Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

Danimarka «soyuq müharibə» illərində. XX əsrin 50-ci illərində Danimarka iqtisadi inkişafda müəyyən çətinlik­lərlə qarşılaşdı. Bu ilk növbədə Danimarkanın ixrac etdiyi kənd təsərrüfatı məh­sullarının dünya bazarında ucuzluğu, Danimarkanın idxal etdiyi xammal, yanacaq və sənaye mallarının isə dünya bazarında bahalığı ilə əlaqədar idi. Danimarkanın xarici borcları artdı.

1950-1952-ci illərdə ölkənin iqtisadiyyatı durğun vəziyyətə düşdü. İş­sizlik artdı. Ancaq 50-ci illərin sonunda Danimarkanın iqtisadi vəziyyəti bir qədər yaxşılaşdı. Kənd təsərrüfatı məhsullarının dünya bazarında qiyməti artdı. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının həcmi 1,5 dəfə artdı. Artıq 1960-cı ildə ölkə sənayesində əhalinin 54%-i çalışırdı. Danimarka aqrar-sənaye ölkə­sindən sənaye-aqrar ölkəyə çevrildi.

Elektronika, gəmiqayırma, dizelqayırma, soyuducu avadanlığı istehsalı, yeyinti, müalicə avadanlığı sənayesi sürətlə inkişaf etdi. Danimarkanın sənaye mal­larının dünya bazarında rəqabət qabiliyyəti artdı. 60-cı illərdə sənaye məhsulları isteh­salı iki dəfə, sənaye məhsullarının ixracı isə 3 dəfə artdı. Aqrar-sənaye komp­lek­sləri mühüm yer tutdu. Donuz əti, kərə yağı və pendir ixracına görə Da­nimarka dünyada ilk yerlərdən birini tutdu.

Ölkənin siyasi həyatında sosial-demokratlarla burjua partiiyalarının (Vens­t­rer ilə Xeyre) arasında qüvvələrin tarazlaşması səciyyəvi cəhət idi. 1950-ci ildə DSDP müxalifətə keçdi. Venstre partiyasının lideri iri fermer E.Eriksen liberal-mühafizəkar koalisiyalı hökumət təşkil etdi. Bu hökumət 1953-cü ilə qədər hakimiyyətdə oldu. Bu hökumət vergiləri artırdı, kredit verilməsini məhdudlaşdırdı. Zəhmətkeşlərin vəziyyəti pisləşdi.

Eriksen hökuməti ABŞ-la 1950-ci ildə hərbi yardım, 1951-ci ilin aprelin­də isə «Qrenlandiyanın müdafiəsi haqqında» saziş imzaladı. Qrenlandiyada ABŞ-ın hərbi bazaları yaradıldı.

Danimarkanın NATO-ya daxil olması onun hərbi xərclərinin artmasına və 1953-cü ildə onun 900 mln. krona çatmasına gətirib çıxartdı. 1952-ci ildə hökumətin ölkədə fövqəladə vəziyyət elan etməsinə icazə verən qanun qəbul edildi.

1953-cü ildə Danimarkanın yeni Konstitusiyası qəbul edildi. Bir palatalı parlament, yəni folketinq 179 deputatdan ibarət idi. Konstitusiyada nəzərdə tutulurdu ki, mühüm qanunverici problemlərlə əlaqədar ümumxalq referendumu keçirilə bilər. Dövlət tərəfindən sığorta olunmaq və sosial müdafiə vətəndaşın hüququ idi. Qrenlandiyanın müstəmləkə statusu təxirə salındı. O, ölkənin bərabərhüquqlu tərkib hissəsi hesab olunurdu. Faryer adaları muxtariyyət qazandı. Folketinqə seçki yaşı 25-dən 23-ə endirildi (1961-ci ildə 21-ə, 1972-ci ildə isə 18 yaşa endirildi).

1953-cü ildə keçirilən seçkilərdən sonra hakimiyyətə DSDP-nin hökuməti gəldi. 1953-1955-ci illərdə onun başında X.Xedtaft, 1955-1960-cı illərdə X.Xan­son, 1960-1962-ci illərdə V.Kapmann, 1962-1968-ci illərdə E.O.Kraq dururdu. 1957-1964-cü illərdə hökumətin tərkibinə bir neçə burjua partiyaları­nın nümayəndələri də daxil oldular. Sosial-demokratlar xırda və orta şəhər burjuaziyasının mənafeyini müdafiə edən partiyalarla ittifaqa çalışırdı ki, öz parlament bazasını genişləndirsin.

50-ci illərin sonunda tətillərin artması hökuməti xəstəliyə görə sığortanı həyata keçirməyə və işsizlərə verilən müavinatı artırmağa məcbur etdi.

1959-cu ildə Danimarka Kommunist partiyasından A.Larsenin başçılıq etdiyi bir qrup ayrılaraq Sosialist Xalq Partiyasını (SXP) təşkil etdilər. 1960-cı ildə DSDP-nin qəbul etdiyi yeni proqramda marksizmdən tam imtina edildi.

50-ci illərin ortalarında Danimarkanın SSRİ ilə münasibətləri yaxşılaş­mağa başladı. Onların arasında ticarət genişləndi. 1957-ci ildə Danimarka öz ərazisində NATO-nun hərbi bazalarının yerləşdirilməsinə qarşı çıxdı.

1967-cı ilin sonunda DSXP ilə DSDP arasında olan əməkdaşlıq pozuldu.

Sosial-demokrat O.Kraqın başçılıq etdiyi hökumətin dövründə, yəni 60-cı illərdə daxili mənbələr hesabına xəzinəni doldurmaq üçün dolayı vergilər artırıldı.

1968-ci ilin yanvarında keçirilən növbədənkənar parlament seçkilərində burjua partiyaları əksəriyyət qazandılar. Radikallar partiyasının lideri vəkil Baunsqorun başçılığı altında koalisiyalı hökumət təşkil edildi. Budcə xərcləri, xarici valyuta ehtiyatı ixtisar edildi. Xarici ticarət defisiti artdı.

Bu dövrdə Şimali Atlantika bloku sistemində Danimarkanın silahlı qüvvələrinin inteqrasiyası prosesi davam etdirildi. SSRİ və digər sosialist ölkələri ilə də əlaqələr səmərəli şəkildə davam etdirilirdi.