Asosiy qism: I. Bob. Almashlab ekish va uning ahamiyati

1.2 Almashlab ekish klassifikatsiyasi.
Almashlab ekishni o’zlashtirish va joriy qilish.Xo’jaliklarda almashlab ekishni o’zlashtirish va joriy qilish ikki davrda amalga oshiriladi.
Birinchi davr almashlab ekishni o’zlashtirishni, yani tashkiliy-xo’jalik, agrotexnika va yer tuzish ishlarini o’z ichiga oladi. Har bir xo’jalikda uning yo’nalishi yoki ixtisosligi boyicha rivojlantirishning istiqbolli rejasi tuziladi. Ushbu reja tuzilayotganda xo’jalikning tabiiy va iqtisodiy sharoitiga mos ekinlarning ratsional strukturasi aniqlanadi, ularning nisbatiga muvofiq dala, yem-xashak va maxsus almashlab ekishning to’g’ri tizimi ishlab chiqiladi.
Ikkinchi davr. Almashlab ekishni joriy kilishga vaktni talab kiladi.

Almashlab ekishni joriy etish uchun birinchi navbatda quyidagilar bajariladi:

-almashlab ekish dalalarining xar xilligini tugatish.
-xar bir dalaga belgalangan ekinnni katiy joylashtirish.
-qabul qilingan navbatlashga muvofik, utmishdorshlardan keyin belgalangan ekinlarni ekish.
-barcha almashlab ekish dalalarilda agrotexnikani kullash.
-ekinlarni to’g’ri navbatlash Bilan birga ugitlardan kerakli mikdorda foydaldanish.
Dala tarix kitobi. Almashlab ekish boshlanishi bilan dala tarix kitobi yuritiladi. Ushbu kitobda dalalari buyicha yilma yil ishlar, xosil va xokazolar yozib boriladi.






II.Bob. EKIN MAYDONLARI STRUKTURASINING TAHLILI VA ALMASHLAB EKISHNI O'ZLASHTIRISH
Ilmiy va amaliy nuqtai nazarlardan har bir almashlab ekish dalasida alohlda bir ekin turi joylashtirilishl maqsadga muvofiq. Keltirilgan misoldan ko'rinib turibdiki, bitta dalada 2-3 tadan ekin joylashtirilgan va ularning aksariyati almashlab ekishda 2-8% ni tashkil qiladi. Ekinlarning amalda joylashtirilganligini aks etgiruvchl ushbu ekish strukturasi juda murakkab bo'lib, ekinlarni parvarish qilishda katta noqulayliklar yuzaga keladi.
Almashlab ekishga o'tishda bilan terma dalalardan voz kechlishning iloji bo'lmagan taqdirdagina bir dalaga imkon boricha biologiyasi va agrotexnikasi jihatidan o'zaro o'xshash bo'lgan ekinlar joylashtiri1adi.
Masa1an, kuzgi ekinlar- bug'doy, arpa vajavdar, bahori ekinlar- bug'doy, arpa va suii, qator oralari chopiq qilinadigan ekinlar - paxta, kanop va h.k. Almashlab ekishdagi dalaIar soni rnazkur iqlirn-tuproq sharoiti uchun qabul qilingan aIrnashlab ekish tarzi va turiga bog'liq holda 3-5 clan 8-10 gacha bo'lishi rnurnkin. Qisqa rotatsiya, odatda, ferrna oldi almashlab ekishga xos bo'lib, 5-8 yilni tashkil etadi.
Almashlab ekish sxernasini to'g'ri belgilash uchun dastlab almashlab ekish dalasining rnaydoni aniqlanadi. Bizning rnisolda dalaning o'rtacha hajmi almashlab ekishning umumiy rnaydoniga nisbatan 14,3% ni tashkil etadi, bu esa har bir daIaning rnaydoni 55-65 ga atrofida bo'lishini ko'rsatadi. So'ngra xo'jalikning taraqqiyot rejasida belgilangan ekin turi va yalpi hosil yetishtirishni ta'minlagan holda 7 daIaIi alrnashlab ekishga o'tish rejasi ishlab chiqiladi. 15- jadvalda keltirilgan rejada almashlab ekishni o'zlashtirish 2 yilga rno'ljallangan bo'lib, xo'jalikda mavjud ekinlar strukturasiga (asosan, terrna dalalarda) binoan tuproq unumdorligi va yalpi hosil yetishtirishga salbiy ta'sir etrnaydigan holda yem-xashak almashlab ekishga o'tish aks ettirilgan. Almashlab ekishga o'tishning 2- yili ikkitadan dala beda va rnakkajo'xori (silos va don uchun) bilan, bittadan dala kuzgi bug'doy, lavlagi, arpa bilan band bo'ladi.
15-jadval. Yetti dalali yem-xashak almashlab ekishni o’zlashtirish rejasi.

Ekin maydonlari strukturasi esa quyidagicha: beda - 28,4%, rnakkajo'xori - 28,6%, kuzgi bug'doy - 15,5%, lavlagi - 13,1 va arpa - 14,4% ga to'g'ri keladi. Xo'jaIikda o'zlashtirilgan almashlab ekishni buzmaslik rnaqsadida rotatsion jadvaI ishlab chiqiladi. Unda ekinlarning daIaIar va yillar bo'yicha navbatlanish tartibi keltiriladi. 16- jadvadda yem-xashak aIrnashlab ekishning rotatsion tartibi berilgan. Bunda aIrnashlab ekish to'liq o'zlashtirilgan yil GadvaIda ikkinchi yil) rotatsiyaning birinchi yili deb belgilanadi. Keyingi yillar bo 'yicha daIaIarda ekinlarning navbatlanishi qabul qilingan aIrnashlab ekish yo'siniga rnos holda belgilab chiqiladi. Rotatsiyaning so'nggi yili belgilab bo'lingadan keyin uning qabul qilingan almashlab ekishga muvoqiqligi tekshirib chiqiladi.