Axborot tizimlari

Dasturiy ta’minot tuzilishi (strukturasi)

hozirgi vaqtda 
shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta’minotida dasturlarni quyidagi 
guruhlarga ajratilishi qabul qilingan:
1) Tizimli;
2) Instrumentli (uskunaviy);
3) Amaliy dasturiy ta’minotlar. 
Sistemaviy (tizimli) dasturiy ta’minot (System software)

kompyuterning va kompyuter tarmoqlarining ishini ta’minlovchi 
dasturlar majmuasidir. 
Sistemaviy dasturiy ta’minot (SDT) quyidagilarni bajarishga 
qaratilgan: 

kompyuterning va kompyuterlar tarmog‘ining ishonchli va 
samarali ishlashini ta’minlash; 

kompyuter va kompyuterlar tarmog‘i apparat qismining ishini 
tashkil qilish 

profilaktika ishlarini bajarish. 


---

32 
2.5-rasm. Tizimli dasturiy ta’minotning tasniflanishi 
Tizimli dasturiy ta’minot 

bu guruh dasturlari, ma’lumotlarga 
ishlov berish uchun mumkin bo‘lgan kompyuter texnologiyalaridan 
foydalanishda apparat vositalari bilan bajariladigan ko‘pgina 
yordamchi ishlarni bajarishni avtomatlashtiruvchi dasturlardir. 
2.6-rasm. Operatsion tizimlarning logotiplari 
Tizimli dasturiy ta’minot – apparaturasini samarali ishini 
ta’minlash uchun xizmat qiladi. 
Tizimli dasturiy ta’minot guruhi dasturlariga: 
- Operatsion tizimlar; 
- Operatsion qobiq (obolochka); 
SDT 
Asosiy DT 
Xizmat ko
‘
rsatuvchi DT 
Operatsion 
tizim 
Tarmoq OT 
Tashxis 
dasturlari 
Antivirus 
dasturlari 
Tarmoq 
dasturlari 
Arxivlashtirish 
dasturlari 

---

33 
- Utilitalar; 
- Drayverlar; 
- Arxivatorlar; 
- Antivirus va yana turli dasturlar kiradi. 

Operatsion tizimlar, kompyuterning (hisoblash tizimining) 
hamma apparat vositalarining ishini samarali va uning barcha 
resurslarini boshqarish imkoniyatni ta’minlaydi. 

Operatsion qobiqlar (obolochki), operatsion tizimlar ishini 
boshqarish 
qulayligini 
oshirishga 
mo‘ljallangan 
qo‘shimcha 
dasturlardan iboratdir. Masalan, Total Commander. 

Utilitalar. (utility 

foydalilik) hajmi kichik ammo juda foydali 
dasturlar bo‘lib, apparat vositalar ishini boshqarish bo‘yicha turli 
xildagi yordamchi funksiyalarni bajaradi va ularning ishlovchanlik 
qobiliyatini, xizmat qilish va sozlashni tekshiradi. 
Dasturlar va turli tashqi qurilmalar o‘rtasida ma’lumot almashish 
amallarini bajarish uchun OT tarkibiga qator moslashtirilgan maxsus 
dasturlar kiritilgan, ularni – drayverlar (drive-boshqarish) deb atalgan 
dasturlar kiritilgan. 
Agar, mos drayver bo‘lmasa yoki qurilmaga drayver to‘g‘ri 
kelmasa, bu qurilma kompyuter yoki hisob-tizimi uchun befoydadir. 

Arxivator dasturlar, muhim dasturlar va ma’lumotlar 
majmuasini arxiv nusxalarini yaratish uchun xizmat qiladi. Arxivator, 
shu bilan birga hajmni minimallashtiradi va arxivni tashqi jamlamaga 
joylashtirish oson bo‘ladi. 

Antivirus dasturlar 

foydalanuvchini kompyuter viruslari bilan 
kurashishda zaruriy vositalar bilan ta’minlaydi. 
Tizimli dasturlar tizimli dasturchilar deb ataluvchi mutaxassislar 
tomonidan ishlab chiqiladi, sozlanadi, ishchi holatda ushlab turiladi va 
kuzatiladi. Ular yuqori darajada malakaga ega bo‘lishi, kompyuterning 
apparat ta’minotini detallashgan holda bilishlar, kattaliklar bilan 
mashina darajasida ishlash usullarini ham bilishlari kerak. 
Oddiy foydalanuvchilar ham doimiy tarzda tizimli dasturlar bilan 
to‘qnashishga to‘g‘ri keladi, ammo ularni ekspluotatsiya qilish va o‘z 
masalalarida ularning imkoniyatlaridan foydalanish nuqtai nazaridan 
to‘qnashadilar. 
Sistemaviy dasturiy ta’minot ikkita tarkibiy qismdan 
