Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Radiatsiya miqdorini aniqlash.
Radiatsiya miqdorini aniqlashda radioaktiv ifloslangan namunalarning solishtirma aktivliklari o‟lchanadi. Aktivlikni o‟lchashning absolyut va nisbiy usullaridan foydalaniladi. Absolyut usulda radioaktiv manbaning haqiqiy aktivligi yemirilish/sekundda (yem/sek)da aniqlanadi. Tekshiriladigan namunalardan tayyorlangan preparatlar aktivligi o‟lchanganda o‟lchash qurilmasida qayd qilingan zarralar soni preparatning haqiqiy aktivligidan farq qiladi. Ular orasida proporsionallik koeffitsienti bo‟ladi. Bu koeffitsient qurilmaning o‟lchash effektivligi deyiladi. Effektivlik o‟lchov qurilmasining geometriyaga, detektor xususiyatlariga, aktivligi o‟lchanayotgan manbaning qalinligiga va boshqa faktorlarga bog‟liq bo‟ladi. shuning uchun o‟lchov qurilmasining effektivligi quyidagicha ifodalanadi: (1) (1) da -detektorning effektivligi; -geometrik faktor; -detektorga tushgan zarralarning detektorda qayd qilinish ehtimoliyatini bildiradi; - koeffitsientlar, nurlanishning preparatning o‟zida, havoda yutilishini va boshqa faktorlarni hisobga oladigan koeffitsientlardir. Absolyut usulda agar qurilmalarning o‟lchash effektivligi ma‟lum bo‟lsa, vaqt birligi ichida sanalgan zarralar soni (a) ni bo‟lgan holda preparatning haqiqiy aktivligi quyidagicha aniqlanadi: (2) Bunda -detektor sanagan zarralar soni. Lekin qurilmaning o‟lchash effektivligi ni qiymatini aniqlash ancha qiyinchilik tug‟diradi. Shuning uchun ko‟pincha aktivlik o‟lchanganda aktivlikni o‟lchashning nisbiy metodidan foydalaniladi. Nisbiy usulda preparatning o‟lchanayotgan noma‟lum aktivligi A x etalon manbaning oldindan aniq bo‟lgan aktivligi o‟lchanib unga taqqoslangan holda aniqlanadi. Bu usulda preparat va manbani o‟lchashdagi effektivliklar va bir xil bo‟lishi kerak, ya‟ni: bo‟lishi kerak. Aktivlik va o‟lchash effektivligi orasida quyidagi munosabatni yozish mumkin: (3) (3) formuladan: o‟lchanayotgan preparatning noma‟lum aktivligi quyidagicha aniqlanadi: (4) (4) da va preparat va etalon manbadan tajriba vaqtida qurilmada sanalgan impulslar soni. - etalon manbaning oldindan ma‟lum bo‟lgan aktivligi. Ko‟p vaqtlarda bo‟lishiga erishish qiyin. Shuning uchun detektor effektivligining nurlanish (chiqayotgan zarralar) energiyasiga, foydalanilayotgan detektor xususiyatlariga va boshqa faktorlarga bog‟liqligini bilish va ularga tuzatmalar kiritish lozim bo‟ladi. Aktivligi o‟lchangan preparatning solishtirma aktivligi, bu massa birligiga to‟g‟ri keladigan aktivlikdir. Solishtirma aktivlikni bilish uchun preparatning o‟lchangan aktivligini preparatdagi radioaktiv modda massasiga bo‟lish kerak, ya‟ni: (5) (6) Bu formulalarda -preparat massasi grammlarda; -preparatning o‟lchangan aktivligi; -preparatning yuzasi, birlikda; -preparat qalinligi, birlikda. Laboratoriya sharoitida radioaktiv ifloslangan namunalar aktivligi o‟lchanganda o‟lchanadigan namunalar (yoki preparatlar deyiladi) ikki xilda tayyorlanishi mumkin: Yupqa qatlamli va qalin qatlamli. Qalin qatlamli preparatlarda qalinlik yanada ortishi bilan sanalayotgan zarralar soni o‟zgarmaydi, ya‟ni ko‟paymaydi. Qalin qatlamli preparatlar qalinligi 10 mm bo‟ladi. 𝛼-zarralarni o‟lchaydigan schyotchiklar juda yupqa devorli bo‟lishi kerak. |