Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika

Ionizatsion kamerada nurlanish ta‟sirida gazda hosil bo‟lgan elektronlar va 
musbat ionlar elektr maydon ta‟sirida tegishli elektrodlarga tomon harakatlanadi, 

---

bunday elektr zanjirida elektr toki hosil bo‟ladi. Bu tokning kattaligi ionizatsion 
effektni aniqlaydi. 
Gazrazryadli schyotchikda ionizatsion kameradan farqli ravishda ikkilamchi 
ionlashish natijasida kuchaygan ionlashish effekti o‟lchanadi. 
Bunda ikkilamchi ionlashish natijasida hosil bo‟lgan elektronlar va musbat 
ionlar soni birinchi ionlashishga nisbatan bir necha marta ortiq bo‟ladi. 
Ionlashtiruvchi nurlanishlarning ba‟zi moddalardan o‟tishida uyg‟ongan 
atom va molekulalarning asosiy holatiga o‟tishida флуоресценция (chaqnash) 
hosil bo‟ladi. 
Yorug‟lik chaqnashlari fotoelektron kuchaytirgich yordamida elektr 
signallariga aylantiriladi. Флуоресценция effektini o‟lchash bilan ishlaydigan 
detektorlar ssintillyatsion schyotchiklar deyiladi. 
Ionlashtiruvchi nurlanishlar energiyasining moddada yutilishi modda 
tarkibini o‟zgartiradigan qaytarilmaydigan turli kimyoviy reaksiyalarni hosil qilishi 
mumkin. kimyoviy reaksiyalarning “chiqishini” o‟lchash bilan, ya‟ni reaksiyada 
yangidan hosil bo‟lgan oxirgi maxsulotni o‟lchash bilan yutilgan energiyani 
aniqlash mimkin. Ionlashtiruvchi nurlanishlarning kimyoviy detektorlari shu 
prinsipga asoslangan.
Ionlashtiruvchi nurlanishlar sezgir fotomateriallarga ta‟sir qilib ularni 
qoraytiradi. Nurlanishning yutilgan energiyasi fotomaterialning qorayish zichligi 
bilan aniqlanadi. Fotografik detektorlar ishlashi shu prinsipga asoslangan.
Ionlashtiruvchi nurlanishlarni aniqlashda va o‟lchashda ionizatsion, 
ssintillyatsion, kimyoviy, fotografik metodlardan foydalaniladi. 
Dozimetrik apparaturlarda ionizatsion metod keng ishlatiladi. Ssintillyatsion, 
kimyoviy va fotografik metodlar maxsus xollarda, sharoitlarda ishlatiladi.