Article · February 021 citations reads 29,804 author

5)
o‘zini refleksiyalash (o‘z ruhiy holatini tahlil qilish) ehtiyojining bo‘lishi; 
6)
axborotni qabul qilish, tanlash, saqlash, qayta tiklash, taqdim etish usullarini, uni 
o‘zgartirish, uzatish va integratsiyalash madaniyatini o‘zlashtirish. 
Pedagog-olim V. K. Selevko esa o‘qituvchining kompyuter savodxonligini 
kompyuterli texnologiya mazmunining muhim qismi deb hisoblaydi va uning 
tarkibiga quyidagilarni kiritadi: 

informatika va hisoblash texnikasining asosiy tushunchalarini bilish; 

kompyuterli texnikaning umumiy tuzilishi va funksional imkoniyatlarini 
bilish; 

zamonaviy operatsion tizimlarni bilish; 

---

3 

umumiy vazifa bajaradigan zamonaviy dasturning qobiqlar va operatsion 
vositalarini (Norton Commander, Windows va boshqalarini) bilish 
hamda ularning vazifalarini o‘zlashtirish; 

hech bo‘lmaganda bir matn redaktorini o‘zlashtirganlik; 

dasturlashtirish algoritmlari, tillari va paketlari haqidagi boshlang‘ich 
tasavvurlarining bo‘lishi; 

utilitar (amaliy foyda beradigan) vazifalarini bajaradigan amaliy 
dasturlaridan foydalanishning boshlang‘ich tajribasi. 
Axborot texnologiyalarining asbob-uskuna va dasturiy vositalarining juda jadallik 
bilan rivojlanib borishi, masalan, yangi avlod kompyuterlarining, yangi 
dasturlarining chiqishi, turli ta’limiy vazifalarni hal etish qulay texnikafiy 
imkoniyatlar 
ochib 
beradi. 
Biroq 
ilmiy 
izlanishlar 
o‘quv maqsadida 
foydalaniladigan axborot tizimlari o‘z didaktik sifatlariga ko‘ra hali ham qoniqarsiz 
darajada ekanligini ko‘rsatadi. Buning sababi shundaki, axborot texnologiyalarini 
o‘qitish maqsadlarida foydalanishning metodik (pedagogik) vositalari 
axborotlashtirishning texnikaviy vositalari rivojlanishidan ancha orqada qolib 
ketyapti. Kompyuterning imkoniyatlari juda katta, biroq pedagogik maqsadlarda u 
yetarli darajada foydalanilmayapti. O‘qitish maqsadidagi axborot uni 
loyihalashtirish bosqichida kiritiladi. Xususan, axborot — avtomatlashtirilgan 
o‘qitish tizimlarining ma’lumotlar bazasini yaratishda, elektron darsliklarni tuzish 
uchun o‘quv materialini tayyorlashda, modellashtiriuvchi turdagi kompyuter 
tizimlari bilan o‘quv ishlarining ssenariylarini, masalalar va mashqlar, test 
topshiriqlari tuzishda kiritiladi. Axborot texnologiyalari bir yo‘la bir necha fan 
sohalariga informatika, matematika, kibernetika, psixologiya, pedagogika kabi 
fanlarga oid ma’lumotlarni birlashtiradi. Biroq bu uyg‘unlikda psixologik-
pedagogik asos yetakchi o‘rin tutadi. Axborot texnologiyalarini ishlab chiqish va 
o‘qitish jarayoniga joriy qilish muhim o‘rin egallaydi. Yangi axborot texnologiyalari 
o‘quv jarayoni va ilmiy-tadqiqot ishlari uchun katta ahamiyatga ega. Odatdagi 
ta’limiy texnologiyalardan farqli ravishda, axborot texnologiyalarida mehnat 

---

4 
predmeti va uning natijasi sifatida axborot, mehnat quroli bo‘lib esa 
axborotlashtirishning texnikaviy vositalari xizmat qiladi. Kompyuter vositalari 
o‘quv-tarbiya jarayonining turli bosqichlarida: 

o‘quvchilarga o‘quv materiallarini taqdim etish bosqichida; 

kompyuter bilan interfaol o‘zaro birgalashib, harakat qilish jarayonida 
o‘quv materialini o‘zlashtirishda; 

o‘zlashtirilgan bilimlar, malakalar va ko‘nikmalarni takrorlash va 
mustahkamlashda; 

o‘qitishda erishilgan natijalarni oraliq va yakuniy nazorat qilish va o‘z-
o‘zini nazorat qilish bosqichida; 

o‘quv materialini qismlarga bo‘lish, uni klassifikatsiyalash va 
tizimlashtirishni takomillashtirish orqali o‘qitish jarayoniga va uning 
natijalariga tuzatishlar kiritish bosqichida foydalanilishi mumkin. 
Oqilona tuzilgan kompyuterli o‘qitish dasturlari axborotni o‘quvchi tomonidan 
o‘zlashtirilishining psixologik va pedagogik qoidalari e’tiborga olingan taqdirda 
o‘qitishni individuallashtirish va differensiyalashtirishga, bolalarning qiziqishlari va 
o‘qishdagi mustaqil faoliyatini rag‘batlantirishga imkon beradi. Maktab pedagogik 
jarayonida kompyuter o‘qituvchi, ishchi qurol, o‘qitish obyekti, hamkorlik qiluvchi 
jamoa, bo‘sh vaqt (o‘yin) muhiti xizmatlarini bajarishi mumkin (G. K. Selefko). 
Kompyuter o‘qituvchi sifatida — o‘qituvchini va kitobni qisman yoki to‘liq o‘rnini 
bosadigan o‘quv axboroti manbai; multimediya va telekomunikatsiya imkoniyatlari 
bilan tamoman yangi sifat darajasidagi ko‘rgazmali vosita; individual va axborot 
muhiti; trenajyor; o‘quvchilar bilimni tashhislash va nazorat qilishning vositasi 
vazifalarini bajaradi. Ishchi qurol sifatida kompyuter — matnlarni tayyorlash va 
ularni saqlash matn redaktori; grafikaviy redaktor va katta imkoniyatlarga ega 
hisoblash mashinasi vazifalarini bajaradi. O‘qitish obyekti sifatidagi xizmatini 
kompyuter-dasturlashtirish; dasturli mahsulotlarni tayyorlash; har turli axborot 
muhitlarini qo‘llash moboynida bajaradi. Hamkorlik qiluvchi jamoa — keng 
auditoriya bilan muloqot qilish, Internetda bog‘lanish orqali vujudga keltiriladi. 

---

5 
Bo‘sh vaqt (o‘yin) muhiti o‘yin dasturlari, tarmoq bo‘yicha kompyuterli o‘yinlar, 
kompyuterli video yordamida tashkil qilinadi. Axborot muhiti zamonaviy darajadagi 
axborot bazalari, gipermatn va multimediya, imitatsion o‘qitish, elektron 
kommunikatsiyalar, ekspert tizimlarini kiritadi. Hozirgi kunda kompyuter 
o‘qitishning qudratli vositasiga aylangan. Kompyuterli texnologiyada o‘qituvchinng 
ishi, V. K. Selefko ta’kidlaganidek, quyidagilardan iborat: 
1.
a)
butun sinf o‘quv predmeti darajasida o‘quv jarayonini tashkillashtirish 
(o‘quv jarayoni grafigi, sirtqi tashhis, yakuniy nazorat); 
2.
b)
sinf ichida o‘quvchilarni faollashtirish va ularning ishini muvofiqlashtirish, 
ish o‘rinlarini joylashtirish, yo‘riqnoma berish, sinf ichkarisidagi tarmoqni 
boshqarish kabilar; 
3.
v)
o‘quvchilarni individual kuzatish, individual yordam ko‘rsatish, bolalar 
bilan individual «insoniy» munosabat. Kompyuter yordamida individual 
o‘qitishning ko‘rish va eshitish obrazlarini foydalanuvchi mukammal 
variantiga erishiladi; 
4.
g)
axborot muhiti tarkibiy qismlarini tayyorlash, ularning ma’lum bir o‘quv 
fani mazmuni bilan bog‘liqligidan iborat. 
Xususan, multimediya texnologiyalaridan foydalanib interfaol darslarni o‘tkazish 
yaxshi samara beradi. Odatdagi darsda o‘qituvchi dars mavzusi mazmunini bayon 
qiladi, o‘quvchilar esa tinglab, ko‘rib, eslab qoladilar, kerakli yozuvlarni daftarlariga 
yozadilar. Ular har qanday ma’lumotni tayyor holda qabul qiladilar. Aksincha, inter-
faollik o‘quvchilarga o‘qitish jarayoniga faol kirishishga imkon beradi. Bolalar 
shunchaki tinglamaydilar. Ular savollar berib, o‘z fikrlarini bildiradilar, o‘quv 
materialining tushunarsiz qismlarini batafsilroq anglab olishga intiladilar, 
baxslashadilar, o‘zlari to‘g‘risida xulosalarga va yechimlarga keladilar. 
Interfaollikda har ikki tomon: o‘qituvchi ham, o‘quvchilar ham faollik ko‘rsatadi, 
birgalashib, hamkorlikda darsda qo‘yilgan maqsadlarga erishadilar. Biron bir 
o‘quvchi darsdagi asosiy ishdan chekkada qolmaydi. Hamma o‘qiydi, hamma bir — 
birini o‘qitadi. 

---

6 
Interfaol dars o‘qituvchi boshchiligi bilan amalga oshiriladigan an’anaviy o‘qitish 
usullarining va yakka tartibdagi kompyuterli o‘qitishning yaxshi tomonlarini 
birlashtiradi. Kompyuter o‘qituvchining faol yordamchisiga aylanadi. Kompyuter 
slaydlarini foydalanish evaziga interfaol darslar bilishga taqdim etiladigan axborot 
mazmuni bilan birga, ta’sirchanligi bilan ajralib turadi. Dars mavzusini bayon 
qilishda o‘qituvchi illyustratsiya sifatida slaydlardagi axborotni kerak joylarda 
taqdim etib boradi. Rasmlar, grafiklar, jadvallar, diagrammalar, formulalar ovoz 
jo‘rligida, multiplikatsiya elementlari hamkorligida taqdim etilib, o‘qituvchining 
izohlari bilan beriladi.