«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

16.4. Davlat soliq xizmati organlarida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining qoMlanilishi
D avlat soliq xizmati organlarida axborot-kommunikatsiya 
texnoiogiyalarini rivojlantirishga alohida ahamiyat berilib, 2011-yil 
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda 
soliq organlarini yanada m odem izasiya qilish у iii» deb e ’lon qilindi.
406

---

0 ‘zbekistonRespublikasiPrezidentining 2010 yil 8-yanvar-dagi 
«Respublika soliq organlari tizimini yanada modemizasiya qilish 
chora-tadbirlari to ‘g ‘risida»gi PQ-1257 son qarori bu borada amalga 
oshirilayotgan ishlarni yangi bosqichga ko‘tarishda muhim asos 
bo'ldi. M azkur hujjatga muvoflq, Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan 
ishlab chiqilgan kompleks tadbirlarga asosan o ‘zaro sifatli elektron 
axborot almashinuvini joriy etish, davlat soliq xizmati organlari 
ishining samaradorligini kuchaytirishga qaratilgan o ‘ttizga yaqin 
dasturiy mahsullar amaliyotga tatbiq qilindi hamda soliq to ‘lov- 
chilarga interaktiv, y a ’ni qog‘ozsiz, masofadan turgan holda 
xizmatlar ko'rsatish yo‘lga q o ‘yildi58.
0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
mustaqilligining 
dastlabki 
yillaridanoq 
Davlat 
soliq 
xizmati 
organlarida 
axborot- 
kommunikatsiya texnoiogiyalarini joriy etish masalalariga jiddiy 
e’tibor qaratila boshlangan. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 1993-yil 3-avgustdagi 388-sonli qarori bilan davlat 
soliq xizmati organlarida axborot resurslari, axborot texnologiyalari 
va aloqa vositalarini o ‘z ichiga olgan axborot tizimlarining 
shakllanishiga asos solingan va ushbu tizim orqali 
soliq 
m a’lumotlarini yig‘ish, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanish 
ishlari yo‘lga qo‘yilgan.
Shu bilan birga, axborot-texnologiya ta’minoti boshqarmasi va 
uning hududiy boMinmalari tashkil etilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 14- 
sentyabrdagi 359-sonIi qarori bilan Davlat soliq qo‘mitasi qoshida 
xo‘jalik hisobidagi «Yangi texnologiyalar ilmiy-axborot markazi» 
(YaTIAM) tashkil etilgan va soliq m a’lumotlarini qayta ishlash 
uchun zarur bo‘lgan maxsus dasturiy mahsullami yaratish ishlarini 
tizimli ravishda tashkil etish imkoni yaratilgan.
Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 11-martdagi « 0 ‘zbekiston 
Respublikasida soliq to ‘lovchilarga identifikasion raqamlari berish 
va qo‘llash tizimi to ‘g‘risida»gi 130-sonli hamda 1999-yil 7- 
yanvardagi 
«Soliq to‘lovchilaming identifikasiya raqamlarini
58 Soliq akadem iyasi, Inform atsion texnologiyalar kafedrasi “ Soliq tizim id a dasturiy
m ahsullar» fanidan m a'ru za m atni, 2013-yil.
407

---

qo‘llash sohasini kengaytirish to ‘g ‘risida»gi 7-sonli qarorlari qabul 
qilingandan so ‘ng, bank to'lov hujjatlarida majburiy rekvizit sifatida 
STIRning aks ettirilishi yo‘lga qo‘yilib, soliq qonunchiligiga rioya 
etilishi ustidan nazorat mexanizmini takomillashtirish imkoni 
yaratildi. STIRlar bugungi kunda ham muhim ahamiyat kasb etib, 
barcha soliqqa oid axborotlami yagona bazaga birlashtirishda asosiy 
m e’zon bo‘lib xizmat qilmoqda.
0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 31- 
dekabrdagi «Davlat soliq qo‘mitasining global axborot tarmog‘ini 
tashkil etish to‘g ‘risida»gi 580-sonli qaroriga binoan barcha hududiy 
soliq idoralarida yo‘ldosh aloqasi tizimi o ‘matilib, korporativ 
axborot-tarmog‘I tashkil etilgan.
Davlat soliq qo‘mitasining korporativ axborot tarmog‘I ishga 
tushirilgandan buyon o ‘tgan yillar mobaynida uzatilayotgan axborot 
hajmi yil sayin o‘sib borayotganligi sababli, Davlat soliq xizmati 
organlarida mahalliy va korporativ kompyuter tarmoqlarini yanada 
takomillashtirish maqsadida, 2009-yildan boshlab korporativ aloqa 
kanali tarmog‘ini modemizasiya qilish va yer usti kanallariga 
o ‘tkazilish ishlari olib borilgan. Qoraqalpog‘iston Respublikasi, 
Toshkent shahri va barcha viloyatlar Davlat soliq boshqarmalari va 
ulardagi 194 ta tuman (shahar) Davlat soliq inspeksiyalarida 408tati 
tolali aloqa jihozlari o‘matilib, ishga tushirilgan59.
Korporativ aloqa tarmog‘ini yer usti kanallariga o ‘tkazilishi 
orqali LP-telefon aloqasi ham joriy etilgan. Bunda, hududiy soliq 
idoralarida shaharlararo so‘zlashuv uchun qo‘shimcha haq talab 
etilmaydi.
1993-2000-yillarda soliq to ‘lovchilami hisobga olish, ulaming 
budjet va budjetdan tashqari maqsadli jam g ‘armalar bilan o‘zaro 
munosabatlari hisobini yuritish ishlari qog‘oz shaklida, ya"ni 
maxsus daftarlar, kitoblar va jum allarda
amalga oshirilgan b o ‘lsa, dasturiy mahsullar joriy etilishi bilan 
ushbu jarayonlar bosqichma-bosqich avtomatlashtirilishi qog‘oz 
shaklidagi hujjat aylanishidan deyarli voz kechishga imkon berdi. 
Davlat 
soliq 
xizmati 
organlarida 
soliq 
m a’murchiligini
59 Soliq akadem iyasi, Inforraatsion tex n o logiyalar kafedrasi “Soliq tizim ida dasturiy
m ahsullar» fanidan m a'ru z a m atni, 2013-yil.
408

---

avtomatlashtirish, idoralararo elektron m a’lumot ayirboshlash 
ulushini kengaytirish maqsadida, davlat soliq xizmati organlariga 
ma’lumotlar taqdim etuvchi idoralar bilan m a’lumotlami elektron 
ayirb oshlash kanallari tashkil etilgan.
Davlat soliq qo‘mitasining «Soliq to ‘lovchi-yuridik va jismoniy 
shaxslaming yagona reyestri», «Soliq to‘lovchilaming shaxsiy 
kartochkalari reyestri», «Moliya va soliq hisoboti reyestri» va «Soliq 
deklarasiyalari reyestri» rasman ro ‘yxatga olinib, «Davlat axborot 
resurslari» maqomiga ega bo‘lgan va R00025, R00227, R00228, 
R00229-sonli guvohnomalar berilgan.
Soliq va boshqa majburiy to ‘lovlar tushumini hisobga olish 
hamda nazorat qilish darajasini oshirishga, soliq tushumlarining 
qo‘shimcha manbalarini aniqlash va soliq to ‘lashdan bo‘yin 
tovlashning oldini olishga, shuningdek soliq to ‘lovchilar uchun 
ko‘rsatilayotgan interaktiv xizmatlar turini kengaytirish hamda 
sifatini oshirishga yo‘naltirilgan davlat soliq xizmati idoralari 
axborot-kommunikatsiya tizimini yanada rivojlantirish va faoliyat 
samaradorligini oshirish maqsadida 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2012-yil 30-oktabrdagi “0 ‘zbekiston Respublikasi 
davlat soliq xizmati idoralari axborot-kommunikatsiya tizimi 
faoliyati 
samaradorligini 
yanada 
oshirish 
chora-tadbirlari 
to ‘g ‘risida”gi PQ-1843-sonli qarori qabul qilindi. Qarorgaasosan 
0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq o ‘mitasi Axborot-tahlil bosh 
boshqarmasiningasosiy vazifalari va faoliyat yo‘nalishlari, soliq 
idoralarining yagona integratsiyalashtirilgan axborot resurs bazasini 
shakllantirish bosqichlari belgilab berildi. Mazkur qaror bilan 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
Davlat 
soliq 
qo‘mitasi 
markaziy 
apparatining yangilangan tuzilmasi; davlat soliq xizmati idoralariga 
soliq to ‘lovchilaming majburiyatlari paydo bo‘lishi (tugatilishi) 
to ‘g ‘risida m a’lumot taqdim etadigan idora va tashkilotlaming 
ro ‘yxati tasdiqlandi. Mazkur qaroming ilovasida ko‘rsatilgan idora 
va tashkilot rahbarlari zimmasiga soliq majburiyatlari bilan bog‘liq 
b o ‘lgan m a’lumot va boshqa axborotlar to ‘laqonli hisobga olinishini 
ta ’minlash yuzasidan shaxsiy javobgarlik yuklatildi. Yuqoridagilar 
asosida davlat soliq xizmati organlarida axborot texnologiyalari 
joriy qilinib, axborot tizimlariga asos solindi va ular muntazam 
ravishda takomillashtirilib borilmoqda.
409

---