Atom yadrosi va elementar zarralar fizikasi fanidan

Qurilma chizmasi va ishlash printsipi 
Koinot nurlarining tarkibini 1-rasmda chizmasi ko’rsatilgan qurilma 
yordamida o’rganish mumkin. Qurilma parallel ulangan Geyger Myuller 
sanagichlar qatoridan tashkil topgan. 
4-rasm 
Sanagichlar bitta kuchlanish manbaidan 2 dan ta’minlanadi. Mos -
tushuv asbobi - 3 ulangan bir necha Geyger - Myuller sanagichlari (1) 
qatoridan foydalanish natijasida tasodifiy mos kelishlar soni minimumga 
keltiriladi. 
Tasodifiy mos kelishlar sonini quyidagi formula misolida aniqlash 
mumkin. 
(1) 
Bu yerda
-
mos tushuv asbobining ajratyai vaqti
(
, 
-lar har bir sanagichlar qatorida hosil bo’lgan impulslar soni. 
Koinot nurlari intensivligi vaqt birligida bir birlikli (steradian) 
fazoviy burchak ichida kelayotgan va 1 sm
2
yuzaga tushayotgan kosmik 
nurlar (zarralar) soni bilan o’lchanadi. Qurilmada sanalayotgan 

---

22 
zarralarning soni (N) va o’lchanayotgan nurlar intensivligi (J) quyidagicha 
bog’lanadi; 
(2) 
By yerda 
qurilmatting yorug’lik kuchi deb ataladi.
va 
birinchi va uchinchi sanagichlar qatorining sirti va r ular 
orasidagi masofa. 
Qayt qilinayotgan koinot nurlarining intensivligi faqat qurilmaning 
yorug’lik kuchigagina bog’liq bo’lmay, sanagichlar qatorining uzunligiga 
va qattiqligiga ham bog’liq bo’ladi. 5-rasmdagi sanagichlarning kattaliklari 
(uzunligi l va kengligi d) 
5-rasm 
bilan aniqlanuvchi Q
1
va Q
2
burchaklarning qiymatiga bog’liq 
ravishda qurilmada qayd qilinayotgan zarralar soni 
(3) 
bo’ladi. Bu yerda 
– burchak ostida kelayotgan koinot nurlar 
intensivligi. R – birinchi va uchinchi sanagichlar orasidagi masofa. Koinot 
nurlarining burchak bo’ylab taqsimoti 
qonunga 
bo’ysunadi. Buri (3) formulaga ko’yib tenglamani dS
x
va d S
2 
lar 
bo’yicha integrallasak, 
bo’ladi. Bu (5) formuladan foydalanib tajribadan aniqlangan N uchun 
vertikal yo’nalishdagi koinot nurlar intensivligini hisoblab topish mumkin.