Asosiy qisim

1. Tarmoqni ta’riflovchi umumiy iqtisodiy ko‘rsatkichlar.

Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobatning taxlili asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlarni o‘rganishdan boshlanadi. Bu ko‘rsatkichlar quyidagilardan iborat:

1. Bozor xajmi.
2. Raqobat miqyosi (maxalliy , regional, dunyo).
3. Bozorning o‘sish sur’atlari va uni rivojlanishining qaysi bosqichda ekanligi.
4. Raqobatchilar soni va ularning xajmi.
5. Xaridorlar soni va ularning moliyaviy imkoniyatlari.
6. Integratsiya qayerga qarab ketayapti?
7. Texnologik o‘zgarishlarning yo‘nalishi va sur’atlari.
8. Tarmoqqa kirish va undan chiqish osonligi.
9. Raqobatchilarning maxsuloti va xizmatlarining tabaqalanish darajasi.
10. Kompaniyaning ishlab chiqarish xajmi, transportirovka qilish , marketing va reklamani tashkil qilishda tejamkorlikka erishish imkonining borligi.
11. Tarmoqdagi «o‘qitish / tajriba» egri chizig‘i ijobiy tendensiyaga egami?
12. Tarmoqqa zarur bo‘lgan kapital sarmoyalar qo‘yilyaptimi?
13. Tarmoqdagi daromad darajasi umumiy daromad darajasidan pastmi yoki yuqorimi?
Ushbu ko‘rsatkichlar bo‘yicha soxaning «portretini» tuzib, so‘ng uni taxlil qilib chiqish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun ushbu jadvalda ayrim iqtisodiy ko‘rsatkichlarning strategik jixatdan muximligiga doir ma’lumotlar keltirilgan.

Tarmoqdagi asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlarning strategik axamiyati

Ko‘rsatkich	Ko‘rsatkichning strategik axamiyati
Bozorning kattaligi	Kichik bozorlarda katta va yangi raqobatchilarni jalb qilish tendensiyasi kuzatilmaydi; katta bozorlar muayyan tarmoqlarda raqobatli ustunlikni mustahkamlash maqsadida turli kompaniyalarni sotib olmoqchi bo‘lgan korporatsiyalarni o‘ziga jalb qiladi.
Bozor xajmining ortishi	Jadal sur’atlar bilan o‘sish yangiliklarga olib keladi, o‘sishning sekinlashishi esa raqobatni kuchaytiradi va zaif raqiblarni kurashdan chiqarib tashlaydi.
Ishlab chiqarish quvvatlarining ortiqchaligi yoki tanqisligi	Ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari xarajatlarni ko‘paytirib, daromadni kamaytiradi, ularning tanqisligi esa xarajatlarga oid teskari tendensiyalarga olib keladi.
Tarmoqning daromadliligi	Yuqori daromadli tarmoqlar xam yangiliklarga olib keladi
Kirish/chiqish to‘siqlari	Yuqori to‘siqlar mavjud firmalarning mavqeini va ularning daromadlarini ximoya qiladi, to‘siqlar past bo‘lganda esa yangi firmalarning kirib kelishi ularga salbiy ta’sir qiladi
Tovar xaridorlar uchun qimmat	Ko‘pchilik xaridorlar tovarni eng past narxlarda sotib oladilar
Standartlashtirilgan tovarlar	Xaridorlar bir sotuvchidan boshqa sotuvchiga oson utishlari mumkin
Texnologiyaning tez uzgarishi	Texnologiya va asbob‑uskunalarga ajratilgan investitsiyalar ularning eskirib qolishi tufayli uzini oqlamay qolishi xavfi kuchayadi.
Kapitalga qo‘yilgan talablar	Katta talablar investitsiyalarga oid qarorlarga tanqidiy munosabatda buladi, investitsiyalash momenti muxim bulib boradi, kirish va chiqish tusiqlari kuchayadi.
Vertikal integratsiya	Kapitalga qo‘yilgan talablar kuchayib boradi, kupincha raqobatli differensiatsiya xhamda integratsiya darajasi turlicha bulgan firmalar urtasidagi qiymat differensiatsiyasi kuchayadi
Kulamdan tejash	Narx buyicha raqobatlashish uchun zarur bulgan bozor xajmlari kattalashadi.
Tovarning tez yangilanishi	Tovarning xayot sikli qisqaradi