Axborot tizimlari
-rasm. R - relyatsion jadval munosabatning tasviri
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Jadval-munosabatining kaliti.
|
3.3-rasm. R - relyatsion jadval munosabatning tasviri
Jadval-munosabat ma’lumotlar tarkibiy qismi atributlar (A1, A2, .....) nomiga ega bo‘lgan ustunlarni o‘z ichiga olgan d atributlarning mazmuni jadvalning asosiy qismida joylashgan bo‘lib satrlar va ustunlarni tashkil qiladi. Bir ustunda atributlar mazmunining ko‘pligi domen D i ni hosil qiladi. Bir satrda atributlar mazmunining ko‘pligi bir kortej K j ni hosil qiladi. R munosabat ko‘plab tartibga solingan kortejlar orqali hosil bo‘ladi: R={K j }, j=1-m K j ={d 1j , d 2j ,.....d nj } n - munosabat domenlarining soni; munosabatlarning ko‘lamini belgilaydi. j - kortej nomeri; k - munosabatdagi kortejlarning umumiy soni bo‘lib, munosabat koordinata soni deyiladi. Jadval-munosabatining kaliti. Kortejlar jadval-munosabati ichida takrorlanmasligi zarur va ular tegishlicha yagona identifikator - dastlabki (birlamchi) kalitga ega bo‘lishi kerak. Dastlabki (birlamchi) kalit atributdan tashkil topgan bo‘lsa oddiy, bir necha atributdan tashkil topganda esa turli tarkibli deb ataladi. Munosabatda dastlabki kalitdan tashqari ikkilamchi kalit ham bo‘lishi mumkin. 66 Ikkilamchi kalit mazmuni turli satr kortejlarda takrorlanishi mumkin bo‘lgan kalitdir. Ular bo‘yicha ikkinchi kalitning bir xil mazmuni satrlar guruhi izlab topiladi. Satrlar ustunlardan farqliroq o‘z nomlariga ega emas, ularning jadvalda joylashish tartibi aniqlanmagan va satrlar soni mantiqan chegaralanmagan bo‘ladi. Satrni tartib raqamiga ko‘ra tanlab olib bo‘lmaydi. Faylda har bir satr o‘z raqamiga ega bo‘lsa ham, bu narsa satrni tavsiflamaydi. Bu raqam satr jadvaldan olib tashlanganda o‘zgaradi. Mantiqan satrlar o‘rtasida “birinchi” va “oxirgi” degan tushuncha yo‘q. Relyatsion tizimlarning qo‘llanilishi murakkab siljishlar zaruriyatini bartaraf qildi. Chunki ma’lumotlar endi bir fayl ko‘rinishida emas, balki mustaqil to‘plamlar asosida tuzilib, ma’lumotlarni tanlab olish uchun amaliy to‘plamlar nazariyasi – relyatsion algebra amallari qo‘llaniladi. Ma’lumotlar bazalarning obyektga – mo‘ljallangan modeli dasturlashning obyektga mo‘ljallangan tillari paydo bo‘lishi bilan yuzaga chiqa boshladi. Bunday bazalarning paydo bo‘lishi 90-yillarga to‘g‘ri keladi. Ushbu turdagi bazalar sinflar usullarini o‘zida saqlaydi. Ko‘pincha, doimiy sinflar obyektlarini o‘zlarida saqlab ma’lumotlar orasida to‘siqsiz uyg‘unlashuvni hamda ilovalarda ularga ishlov berishni amalga oshiradilar. Relyatsion modellarning hozirgi zamon MBBTlarida ustunlikka erishilishi quyidagi omillar bilan aniqlanadi: 1) rivojlangan nazariyaning mavjudligi (relyatsion algebrani); 2) ma’lumotlarni boshqa modellarini relyatsion modellarga keltirish apparatining mavjudligi; 3) axborotga ruxsatli kirishni tezlashtirishni maxsus vositalarini mavjudligi; 4) tashqi xotirada MB aniq ma’lumotlarni fizik joylashishi haqida bilimga ega bo‘lmay ular bilan ishlash imkoniyatini yaratadigan MBga nisbatan standartlashgan yuqori darajadagi so‘rovlar tilining mavjudligi. Ma’lumotlar bazalarni ishlab chiqishda 2 xil usuldan foydalanish mumkin. Birinchi usulda, avval asosiy masalalar aniqlanib, ularni hal qilish uchun baza yaratiladi hamda masalaning ma’lumotlarga bo‘lgan ehtiyoji aniqlanadi. Ikkinchi usulda, muammo sohasining namunaviy (tipik) obyektlari birdaniga o‘rnatiladi. Bu yеrda eng optimal usul- 67 ikkala usulni birgalikda ishlatishdir. Bu shu bilan bog‘liqki, dastlabki bosqichda barcha masalalar to‘g‘risida yetarlicha ma’lumotlarning yo‘qligidadir. Ma’lumotlar bazalarini loyixalashtirish jarayoni ikki bosqichga bo‘linadi: muammo sohasining ma’lumotlarining axborot-mantiqiy modelini (MAMM) ishlab chiqish va ma’lumotlar bazasining mantiqiy tuzilishini aniqlash. Axborot-mantiqiy model muammo sohasini axborot obyektlarining majmui va ular orasidagi tuzilmaviy aloqalar ko‘rinishida aks ettiruvchi ma’lumotlar modelidir. Muammo sohasining ma’lumotlarining axborot-mantiqli modelini ishlab chiqish shu sohani tekshirish natijasida olingan tavsifiga xasoslanadi. Muammo sohasining infologik modeli asosida kontseptual (mantiqiy), ichki (jismoniy) va tashqi modellar tuziladi. Ma’lumotlar bankining mantiqiy tuzilishi obyektga tegishli bo‘lgan axborotlarning Mbda joylanishini ifodalaydi. Hosil bo‘lgan Ma’lumotlar bankining mantiqiy bog‘lanish modeli ikkinchi bosqichining natijasi hisoblanadi. Bu modelda uch turli axborot ifodalanadi: obyekt to‘g‘risidagi xabarlar, ularning xususiyati va o‘zaro munosabatlari. Har bir obyekt modeli yozuv turlari orqali ko‘rsatiladi. Ularning xususiyatlari - yozuv maydonlari orqali ifodalanadi, munosabatlar esa – yozuv va maydon turlari o‘rtasidagi aloqalar yordamida tasvirlanadi. Bunday model EHM operatsion tizimining, MBBT ning mohiyatiga bog‘liq bo‘lmaydi, ya’ni axborotning ma’nosiga bog‘liq bo‘lmagan holda ularni ifodalash usuli va aloqasini ta’minlaydi. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|