseyin  ayağını  yuyub  onu  tanıdığı  parça.  Aristotel  həmin 

nəğmenin 218-ci ve sonrakı sətirlerinde deyilen fıkirləri nezərde tutur.

“Edip”da  -   Sofoklun  “Tiran  Edip”  eserinde  103-cü  ve  sonrakı 

misralar.

“Pfıya  oyunları  haqqında  hekayət”  -   Sofoklun  “Elektra”  eserinin 

680-763-cü  sətirlerine  işaredir.

“Misiyalılar (misiylilər) ” -  Esxilin facielərindendir, bize gelib çatma- 

mışdır.  Naukun “Yıman  faciəlerinden  fraqmentlər”ində cüzi parçaları 

verilmişdir.  “Misiyalılar”dakı lal -  Herakhn oğlu Telef. Onun lallığı ise 

bunda tezahür edib ki, Tegeyde dayılarını öldürüb Misiyaya qaçmış vo 

yolda bir defe de dilinden bir söz qaçırmamışdır.

haka gəlib çıxmaq -  Odisseyin gelib  İtaka adasına çıxmasına  işa- 

rədir (XIII neğme,  7 0 -1 2 5 -ci  setirler).

25

“D işi  maralın  (əliyin) ” -   dişi  maralın  (əliyin)  buynuzunun  olm a- 

dığı halda, bezi şairlərin onu buynuzlu tesvir etm esine işaredir.  Pindar 

ve Anakreontun müvafiq şeirlerinde m ehz dişi maral sehven bele gös- 

terilmişdir.  Bədii  edebiyyatda  bu  qebilden  olan  ve  Aristotelin  dediyi 

menada  beraet  qazandırıla  bilen  nöqsanlara  Rablenin,  Lermontovun, 

Nekrasovun, Korolenkonun esərlerinde də təsadüf etmək mümkündür. 

Akademik  A.P.Tyanşanskinin  m üeyyənləşdirdiyine  göre,  bu  menada 

heç bir səhve yol vermeyen şairlerden biri  Puşkindir.  Lakin,  müeyyen 

etdiyim ize göre, A.S.Puşkin de bele, lakin bağışlana bilen nöqsana yol 

vermişdir  ve  “tebietşünaslıq”  nöqteyi-nezərindən  ona  irad  tutmaq 

olar. M əselen, m üeyyen edilmişdir ki, Ancar ağacı altında yatan adam- 

lann  zeherlenm esi  v e  ölm esinin  səbəbi  ağacm  özünün havanı  zeher- 

lem esi  sayesinde  deyil,  Ancann  bitdiyi  mühitin  zehərli  olmasındadır. 

Ancar m ehz her yerde  deyil,  zeherli derələr kenarında bitir ki,  insanı 

da  zeherleyən  m əhz  aşağılardan  tebexxür  eden  havadır.  Halbuki,

113

Puşkinin  “Ancar”  şerində  Ancar  özü  zəherlidir.  Lermontovun  şeirle- 

rinden birinde bir terefdə  saralan zem i  dalğalandığı halda,  bir terefde 

incigülü  çiçekleyir.  Halbuki  incigülü  ilk  bahara  tesadüf edir,  saralan 

zem i yayın axın, payızın e w e lin e  xasdır. İlin bu mövsümünde ise heç 

cür incigülü ola bilməz.

Ksenofon  (e.ə.  texminen  580-490)  -   Qedim  yunan  fəlsəfəsin də 

meşhur  Eley  mektəbinin  nümayəndəsi,  görkəmli  filosof  və  şairidir. 

Yunan ateist fikrinin inkişafmda xüsusi xidməti olmuşdur.  70 ilə yaxm  

bir müddet erzinde Ellada torpağmı dolaşaraq rapsodluq etmişdir. A llah- 

lar haqqmda politeist ve  antropomorfist  tesevvürlerin  düşməni  olm uş- 

dur.  Mifik qəhrəmanlann cismani rəşadəti,  hünər və  igidliyinin m əd - 

hine  hesr  edilən  şeirlərə  qarşı  çıxm ış,  poeziyada  ağlın  v e  fezilətin 

tərənnümünə  xüsusi  yer  verilmesini  tələb  etmişdir.  Onun  poeziyası 

daha  çox  dünyevi-realist  xarakter  daşıyır.  Ksenofona  göre,  “allahlar 

insan  şüurunun  məhsulu  v ə  uydurmalarıdır  v e  insanlar  allahları  öz 

tesew ü rlerin e ve özlərine uyğun  şekilde yaratmışlar”;  “Əsatiri reva- 

yetler  allahlara  hörmət  deyil,  nifrət  oyatmalıdır;  “İnsanlarda  özünü 

gösterən  her  cür  vicdansız  ve  yaramaz  hereketleri,  oğurluq,  şehvani 

hisslere  uymaq,  qarşılıqlı  yalan,  ne  varsa,  Homerle  Hesiod  hamısını 

allahlann  ayağına yazmışlar”.

“Sancılmışdı  m izraqlar”  -   b  a  x  “İliada”,  X   neğm e,  151-154-cü  

setirler.

“Qatırların özlərindən  deyil keşikçilərdən”  ...  -  “İliada”nın I n e ğ - 

məsinin  5 0 -c i  misrasından  (“Ə vvəl  oxlar  qatırlara  ve  serseri  köpək- 

lere  dəydi  qırdı”)  gətirilən  misaldır.  Apollonun  öz  oxlarını  ne  üçün 

e w e l  qatırlara və sersəri itləre tuşlayıb onları qırmasımn sebəbi qədim 

dövrlerdə mübahisə obyektine çevrilmişdir.  Bununla elaqedar bele bir 

fikir  de  mövcuddur  ki,  bu  söz  Homerde  yalnız  herfı  menada  (qatır) 

deyil,  “g özetçi” mənasında da  işlənmişdir.

“Dolondan  danışarkən"  -   Dolon  “İliada”nm  “Doloniya”  adlanan 

X nəğm esinin 316-cı sətrinə  işarədir.  Homer axeyahların düşergəsine 

keşfiyyata gələn Dolonu üzdən xoşagelmeyen, “itiayaqlı” deye tesvir edir.

“M eyi-nabdan... ”  (qatışdırılm ış  şərabdan)  -   “İliada”,  IX  neğmə, 

203-cü  misra.  Bu ifadeye yaxm fikre “0 d isseya ”mn da IX neğmesinin 

2 0 7 -c i  misrasında rast  gelm ek   olur,  burada  çaxırla  suyun  1:20 nisbe- 

tinde qatışdırılmasından behs edilir.  Homerin “Odisseya”sının rus şerh- 

çilərindən  N.A.Sçastlivtsevin  yazdığına  göre,  şerabın hemin  nisbetde

114

su  ilə  qatışdınlması  onun  son  derəce  sərtliyinə  işarədir,  halbuki  adi 

qatışıq nisbeti 2:3  olmalıdır.

“Hamı - ölməz allahlar..." ( “Atlı-piyada ərlər”)  -  “Poetika”da Aris- 

totelin  Homerdən  gətirdiyi  bu hissə  ilə  əlaqedar lövhələr “İliada”nın 

X  nəğməsinin başlanğıcma aiddir və Aristotel, görünür ki, məhz elə bu 

hisseni  nəzərdə  tutur.  Lakin  həmin  nəğmənin  1-ci  misrası  bir  qədər 

başqa  şəkildə  deyilmişdir.  Aristotelin  eynile  işletdiyi  ilk  misraya  isə 

11-ci neğmenin  1-ci  setiri  müvafıq gelir.

“O  tənha (çimməkdən) ürkür (qorxur) dənizdə” -  b a x “İliada”, XVIII 

nəğm ə, 487-489-cu  setirler.  Kosmik əsatirə görə, A yı Bürcü -  Arktos 

(yunanca  arktos-ayıbalası) -  Oriondan ürkür,  çekinir  (Orion  efsanəvi 

ovcudur).  Orion ulduzu çıxdığı zaman Böyük Ayı üfüqdən (dənizdən) 

çıxıb yuxan qabunağa başlayır, belelikle de, göyde ayı ovçudan qaçır... və 

ümmanın sulannda yalqız çimməkden qorxur. Bu, o deməkdir ki, Böyük 

Ayı  üfuqün  arxasmda  (deniz  arxasında)  batmır.  Buraya Novosadskinin 

belə  bir  fıkrini  də  əlavə  etmək  mümkündür  ki,  Şimal  (o  cümlədən 

cənub) qütbündə həmin qəbildən başqa ulduzlar da olduğundan, Aristo- 

tel,  Homeri müeyyen  iradlardan qorumaq məqsədi ile,  “tenha”  sözünə 

metaforik məna vererek, onu en çox seçilən, en meşhur olan adlandınr.

Fasoslu H ippi -   haqqında  məlumat  yoxdur.  Aristotelin  yazdığm- 

dan  məlum  olur  ki,  o  hemçinin  ritorika  ilə  ciddi  m əşğul  olmuşdur. 

Fasoslu Hippinin Homeri n ece dürüst oxumağın lazım gelm esi fikri ilə 

elaqedar olaraq, Aristotelin getirdiyi misal “İliada”nm XI neğmesinin 

15-ci  misrasındandır.  Burada  Aqamemnona  hiddetlenen  Kronionun 

(Kronun  oğlu)  Zevsin  ona  yalan  yuxu  göndermesinden  söhbət  gedir. 

Zevs  Aqamemnona  röyada  yuxu  allahınm  vasitesile  xeber  gönderib 

deyir ki,  ordunu  hazırla,  hücuma  keçm elisen,  biz  ise  senin  qelebəne 

söz  veririk.  Əslinde,  Zevsin  Aqamemnonu  yaxşı  niyyetle  troyalılara 

qarşı  hücuma tehrik etmediyine  əsasen, qədimde  Homeri  Zevsi yalançı 

tesvir etmekde teqsirlendirmişlər.  Bu m esele ile elaqedar Hippi metni 

özünə  m exsus  bir  yolla  “5İ5ojjev”  deyil,  “5 ı5 o ^ ev ”  şeklinde  (söz 

“veririk”  evezine  “verilsin” kimi) oxumağı  teklif edir.  Bu halda m əsu- 

liyyet,  Novosadskinin dediyi  kimi,  daha  Zevsin  yox,  yuxunun üzerinə 

düşür.  İkinci  misalda  isə  bir  “sözüstü”  işarenin  yerinin  dəyişm əsi  ilə 

menanın  eks  istiqametde  deyişm esinden  söhbet gedir.  B elə  ki,  “o u ”, 

yerinə  “o u ”  yazıldıqda,  “yağışdan  bir qismi  çürüyən”  yerinə  “yağış- 

dan çürüm ez” almır (hem in misra “İliada”, XXIII neğm e, 328-ci sətir).

115

Empedoklun  sözlərindəki -   Empedoklun  3 5 -c i  fraqmenti  nəzerde 

tutulur ki,  burada da  durğu  işarəsinin  (vergülün)  “əvvəllər”  sözündən 

qabaqda v ə  dalda gəlm əsindən asılı  olaraq məna dəyişir (əslində dur- 

ğu  işarəsi  əvvəldə  gəlməlidir).

“İkibaşlı  m ənalarda” -  b  a x  “İliada”, X  nəğm ə,  25 2 -ci  misra.  Bu 

yeri  azərbaycanca  əyani  şəkildə  b elə  təxmin  etmək  olar:  deyəndə  ki, 

“gecənin 2/3  hissəsindən çoxu keçmişdir”, bunu  iki mənada başa düş- 

mək  mümkündür:  birinci  halda  2/ 3  hissənin  çox  hissəsinin  keçməsi, 

ikinci halda 2/3-ni tam qət edib üçüncü hissəyə qədəm qoyulması, keçil- 

m əsi  mənasında.

“Ədəbi  ifadənin  işlənməsi xüsusiyyəti”  -   “Qənimədin  Zevsə  şerab 

tökməsi” (Zevsə saqilik etməsi) misrası ilə əlaqədar b a x “İliada”, X X  

nəğmə, 234-cü misra. Aristotel yazır ki, “halbuki allahlar şərab içmirler”, 

həqiqətdə  Homer  şərabı  burada  ə sil  şərab  mənasında  işlətmir,  zira 

yunanlar şəraba da,  şərbətə  də  şərab  demişlər.

“Dəm irçilərə də m isgər (qüınc ustası) d e y ir ...” -  Aristotel yazır ki, 

təzədöym ə bıçaqlar ifadəsi  də buradan irəli gəlir (Aristotelin getirdiyi 

2 -c i misalla əlaqədar olaraq, bax:  “İliada”, XXI neğm ə, 5 92 -ci misra).

“Elə o saxladı məhz mizrağı da" -  b a x “İliada”, XX neğmə, 272-ci 

misra.  “Allahların  döyüşü”  fəslindən  olan  bu  hissədə  Troya  qəhre- 

manlarından  Eneylə  Axillesin  döyüşündən  behs  edilir.  Eneyin  zerble 

vurduğu  mizrağı  Axillesin  qalxanmın  5-ci  haşiyəsi  öz  qızıl  qatı  ilə 

saxlayıb  irəli  getməyə  qoymur.  “İliada”nın XVIII  nəğm esinde Axilin 

qalxamnm  təsvirində  bu haşiyəyə  işarə  vardır:

Əvvəlcə o emal etdi çox yekə bir möhkəm qalxan,

Bəzək vurdu hər yanma, dövrəsinə üç qat əlvan 

Gözəl parlaq haşiyə  çəkdi.  Taxdı qayış saf gümüşdən,

Beş qatlıydı həmin qalxan,  dairəsi böyük və gen.1

Qlavkon -  qədim dövrdə Homerin təfsirçilerindən olmuşdur.  K se- 

nofon “Memoriabiliy”inin III kitabınm 6 -cı v ə  12-ci fəsillərində  Sok- 

ratla Qlavkonun söhbətini  verir.  Qlavkonun məşhur homerşünas oldu- 

ğunu  Platonun  “Pir”  dialoqundan  da görmək  olar.  Mütəkebbir olduğu 

dərəcədə də sadəlövh olan müğənni-rapsod İon özünü öyerək Sokrata

1 Tərcüm ə  M.Rzaquluzadenindir.

116

belə  deyir:  “Beli...  B elə  düşünürəm ki,  Homer barəsində  heç  kəs,  nə 

lampskalı Metrodor, ne fasoslu Stesimbrot, nə Qlavkson, bir sözlə, indiyə 

qəder olan bir nəfer adam belə məndən yaxşı bəhs aça bilməz,  mənim 

qədər Homer barəsində çox, özü də mənim dərəcədə yaxşı şəkildə fıkir 

söy ləye  bilməz...  Hər halda,  Sokrat, mənim Homeri  öz  şərhimlə necə 

ucaltdığımı dinləməyə dəyər. B elə təsəw ü r edirəm ki, Homerin pərəs- 

tişkarlarının məni  qızıl  çəlenglə mükafatlandırmalarına  layiqəm”.

İkari -   Sparta  şahı  Tindarın  qardaşı.  Spartadan  sürgün  edildikdən 

sonra  Akamaniddə  yaşamışdır.  Odisseyin  oğlu  Telemaxm  ana  baba- 

sıdır (Penelopun -  Odisseyin arvadının atasıdır).

“E vrip id ”,  “E geyada” və “O re st”... -  bu esərin birincisi bizə gəlib 

çatmamış,  ikincisi  ilə  əlaqədar,  b  a x  15-ci  fəslin şərhinə.

26

“D isk ”  və  “Skilla”  -   bir  reye  göre,  belə  hesab  olunur  ki,  burada 

musiqi  ilə müşayiət edilən  iki  tamaşadan  söhbət gedir.  Həmin  fəsildə 

Sosistrat və  Minasifey kimi  rapsod  və  nəğməkarların  ifa zamanı  həd- 

dindən artıq bədən hərəkətlərinə yol vermələrinin qeyd edilməsindən 

ise b ele başa düşmək olar ki,  Aristotel  oxuma,  çalma prosesində  əlla- 

m elik  eden  qədim  xanendələri  tamaşa  zamanı  artıq  hərəketlərə  yol 

veren  aktyorlarla müqayisə edir.

Minnisk,  Kallipid,  P indar  -   qədim  Yunamstanın  məşhur  artist- 

ləridir.  Esxilin əsərlerində baş aktyor -  protaqonist kimi çıxış etmiş və 

böyük müvəfFeqiyyətlə qarşılanmışdır. Kallipid, Minniskin kiçik müasi- 

ridir.  O da, öz növbəsinde,  məşhur aktyorlardan olmuşdur.  Plutarx Min- 

niskin v ə Kallipidin adlannı çekir.  Pindar haqqında məlumat yoxdur.

S osistrat və opuntlu M nasifey -  rapsod və rübabi müğənni olan bu 

iki  şex s haqqında məlumat yoxdur.

117

MÜNDƏRİCAT

Ön s ö z .................................................................................................................4

Poetika  .............................................................................................................23

A ristotel poetikasının Şərq fəlsafasi və ədəbiyyatında m övqeyi  . . .   .69 

Şərhlər  ............................................................................................................ 77

118

ARİSTOTEL

POETİKA

“ŞƏRQ-QƏRB”

BAK I-2006

Buraxıhşa məsul: 

Əziz  G ü h liyev

Nəşriyyat redaktoru: 

Əlişirin Şükürlü

Tərtibatçı-ressam: 

Nərgiz Əliyeva

Kompyuter səhifələyicisi: 

Rəvan M ürsəlov

Korrektor: 

Cəmilə M əcidova

Yığılmağa verilmişdir 20.06.2006. Çapa imzalanmışdır  12.07.2006. 

Formatı 60x90  V16.  Fiziki çap vərəqi 7,5.  Ofset çap üsulu. 

Tirajı 25000.  Sifariş 85.

Kitab  “Şərq-Qərb” mətbəəsində çap olunmuşdur. 

Bakı, Aşıq Ələsgər küçəsi,  17.