Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

Danimarka XX əsrin 70-ci illərində. Müharibədən sonrakı dövrdə inhisarçı kapital Danimarkada əhəmiyyətli dərəcədə öz mövqeyini möhkəmləndirdi. Artıq 70-ci illərin əvvəllərində iri səhm cəmiyyətlərinin 25%-i ölkənin sənaye və digər müəssisələrinin 53%-nə nəzarət edirdilər. Üç iri bankın əlində bütün maliyyə əməliyyatlarının 60%-i cəmlənmişdi. Eyni zamanda bu dövrdə ölkədə ABŞ, Qərbi Almaniya, İsveçrə kapitalının mövqeyi genişləndi. Danimarka sənaye müəssisələrinin 30%-i xarici inhi­sarların əlində idi.

70-ci illərin əvvəllərində iqtisadiyyatın inkişaf tempi xeyli aşağı düşdü. 1960-cı illə müqayisədə 1970-ci ildə qiymətlər 70% qalxdı. Dolayı vergilər ar­tırıldı, idxal üzərində yüksək vergi qoyuldu. Ölkənin maliyyə iqtisadi vəziy­yətini yaxşılaşdırmaq üçün sosial yardımlar, əmək haqlarının artımı ixtisar edildi, sosial təminata və təhsilə çəkilən xərclər azaldıldı. 1970-ci ildə folketinq həmkarlar ittifaqları ilə sahibkarlar arasındakı münaisbətlərə hökumətin əmək haqqı məsələsində qarışmasına icazə verən qanunu bəyəndi. Dövriyyədən, mən­zil haqqından alınan vergilər artırıldı, qiymətlər donduruldu. 1971-ci ildə hö­kumət bağçalara və yaslilərə ayrılan dövlət vəsaitini azaltdı. 80 yaşdan yu­xarı qocaların pensiyalarına edilən əlavələri təxirə saldı. Hökumət bununla iqtisadi çətinlikləri aradan qaldıra bilmədi. Qərbi Avrpa ilə inteqrasiya çox kəskin diskussiyaya səbəb oldu. Nəhayət, 1973-cü il yanvarın 1-də Danimarka AİB-in üzvü oldu. Lakin bununla da ölkənin iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşmadı. Əksinə ərzaq mallarının qiyməti qalxdı, zəhmətkeşlərin vəziyyəti pisləşdi. Ölkəni tətillər bürüdü. Nəticədə saathesabı əmək haqqı 7,5% artdı, qadın və kişilərin əmək haqqı bərabərləşdirildi. İş həftəsinin uzadılması ixtisar edildi. Bütün bunlar sosial-demokratların nüfuzuna təsir etdi.

1973-cü ilin parlament seçkilərində yenicə meydana gəlmiş Xristian-demokratlar, Mütərəqqi və Demokratik mərkəz partiyası səslərin üçdə birini qazandı. DSDP və Mühafizəkarlar partiyası ciddi məğlubiyyətə uğradılar. Venstre, yəni liberallar 12% səs aldılar. Liberal P.Xartlinqin başçılığı altında təşkil edilən hökumət 1974-cü ilin sonuna qədər hakimiyyətdə qaldı.

1974-1975-ci illərdə Danimarkada iqtisadi böhran başlandı. Ölkənin is­teh­sal gücü 75%-ə qədər azaldı. Ölkədə 155 min işsiz var idi. Hökumət dövlət xərclərini ixtisar etmək yolunu tutaraq sosial ehtiyaclara çəkilən dövlət xərc­lərini azaltdı və dolayı vergiləri artırdı.

Xartlinq parlamenti buraxdı və yeni seçkilər təyin etdi. 1975-ci ilin yanvarın 9-da keçirilən seçkilərdə sosial-demokratlar uğur qazandılar. Fevralın 13-də A.Yorgensenin başçılığı altında sosial-demokrat hökuməti təşkil edildi. Bu hökumət kollektiv əmək sazişlərini uzatdı, əmək haqlarını dondurdu, sahibkarlara əlavə güzəştlər verdi. 1976-cı ildə «İqtisadiyyatın sağlamlaşdı­rılması» adı altında folketinq bir sıra qanunlar qəbul etdi və xüsusi sahibkarlara kömək etmək üçn 1 mlrd. kron vəsait ayrıldı.

1976-cı ildə Danimarka tədricən iqtisadi böhrandan çıxmağa başladı. Öz mövqeyini möhkəmləndirmək üçün sosial-demokratlar 1977-ci ilin fevralında növbədənkənar seçkilər təyin etdilər və bu seçkilərdə böyük uğur qazandılar. Yenə də sosial-demokratların birpartiyalı hökuməti təşkil edildi. Ölkədə anti böhran tədbirləri həyata keçirmək üçün sosial-demokrat hökumətinin tərkibinə liberallar da daxil edildi. 70-ci illərin sonunda ölkənin iqtisadi vəziyyəti bir qədər yaxışlaşdı.

70-ci illərdə də Danimarka NATO-nun hərbi manev­rlərində iştirak etməkdə idi. Bununla belə, o, 1975-ci il Hel­senki müşavirəsinin Yekun aktını im­zaladı. Lakin 70-ci illərin sonunda ABŞ-ın təzyiqi altında Danimarka höku­məti ortamənzilli raketləri Qərbi Avropa ölkələrində yerləşdirmək haqqında NATo-nun qərarını müdafiə etdi.

Danimarka hökuməti Baltik dənizi zonasında normal münasibətlərin inkişafı və mökhəmlənməsinə səy göstərirdi. Bununla belə, o, Finlandiyanın Avropanın şimalını nüvəsiz zona elan etmək təklifini müdafiə etmədi. 1970-ci ildə Danimarka SSRİ ilə iqtisadi və elmi-texniki əməkdaşlıq haqqında saziş bağladı. 1975-ci ildə SSRİ-yə Danimarka kraliçası II Marqarita rəsmi səfər etdi. Digər sosialist ölkələri ilə də əməkdaşlıq genişləndi. Danimarka 1970-ci ildə Albaniya, 1971-ci ildə Vyetnam Demokratik respublikası, 1973-cü ildə ADR və KXDR-lə diplomatik münasibətlər yaratdı.