Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8-Ma‟ruza. (2 soat)
Mavzu: Radioaktiv chiqindilar. Radiatsiya miqdorini aniqlash. Reja: 1. Radioaktiv chiqindilar turlari. 2. Radiatsiya miqdorini aniqlash usullari. Radioaktiv moddalarni qayta ishlashda, radioaktiv manbalar tayyorlash jarayonlarida, uran, toriy rudalarini qazib olishda va ularni boyitishda, yadroviy qurilmalar (reaktorlar, siklotronlar) ishlashida, atom sanoatida, radioaktiv izotoplarning turli sohalarda tibbiyotda, qishloq xo‟jaligida, yengil sanoatda, metallurgiyada, suv xo‟jaligida, neft-gaz sanoatida, geoxronologiya, ximiya, biologiya, biofizika kabi fanlarda, ilmiy-tekshirish ishlarida va b. keng ishlatilishidan radioaktiv chiqindilar hosil bo‟ladi. Foydalanib bo‟lgan radioaktiv izotoplar, radioaktiv chiqindilar himoya choralari ko‟rilgan tegishli joylarda saqlanadi. Radioaktiv chiqindilar ma‟lum sharoitlarda shamollar, suvlar ta‟sirida atrof-muhitga tarqalib, atrof-muhit namunalarini radioaktiv ifloslantirishi mumkin. Yadro energetikasining jadal rivojlanishi natijasida radioaktiv chiqindilar miqdori ham ortib bormoqda. Radioaktiv chiqindilar gaz, suyuq va qattiq holda bo‟ladi. Nurlantirilgan yoqilg‟ini qayta ishlaydigan zavodlar biosferaning radioaktiv ifloslanishida muhim o‟rin tutadi. Bunday ifloslanishlar xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik natijasida, avariya holatlarda atrof muhitga radionuklidlarning chiqishi, tarqalishi, ish jarayonida sodir bo‟ladi. Radioaktiv chiqindilarni izotop tarkibiga va ularning paydo bo‟lish sharoitlariga bog‟liq ravishda uch guruhga bo‟lish mumkin: 1. Tarkibida tabiiy radionuklidlar bo‟lgan radioaktiv chiqindilar; 2. Tarkibida yadro bo‟linishidan hosil bo‟ladigan radioaktiv moddalar bo‟lgan radioaktiv chiqindilar; 3. Tarkibida ko‟proq neytronlar ta‟sirida yuzaga keladigan radionuklidlar bo‟lgan radioaktiv chiqindilar. Ekologiya va gigiena muammolarida asosiy radiatsion xavf nurlangan tvellar qayta ishlanadigan zavodlarning radioaktiv chiqindisidir. Bunday qayta ishlashda tvellarda saqlanib qolgan yadro yoqolg‟isi bo‟lgan uranni yoki yangi hosil bo‟lgan Pu 239 chiqarib olinadi. Aktivligi yuqori bo‟lgan radioaktiv chiqindilar tuzlarning quyuqlashgan eritmalardan iborat bo‟ladi. Bunday chiqindilar barcha tirik organizmlar uchun xavfli bo‟lib, ularning tarkibida sianid, mishyak, qo‟rg‟oshin, simob kabi zaharli moddalar mavjud bo‟ladi. Qazib olingan uran rudalari tarkibida uran oilasiga kiradigan 218 Po, Pb 214 , Bi 214 , Po 214 , Pb 210 , Po 210 radionuklidlar ham bo‟ladi. Uran rudalarini qazib olish sharoitida ssintillyatsiyaning yaxshi yo‟lga qo‟yilmaganligi havoda radioaktiv gaz radon va aerosol zarralarning to‟planishiga olib keladi. Bunday hol ishchilarning sog‟lig‟iga radiatsion xavf tug‟diradi. Tarkibida radon bo‟lsa, havodan nafas olinganda nafas yo‟llarining nurlanishi asosan radon yemirilishidan hosil bo‟ladigan radionuklidlardan bo‟ladi. Uran rudalarini qazib olishdagi radioaktiv chiqindilarga rudalar joylashgan yerdagi suvlar kiradi. Bu suvlarda uran katta miqdorda bo‟lib, 0,3 mg/l dan 10 mg/l gacha bo‟ladi. bu suvlarning biogenez zonasiga chiqishi turlicha bo‟lib, sutkasiga 2000 m 3 dir. Yadroviy reaktorlar ishlashi jarayonida atmosferaga doimiy ravishda Ar 41 radioaktiv gazi chiqariladi. Kr 41 gazi havoni sovutib turgan argonning turg‟un izotopining aktivlashishi natijasida hosil bo‟ladi. Reaktorlarni sovutish uchun suvdan foydalaniladi. Bu suv reaktor ishi jarayonida aktivlashadi, ya‟ni suv ham radioaktiv bo‟lib qoladi. Suvda neytron aktivlashtirishidan hosil bo‟ladigan izotoplar to‟planmasligi uchun, suvni qattiq zarralardan tozalab turiladi. Reaktorda suyuq chiqindilar (suv) bilan birga tarkibida Xe 138 , Kr 88 izotoplari bo‟lgan gaz holatidagi chiqindilar ham hosil bo‟ladi. Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|