Axborot tizimlari

Mainframe Computer 
Meynfreym kompyuter 

katta xotira, katta saqlash maydoni, bir 
nechta yuqori sifatli protsessorlarni o‘z ichiga olgan katta 
markazlashtirilgan mashina. 

---

26 
2.3-rasm. Mainfreym kompyuterlar 
Mainframe 

har soniyada millionlab tranzaktsiyalarni bajarish 
uchun eng yaxshi platforma. Asosan yirik tashkilotlarda qo‘llaniladi, 
chunki ular har soniyada katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlaydi. 
Yhkilotlar tomonidan muhim amaliy dasturlarda, katta hajmdagi 
ma'lumotlarni qayta ishlashda (masalan, aholini ro‘yxatga olish va 
sanoat va iste'mol statistikasi, korxona resurslarini rejalashtirish va 
keng miqyosda) ishlatiladigan kompyuterdir. 
2.4-rasm. IBM System Z9 mainfreym kompyuteri 
Meynfreymlar boshqa turdagi (minikompyuterlar, ishchi 
stansiyalar, va shahxsiy kompyuterlar) kompyuterlarga nisbatan 
kattaroq hisoblash quvvatiga ega.

---

27 
“Meynfreym” atamasi “katta shkaf” iborasidan olingan bo‘lib, 
markaziy protsesor va oldingi kompyuterlarning asosiy xotirasi 
joylashgan freym deb nomlanadi.
Superkompyuterlar.
Superkompyuterlarga 
tezligi 
sekundigayuzlab million- o‘nlab milliard suriluvchi vergulli amallami 
bajaruvchi (Mflops) quwatli ko‘p protsessorli hisoblash mashinalari 
kiradi.
Superkompyuteriar quyidagi murakkab masalalami еchish uchun 
qoilanadi, davlat xavfsizligini ta’minlash masalalari, kosmosni tadqiqot 
qilish masalalari, ob-havoni bashorat qilish (shu jumladan to‘fonlaming 
quwatini va harakat yo‘nalishini bashorati), inson va hayvonlarni 
biokimyo tadqiqot masalalari, yadro qurolini ishga layoqatligini nazorat 
qilish va AES ishonchli ishlashini nazorati va hokazo masalalami. 
Birinchi superkompyuteriar 1960-yili g‘oyasi yaratilgan, 1972-
yili esa o‘ zi yaratilgan (20 Mflops unumdorlikka ega bo‘ lgan ILLIAC 
IV). 1975-yildan boshlab unumdorligi 160 Mflops va tezkor xotira 
sig‘imi 8 Mbayt boigan Cray 1 superkompyuterini yaratib birinchilikni 
Cray Research fxrmasi egalladi, 1984-yili toiiq SIMD22 arxitekturasini 
joriy etilgan Cray-2 yaratib superkompyuterlarning yangi avlodini 
dunyoga keltirdi. Cray-2 

unumdorligi-2000 Mflops, operativ xotira 
sigc imi 

2 Gbayt. Hozirgi vaqtda dunyoda bir necha minglab 
superkompyuterlar mavjud, Cray firmasining oddiy ofis uchun 
moijallangan Cray EL dan boshlab to quwatli Cray-3, Cray-4, Cray Y-
MP C90 gacha, NEC kompamyasining SX-3 SX-X; Control Data 
firmasining Research, Cyber 205; Fujitsu kompaniyasining VP 2000 
(ikki firma Yaponiyaniki); Fujitsu Siemens (Germaniya-Yaponiya) 
VPP 500 va hokazo, unumdorligi bir necha yuz ming Mflops. 

Wallmart,

HSBN, 

Indial Railways, 

ICICI and HDFC banks, 

Tesco, Kenya Power, Vodafone, 

AIG,

Coca Cola, 

RBI, DHL, FORD, NASDAQ, Nike,

Tata, Travelport,

UPS, USA Pstal Services

---

28 
Superkompyuterning tipik modellari: 
• yuqori parallellik ko‘p protsessorlik hisoblash tizimlari, tezligi 
100000 Mflops dan ko‘proq;
• sig‘imi: Tezkor xotira 20-500 Gbayt, diskli xotira 1-10 Tbayt (1 
Tbayt = 1024 Gbayt);
• razryaligi 64-256 bit. 
Dunyodagi eng quvvatli superkompyuteriarning 2005-yildagi 
reytingida IBM kompaniyasining unumdorligi 70 Tflops boigan Blue 
Gene/L superkompyuteri birinchi o‘rinni egalladi. Bu superkompyuter 
klasterli tarkibga ega boigan. Blue Gene/L maksimal tarkibi 64 
shkafdan 
iborat 
boiib 
unumdorligi 
270 
Tflops 
boigan. 
Superkompyuterning keyingi versiyalari Blue Gene/S va Blue Gene/R, 
IBM va’dasiga ko‘ra unumdorligi 1000 Tflops (1 Rflops) ga еtkazilgan. 
Bunday yuqori unumdorli kompyuterlami bitta mikroprotsessorda 
yaratish mumkin emasliginmg sababi, elektromagnit toiqinlarining 
tarqalish tezligi (300 000 km/s) bilan bogiiq, chunki bir necha millimetr 
masofaga (mikroprotsessor tomonlarining chiziqli oichami) signalni 
tarqalish vaqti sekundiga 100 milliard amal tezligi bitta amalni bajarish 
vaqti bilan bir xil boiib qoladi. Shuning uchun superkompyuterlarni 
yuqori parallelli ko‘p protsessorli hisoblash tizimlar (KPHT) 
ko‘rinishida yaratiladi. Yuqori parallelli KPHT bir necha turlardan 
iborat: 
1. Magistralli (konveyerli) KPHT, ularda protsessorlar ishlov 
beriladigan axborotlar oqimi bilan bir vaqtning o‘zida turli amallami 
bajaradilar. Bunday KPHTni turlarga ajratish bo‘yicha qabul qilingan 
tamoyiliga asosan, ular ko‘p martali oqimli buyruq va bir marta oqimli 
axborot tizimlariga mansubdir. 
2. Vektorli KPHT, ularda barcha protsessorlar bir vaqtning o‘zida 
turli axborotlar bilan bitta buyruqni bajaradilar bir martali buyruq 
oqimi ko‘p martali axborotlar oqimi. 
Superkompyuterlarning farqi: 
Superkompyuter 

bu ma'lumotlarni qayta ishlash jarayonida 
hisoblash tezligi bo‘yicha birinchi o‘rinda turadigan kompyuter 
hisoblanadi. 
Superkompyuterlar raqamlar va ma'lumotlarni qayta ishlaydigan 
ilmiy va muhandislik vazifalari (yuqori samaradorli hisoblash) uchun 

---

29 
ishlatiladi, asosiy kompyuterlar esa tranzaksiyalarni qayta ishlashga 
qaratilgan. Superkompyuterlarni quyidagicha farqlash mumkin:
Meynfreymlar odatda biznes olamida bo‘lgani kabi ( tovarlar, 
xizmatlar yoki pullarning tijorat almashinuvi) tranzaktsiyalarni qayta 
ishlashning ishonchliligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan (TPC 
ko‘rsatkichlari yordamida o‘lchanadi; ko‘pgina superkompyuter 
ilovalar uchun foydali emas).
Tranzaktsiyalarni qayta ishlash samaradorligi bo‘yicha kengash 
tomonidan aniqlangan odatiy tranzaktsiya, yozuvni qo‘shish orqali 
inventarizatsiya (tovarlar), aviakompaniyalarni bron qilish (xizmatlar) 
yoki bank (pul) uchun ma’lumotlar bazasi tizimini yangilaydi.
Tranzaksiya diskka yozish va diskni o‘qish, operatsion sistema 
chaqiruvlari 
yoki 
protsessorni 
qayta 
ishlash 
tezligi 
bilan 
o‘lchanmaydigan ma’lumotlarni bir quyi tizimdan ikkinchisiga 
uzatishning ba’zi shakllari kabi bir qator operatsiyalarga tegishli 
bo‘lishi mumkin.
Tranzaksiyalarni qayta ishlash faqat meynfreymlar uchun emas, 
balki mikroprotsessor serverlari va onlayn tarmoqlar tomonidan ham 
qo‘llaniladi. 
Superkompyuterning ishlashi meynfreym ilovalari uchun 
unchalik ahamiyatli bo‘lmagan ko‘rsatkichlar: soniyada harakatla-
nuvchi nuqta operatsiyalarida yoki soniyada o‘tgan frontlarda 
o‘lchanadi (FLOPS). Meynfreymlar ba’zan soniyada millionlab 
ko‘rsatmalar bilan o‘lchanadi (MIPS).
Suzuvchi nuqta operatsiyalari asosan Ob-havo prognozi va yadro 
simulyatsiyasi kabi uzluksiz hodisalarni modellashtirish uchun yеtarli 
aniqlikdagi qo‘shish, ayirish va ko‘paytirishdan iborat (super-
kompyuterlarda ikkilik suzuvchi nuqta soni; o‘lchangan FLOPS).
Hisoblash tezligi nuqtai nazaridan superkompyuterlar kuchliroq 
sanaladi. 1990-yillarning boshlariga qadar ko‘plab superkompyuterlar 
superkompyuter kengaytmalari bilan meynfreymlar arxitekturasiga 
asoslangan edi. Bunday tizimga misol HITAC S-3800 bo‘lib, u IBM 
System/370 asosiy kadrlar bilan mos keladigan ko‘rsatmalar to‘plami 
bo‘lib, Hitachi VOS3 operatsion tizimini (IBM MVS tarmog
‘
i) ishga 
tushirishi mumkin edi. Shunday qilib, S-3800ni ham superkompyuter, 
ham IBM-mos keladigan meynfreym sifatida ko‘rish mumkin.