Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

ABŞ L.Consonun prezidentliyi dövründə (1963-1968-ci illər). 1963-cü il noyabrın 22-də C.Kennedi növbəti prezident seçkiləri kampaniyası ilə əlaqədar ölkəni gəzərkən Texas ştatının Dallas şəhərində öldürüldü. Onun ölümü «Əsrin faciəsi» hesab edildi. Bu məsələ indiyə qədər müəmmalı bir şəkildə qalır. Con Kennedinin ölümündən sonra vitse-prezident Lindon Conson prezident kürsüsünə əyləşdi. Qərarlarını həyata keçirmək üçün hər cür üsuldan, hətta yalvarmaqdan belə çəkinməyən Lindon Conson yaxşı dərk edirdi ki, Con Kennedidən sonra nüfuz qazanmaq üçün ən yaxşı vasitə onun başladığı işi davam etdirməkdir. Onun konqresə təklif etdiyi proqramda federal büdcə kəsirini ləğv etmək, vergi işini nizama salmaq, mülki məsələyə dair qanunvericilik aktı qəbul etmək, yoxsulluğa qarşı müharibə elan etmək və digər məsələlər öz əksini tapmışdı. 1964-cü ilin fevralında Lindon Conson vergi islahatı haqqında qanunu konqresdə keçirməyi bacardı. Həmin qanuna görə gəlir vergisini ildə 15-20% qədərində azaltmaq nəzərdə tutulurdu.

1964-cü ilin martında yoxsulluğa qarşı müharibə, iyulunda isə mülki hüquq haqqında qanun qəbul olundu. Mülki hüquq haqqında qanuna əsasən işə götürülmədə, ictimai yerlərdə ağlarla qaralara eyni hüquq verilirdi. 1965-ci ildə seçki hüququ haqqında qanununun qüvvəyə minməsi ilə zənci əhalinin seçkilərdə iştirakı təmin edilmiş oldu. Minimum saat-hesabı əmək haqqı 1961-ci ildəki 1,25 dollardan 1968-ci ildə 1,70 dollara çatdırıldı. 1967-ci ildə hər həftəlik orta əmək haqqı 102 dollar təşkil edirdi, iş həftəsi isə 38,2 saat oldu. Fermerlərə subsidiyalar və kreditlər artırıldı. 1964-cü ildə verilmiş «Vətəndaşların bərabər hüquqları haqqında» qanunda irqi əlamətlərə görə ayrı-seçkilik qadağan edildi. Bütün bunlar Consona və demokratlar partiyasına rəğbət yaratdı. 1964-cü ilin prezident seçkilərində o respublikaçılar partiyasından namizədliyi irəli sürülmüş Harri Qolduoterə qarşı səslərin 61%-nı toplayaraq qalib gəldi. O, prezident kürsüsünə yenidən əyləşdikdən sonra 1965-ci ildə konqresdə «Böyük cəmiyyət qurmaq» proqramı ilə çıxış etdi. Bu proqram 80-ə qədər təklifi əhatə edirdi. Lindon Consonun «böyük cəmiyyət qurmaq» arzusu əslində kağız üzərində qaldı. Onun sosia­lizmin alternativi olan bir cəmiyyət yaratmaq istəyi reallığa çevrilmədi. Onun yoxsulluqla mübarizə planı da tam həyata keçirilmədi. «Böyük cəmiyyət» qurmaq məqsədi ilə büdcədən ayrılmış 99,7 milyar dollardan, demək olar ki, ancaq 3,2 milyard dolları «böyük cəmiyyət qurmaq» işinə, 50 milyard dol­lardan çoxu isə silahlanmaya xərcləndi. Kennedinin döv­ründə raket texnikasının inkişafı üçün 12 milyard dollar ayrılmışdısa, Lindon Consonun prezidentliyi dövründə bu rəqəm daha da artdı.

1965-ci ildə 1924-cü ildə qəbul edilmiş «Mühacirat haqqında» qanunun təxirə salınması ABŞ-a mühacir axınını genişləndirdi.

1967-ci ilin yayında ABŞ-ın 100 şəhərində «irqi» müharibə oldu. 1968-ci ildə zənci hərəkatının görkəmli xadimlərindən olan Marten Lüfer Kinqin başçılığı altında Vaşinqtona yürüşə hazırlıq başlandı. Lakin 1968-ci ilin aprelin 4-də Memfisdə onu öldürdülər. L.Consonun inzibati idarəsi nüfuzdan düşməmək üçün zəncilərin ağlarla hüquq bərabərliyini dövlət səviyyəsində təmin etməyə məcbur oldu. 60-cı illərdə ABŞ-da «yeni sol hərəkat» adlanan sosial etiraz hərəkatının yeni dalğası başlandı. Bu mübarizənin əsas istiqamətlərindən biri cəmiyyətin nöqsanlarına qarşı mübarizə aparan radikal gənclər hərəkatı idi. 60-cı illərdə ABŞ fəhlə hərəkatında isə böhran təmayülləri gücləndi.

1966-cı ildə qadınların milli təşkilatı yaradıldı. 60-cı illlərin əvvəllərində ölkədəki qadınların yalnız 36%-i işləyirdi.

Lindon Conson xarici siyasətdə sərt mövqe tutdu.Consonun prezidentliyi illərində «Quruculuq», «Körpü­lər salma» doktrinası meydana çıxdı. Bundan məqsəd ABŞ başda olmaqla qərb dövlətləri və bəzi sosialist ölkələri arasında hərtərəfli münasibətləri inkişaf etdirməklə bu ölkələrdə millətçilik əhval-ruhiyyəsinin artmasına, onların bir-birindən, xüsusilə, Sovet İttifaqından təcrid olunmasına nail olmaq idi. Conson Latın Amerikasında «böyük dəyənək» siyasətinə qayıtdı. 1964-cü ilin əvvəllərində Panama ilə ABŞ arasında münaqişə yarandı, 1965-ci ilin aprelində Dominikan Respublikasına hərbi qüvvələr göndərildi. Yaxın Şərq münaqişəsində İsraili müdafiə etdi. Tankin körfəzində Amerika gəmilərinə Vyetnam gəmilərinin güya hücumu haqqında bəhanədən istifadə edərək 1964-cü ilin aprelində Vyetnam səmasını bombalamağa başlamaq haqqında əmr verdi. Əslində bundan məqsəd Sakit Okean və Uzaq Şərqdə ABŞ-ın mövqeyini daha da gücləndirmək idi. Məhz bu məqsədlə ABŞ Vyetnamda 1966-cı ildə isə 375 minə qədər 1968-ci ildə isə 500 min qoşun kontingenti yerləşdirdi. Müharibə ölkə daxilində real əmək haqqının aşağı düşməsinə səbəb oldu. Ölkədə Vyetnamdakı müharibə əlyehinə hərəkat gücləndi. 1965-ci ildə ABŞ-ın 100-ə qədər şəhərində Vyetnam günləri keçirildi. Artıq 1968-ci ilin payızı üçün Veytnamda ABŞ hərbçilərindən 30 min nəfər ölmüş, 180 min nəfər yaralanmış və itkin düşmüşdü. 1966-cı il iyulun 12-də Conson «Asiya doktrinası»nı irəli sürdü. Bu, doktrinaya əsasən ABŞ Asiyada sülhsevərlik missiyasını öz üzərinə götürdü.

Lindon Consonun daxili və xarici siyasəti onu nüfuzdan saldı.