Ayələrin Tərcüməs(n)i
BİR Dİ ĞER İL Mİ YAK LA ŞIM
Yüklə 6,43 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ay ələrin tərcüməs(n)i
- ə Rab bi olan Al lahtan sa k ın sın, bor cun dan heç bir şe yi ek silt me sin. Əg
- ır sın. Er kek le ri niz den d ə iki şa hit tu tun. Əg ər iki er kek yok sa raz ı ol du ğu nuz şahidl
- ğ rıl dık la rı za man (gel mek ten) ka çın ma sın lar. Az ol sun, çox ol sun, onu sü re si ne ka dar yaz mak tan üşen me yin. Bu, Al lah ka tın da da ha
- ə pe şin ola rak yap tı ğı nız ti ca ret baş ka, bu nu yaz ma ma nız dan do la yı üze ri ni ze bir günah yok tur. Alış-veriş yap tı ğı nız za man d
- ə kö tü lük) olar. Al lahtan sa kı nın, Al lah si ze öğ re ti yor. Al lah h ər şe yi bi len dir.
- ın sın. Şahidliyi giz le me yin. Kim onu giz ler se, ar tık şüp he siz, onun kal bi günahkardır. Al lah, yap tık la rı nı zı bi len dir.
- AYƏNİN TƏRCÜMƏS(N)İ
- ay ənin AÇIK LA MAs ı
|
BİR Dİ ĞER İL Mİ YAK LA ŞIM [Qəzalinin Pulla Əlaqədar Fikiri və Rəddi] Ga za li "İh yau'l-U lum" ad lı ese ri nin "şü kür" bö lü mün de şöy le deyər: "Al lah'ın ni met le rin den bi ri də dir hem və di na rın (pa ra nın) ya ra tıl mış ol ma sı dır. Bu iki si dün ya ha ya tı nın ayak ta dur ma sı nı, de vam et me si ni sağ la yan un sur lar dır. Ger çi bu iki si can sız do nuk bi rer mad de dir; biz zat ken di le rin den kay nak la nan bir ya rar la rı yok tur. An cak bü tün in san lar on la ra ih ti yaç du yar. Çün kü bir in san yi ye cek, gi ye cek və ben ze ri ih ti yaç la rı üçün bir çox mad de ye muh taç tır. Ba zen ken di si ne ge rek li olan bir şe yi el de ede mez ken, bu na kar şın ih ti yaç duy ma dı ğı bir şe ye də sa hip ola bi li yor. Tıp kı elin de za fe ran bu lu nan, amma əsl ih ti yaç duy du ğu şey bi ne bi le ce ği bir de ve olan bir kim se gi bi. Bu nun ya nın da bir baş ka sı də muh taç ol ma dı ğı halda de ve ye sa hip ola bi lir, ay rı ca za fe ra na də bü yük bir ih ti yaç his se de bi lir. Bu yüz den bun la rın el le rin de ki mal la rı de ğiş to kuş et mek ten baş ka se çe nek le ri yok tur. Ay rı ca mü ba de le si ya pı lan mal la rın de ğe ri ni də tak dir et mek ge re kir. Çün kü de ve sa hi bi, de ve si ni be lir siz herhan gi bir za fe ran mik ta rı kar şı lı ğı ver mek is te mez. Ay nı şe kil de de ve ilə za fe ran ara sın da də her han gi bir mü na se bet yok tur ki şöy le den sin: Onun şek li ve ya ağır lı ğı ka dar za fe ran ve ril me li dir. "Ay nı du rum bir el bi se kar şı lı ğın da ev, ayak ka bı kar şı lı ğın da kö le ya da mer kep kar şı lı ğın da un alan/sahə kim se üçün də ge çer li dir. Çün kü bu nes ne ler ara sın da bir mü na se bet yok tur. Ay rı ca bir de ve nin nə ka dar za fe ran et ti ği də an la şıl maz. Böy le du rum lar da ti ca ri alış-veriş çox çətin olar. Do la yı sıy la bir bi rin den uzaq və bir bir le ri ne tərs olan bu nes ne le rin, ara la rın da ada let le hük me de cek bir ara cı ya ih ti yaç la rı var dır. Bu ara cı hər bi ri nin de re ce si ni və mer te be si ni be lir le ye rek, ger çek dü zey le ri ni təsbit et tik ten, de ğer le ri ni so mut laş tır dık tan son ra bir bi ri ne bərabər de ğer de olan nes ne ler le bərabər de ğer de ol ma yan nes ne le ri bil mek ko lay la şır. Bu halda yü ce Al lah dir hem və di na rı (pa ra yı) mal lar ara sın da ara cı ha kem ler olub de ğer le ri ni be lir le sin ler di ye ya rat mış tır. Ör ne ğin in san lar şöy le der ler: Bu de ve nin de ğe ri yüz/üz di nar dır. Bu ka dar za fe ran də yüz/üz di nar edər. Do la yı sıy la iki si bir şe ye bərabər ol duk la rı oran da bir bir le ri ne də bərabər olur lar. Kənar yan dan sa de ce bu iki nes ne ilə ma hi ye tin de de ğer le ri təsbit və be lir le mek müm kün dür. Çün kü bun la rın biz zat ken di le rin den bir he def gö ze til mez. Şa yet biz zat ken di le ri məqsəd ol sa lar dı, he rhal de bu ama cın məqsəd sa hi bi üçün özel lik və üs tün lük sağ la ma sı ge re ke cek ti. Amma bu, ama ca yö nel me yen kim se açı sın dan ge rek me ye cek ti. Do la yı sıy la in san la r a ra sı iliş ki le rin bu yö nü bel li bir dü ze ne ka vu şa ma ya cak tı. Bu yüz den yü ce Al lah on la rı (di nar və dir he mi) el ler de do laş sın lar və mal lar üze rin de ada let le hük met sin ler di ye ya rat mış tır. Di nar və dir he min ya ra tı lı şı nın al tın da ya tan bir di ğer hik met şu dur: İn san lar di ğer eş ya la ra ulaş mak üçün bun la rı ara cı eder ler. Çün kü bun lar özü iti ba riy le az bu lu nur şey ler dir. Yal nız biz zat ken di le ri bir ama ca ta al luk et mez ler və di rekt ola rak ta lep edil mez ler. Di ğer eş ya la ra yö ne lik nisbətləri bir dir, bu yüz den on la ra sa hip olan, hər şe ye sa hip ol muş gi bi olar. Hal bu ki, bir el bi se ye sa hip olan sa de ce bir el bi se ye sa hip ol muş olar. Di ye lim ki, bu adam yi ye ce ğe ih ti yaç du yu yor, ya nın da yi ye cek bu lu nan kim se el bi se den çox, söz gelimi bir hay va na ih ti ya cı var sa, bu ada ma öy le bir şey ge rek li dir ki, gö rü nür de hiç bir şey ol ma yan bu şey, an lam iti ba riy le hər şey dir. Bir şey, özel li ği vur gu la yı cı be lir gin bir şek li ol ma dı ğı za man fark lı şey le re bərabər olar. Ör ne ğin ay na ken di ne aid bir ren gi ol ma dı ğı halda bü tün renk le ri yan sı tı cı bir özel li ği var dır. Ay nı şe kil de pa ra nın ken di si ne də bir məqsəd ta al luk et mez; an cak hər ga ye ye ulaş tı rı cı bir araç tır. Hərf də öy le. Ken di ba şı na bir an la mı yok tur, sa de ce onun ara cı lı ğı ilə baş ka şey ler de olan an lam lar be lir gin lik ka za nır. İş te pa ra nın ya ra tı lı şı nın al tın da ki ikin ci hik met də bu dur. Bu nun di ğer hik met le ri də var dır ki, onlar dan söz et mek uzun za man al/götürər." Ga za li ar ka sın dan bir de ğer len dir me de bu lu nur ki şöy le ce özet le mek müm kün dür: "Di nar və dir hem va ro luş la rı na əsas oluş tu ran bu hik met ler açı sın dan Al lah'ın ni met le rin den ol duk la rı üçün, amaç la nan bu hik met le re ay kı rı pa ray la il gi li bir ça lış ma ya pan kim se, Al lah'ın ni me ti ne kar şı nan kör lük et miş olar." Bu ra dan pa ra nın sak lan ma sı nın ha ram ol du ğu so nu cu nu çı ka rı yor. Çün kü pa ra yı bi rik tir mek, ha zi ne ye koy mak zu lüm dür, va ro lu şu na əsas oluş tu ran hik me ti ip tal et mek tir. Di nar və dir he mi ha zi ne ler de sak la mak, in san lar ara sın da hük met me si ge re ken bi ri ni zin da na at mak, onu in san lar ara sın da hük met mek ten alı koy mak an la mı na ge lir. Bu, ada let le hük me den bi ri ol mak sı zın in san lar ara sın da bir ba şı boş lu ğa yol aç mak tır. Ga za li'nin bir di ğer çı kar sa ma sı də şu dur: "Al tın və gü müş ten kap lar yap mak və edin mek də ha ram dır. Çün kü al tın və gü müş ten qab yap ma, on la rın baş lı ba şı na mak sat ol ma la rı nı ge rek ti rir. Oy sa bun lar mak sat de ğil, araç tır lar. Bu da zu lüm dür. Tıp kı bir mem le ke tin ha ki mi ni, yö ne ti ci si ni do ku ma cı lık, güm rük me mur lu ğu və va sıf sız in san la rın ya pa bi le ce ği di ğer iş ler de ça lış tır mak gi bi uy gun suz dur." Son ola rak bu çı kar sa ma da bu lu nur: "Di nar və dir hem üze rin den fa iz le mu a me le et mek də ha ram dır. Çün kü bu ni me te kar şı nan kör lük və zu lüm dür. Bun lar baş ka bir məqsəd üçün ya ra tıl mış lar dır, biz zat ken di le ri üçün de ğil. Ken di le ri ne ta al luk edən bir ga ye yok tur." Mən deyərəm ki: Ga za li bu iki nes ne nin te mel özel lik le ri ni və ay rın tı la rı nı de ğer len di rir ken ya nıl gı ya düş müş tür. Bu ya nıl gı la rı şöy le sı ra la ya bi li riz: 1) Di yor ki: Bu iki si nin ken di si ne ta al luk edən bir ga ye yok tur. Əgər böy le ol say dı, di ğer eş ya və ih ti yaç mad de le ri nin de ğer le ri on lar la öl çü le mez di. Bir şe yin ken di sin de ol ma yan bir şey le bir baş ka şe yin de ğe ri ni be lir le me si müm kün mü dür? Aca ba "zi ra" bir şe yin uzun lu ğu nu ken di uzun lu ğu nun dı şın da nə ilə öl çe bi lir? Yok sa bir öl çek, bir mad de nin hac mi ni ken di hac mi ilə ölç mü yor mu? Ay rı ca Ga za li di nar və dir he min as lın da az bu lu nur və de ğer li şey ler ol duk la rı nı iti raf edi yor. Bu isə, an cak on la rın ara nır, kas te di lir şey ler ol ma la rı du ru mun da bir an lam ifa de ede bi lir. Bir şey is ten me di ği halda say gın və de ğer li ola bi lir mi? Hak kın da "az bu lu nur" ifa de si kul la nı lır mı? Kal dı ki, əgər bun lar ya ra tı lış iti ba riy le sa de ce baş ka şey ler le ilin ti li ola rak ara nan şey ler ol sa lar dı, di nar və dir hem ya ni al tın və gü müş ara sın da bir de ğer far kı ol maz dı. Pra tik isə bu nu ya lan lı yor. Əgər öy le ol say dı bü tün pa ra bi rim le ri nin de ğe ri bərabər olur du. On la rın dı şın da ki de ri və duz gi bi şey ler le di ğer eş ya la rın de ğer le ri təsbit edil mez di. 2) Di nar və dir he mi (al tın və gü müş pa ra) bir ha zi ne de sak la ma nın ha ram lı ğı nın al tın da ki hik met, on la ra ba ğım sız bir məqsəd ol ma ni te li ği ni ka zan dır ma ge rek çe sin den kay nak lan mı yor. Bu nun al tın da ki ge rek çe bir ayəs(n)i ke ri me de şöy le açık la nı yor: "Al tı nı və gü mü şü bi rik ti rip də Al lah yo lun da har ca ma yan lar..." (Tev be; 34) Bu na gö re, al tın və gü mü şü bi rik tir me nin ha ram lı ğı nın ge rek çe si, böy le bir tu tu mun ih ti yaç la rın gi de ril me si üçün sü rek li ola rak ça lış ma ya və mü ba de le ye ih ti yaç var ken yok sul la rı ruzi edin me imkan la rın dan mah rum bı rak ma sı dır. Bu hu su su, il gi li aye tin tef si ri çer çe ve sin de açık la ya ca ğız. 3) Ga za li'nin al tın və gü müş kap la rın ha ram olu şu nun ge rek çe si ola rak ile ri sür dü ğü və kü für və zu lüm ola rak ni te le di ği du rum bu iki mad de nin bəzək eş ya sı ola rak kul la nıl ma la rı və alı nıp sa tıl ma la rı üçün də ge çer li dir. Bu isə, şe ri at ta zu lüm, kü für ya da ha ram ola rak ni te len di ril me miş tir. 4) Ga za li'nin boz gun cu luk ola rak ni te le di ği du rum, şa yet zu lüm və Al lah'ın ni me ti ne kar şı nan kör lük et mek gi bi işa ret et ti ği şey le ri ge rek ti ri ci ol say dı, bu er te le me fa i zi və borc fa i zi şek lin de ki mu a me le ler üçün ge çer li ol du ğu gi bi mut lak ola rak alış-veriş mu a me le le ri üçün də ge çer li olur du. Ay rı ca Ga za li öl çü len və tar tı lan şey ler de ki fa i ze uyar la ma mış tır bu de ğer len dir me si ni. Hal bu ki, tü mü üçün də ay nı hü küm ge çer li dir. Do la yı sıy la Ga za li'nin açık la ma sı, ek sik tir; fa iz le ilin ti len di ri le bi le cek hər şe yi kap sa mı yor və bəzək eş ya sı gi bi halal kul la nım la rı də kap sam dı şı tut mu yor. Yü ce Al lah'ın fa i zin ha ram kı lı nı şı nın al tın da ki hik met ola rak sun du ğu hu sus, bi zim də da ha ön ce işa ret et ti ği miz gi bi, kar şı lık sız ola rak faz la dan bir şey al mak tır. Yü ce Al lah şöy le bu yu ru yor: "İn san la rın mal la rın dan art sın di ye ver di ği niz fa iz Al lah ka tın da art maz. Amma Al lah'ın rı za sı nı is te ye rek ver di ği niz zəkat isə, iş te (se vap və ge lir le ri ni) qat qat art tı ran lar on lar dır." (Rum, 39) Bu ayet te fa iz, in san la rın mal la rın da faz la laş ma ola rak ni te len di ril miş tir. Çün kü mal, in san la rın mal la rı nın ken di si ne ek len me si su re tiy le ge li şir. Tıp kı bir to hu mun top rak tan bes len me si və onu un sur la rı nın ken di si ne ka tıl ma sı so nu cu ge liş me si gi bi. Fa iz də ge li şir və ar tar. Amma o biri ta raf tan in san la rın mal la rı nı də ek sil tir. Bir gün bu mal la rı tü müy le bi ti rir. Da ha ön ce də vur gu la dı ğı mız, bu hu sus tu. Bu ra dan an lı yo ruz ki: "Əgər tövbə eder se niz, ar tık ser ma ye le ri niz si zin dir. Böy le ce nə zul met miş olur su nuz, nə də zul me uğ ra tıl mış olur su nuz." aye ti ilə kas te di len an lam şu dur: İn san la ra zul met mez si niz və on lar ta ra fın dan ve ya Al lah ta ra fın dan zul me uğ ra tıl maz sı nız. So nuç şu dur ki: Fa iz in san la ra zul met mek tir. ayələrin tərcüməs(n)i 282- Ey ina nan lar, be lir li bir sü re ye ka dar bir bir le ri ni ze borc ver di ği niz za man onu ya zı nız.Ara nız da bir ya zı cı (onu) ədalətlə yaz sın. Ya zı cı Al lah'ın ken di si ne öğ ret ti ği gi bi yaz mak tan ka çın ma sın, yaz sın; üze rin de haqq olan (borç lu) də yaz dır sın və Rab bi olan Al lah'tan sa kın sın, bor cun dan heç bir şe yi ek silt me sin. Əgər üze rin de haqq olan (borç lu), dü şük akıl lı ya da za'f sa hi bi ve ya ken di si yaz dı ra ma ya cak du rum da isə ve li si onu ada let le yaz dır sın. Er kek le ri niz den də iki şa hit tu tun. Əgər iki er kek yok sa razı ol du ğu nuz şahidlərdən bir er kek, iki ka dın (şahidlik et sin.) Ta ki ka dın lar dan bi ri şa şı rır sa di ğe ri ona ha tır lat sın. Şahidlər çağ rıl dık la rı za man (gel mek ten) ka çın ma sın lar. Az ol sun, çox ol sun, onu sü re si ne ka dar yaz mak tan üşen me yin. Bu, Al lah ka tın da da ha ədalətli, şahidlik üçün da ha sağ lam, kuş ku lan ma ma nız üçün də ən/en ya kın ola nı dır (el ve riş li dir). An cak ara nız da dev re dip dur du ğu nuz və pe şin ola rak yap tı ğı nız ti ca ret baş ka, bu nu yaz ma ma nız dan do la yı üze ri ni ze bir günah yok tur. Alış-veriş yap tı ğı nız za man də şahidlik tu tun. Ya za na də, şahidə də əsla za rar ve ril me sin. (Ak si ni) ya par sa nız, bu ken di niz üçün fısk (zu lüm və kö tü lük) olar. Al lah'tan sa kı nın, Al lah si ze öğ re ti yor. Al lah hər şe yi bi len dir. 283- Və əgər yol cu luk ta olar da ya za cak bi ri ni bu la maz sa nız, alı nan re hin ler (ye ter). Bu du rum da bir bi ri ni ze gü ve nir se niz, ken di si ne gü ve ni len kim se əmanəti (bor cu nu) öde sin, Rab bi olan Al lah'tan sa kın sın. Şahidliyi giz le me yin. Kim onu giz ler se, ar tık şüp he siz, onun kal bi günahkardır. Al lah, yap tık la rı nı zı bi len dir. ayələrin AÇIK LA MAsı 282-283) Ey ina nan lar, be lir li bir sü re ye ka dar bir bir le ri ni ze borc ver di ği niz za man... Ayənin orijinalında ge çen "te da yen tum" fi i li nin məsdəri olan "et-te-da yun" sözü, borc ver me və borc al ma de mek tir. Ayet te ge çen "yum lil" fi i li nin məsdəri olan "el-im lal" ada mın ya zan ki şi ye ya za ca ğı şey le ri dik te et tir me si an la mı na ge lir. "əlimlə"də ay nı an la mı ifa de edər. "Yab hes" fi i li nin məsdəri olan "əl-bəhs" isə, ek silt mek və baş ka la rı nın ma lı nı za yi et mek tir. "Tesəmi" fi i li nin məsdəri olan "əs-seme idi" üşen mek de mek tir. "Yu zar re"nin məsdəri olan "el-mu zar re" sözü, "za rar" mastarı nın "mu fa e le" ka lı bı na uyar lan mış hali dir. İki və da ha faz la ki şi ara sın da ki za rar ver dir me ler an la mın da kul la nı lır. "əl-fusuk" ita a tin sı nır la rı dı şı na çık mak de mek tir. "er-Ri han" ke li me si "ru- hun" şek lin de də okun muş tur. Hər i ki si də "rehn"in ço ğu lu dur və re hin bı ra kı lan şey an la mı na ge lir. "Əgər üze rin de haqq olan dü şük akıl lı..." de nil me si i fa de sin de za mir kul la nı lıp ye ri ne açıq işa re tin "üze rin de haqq olan" yer/yeyər al mış ol ma sı, ifa de de ki za mi rin "ya zan ki şi ye" dö nük sa nıl ma sı şek lin de ki bir ka rı şık lı ğı ön le me ye yö ne lik tir. "Ən/en yu mil le hu ve..." (=ken di si yaz ma ya güc ye ti re me ye cek se, ve li si dos doğ ru yaz dır sın.) cüm le sin de ki açıq "hu ve" za mi rin sağ la dı ğı ya rar, üze rin de haqq ola nın də ve li si ilə or tak so rum lu luk ta şı dı ğı nın vur gu lan ma sı dır. Bu ra da ki man za ra ön ce ki iki man za ra dan fark lı dır. Ora lar da ve li tək ba şı na so rum lu luk ta şı yor du. Bu ra da isə, üze rin de haqq olan ki şi də ve li ilə bir lik te ya pı lan işə or tak olu yor. Ade ta bu me saj ve ri li yor: Üze rin de haqq olan ki şi ya pa bil di ği iş ler de ken di si so rum lu dur; ya pa ma dı ğı iş ler de isə haqq ve li si nin üze ri ne dir. "Ən/en te zil le ih da hu ma (bi ri şa şır dı ğın da) cümləsi, "ha ze re ən/en te zil le" tak di rin de dir. Ya ni bi ri nin şa şır ma sı ih ti ma li ne kar şı bir uya rı ni te li ğin de dir. "İh da hu me'l-uh ra (=bi ri öbü rü ne)" ifa de sin de isə açıq ad "ih da hu ma (=bi ri)" müz mer is min ye ri ne ko nul muş və bu ke li me tek rar edil miş tir. Bu ra da ki in ce lik, ke li me nin hər iki yer de fark lı an lam lar ifa de et me si dir. Çün kü bi rin ci sin de "bi ri" ifa de si ilə kas te di le nin han gi si ol du ğu ke sin ola rak bel li de ğil dir. İkin ci sin de isə, bi ri nin şa şır ma sı halında ge ri ye ka lan öbü rü kas te di li yor. Do la yı sıy la iki an lam bir bi rin den fark lı dır. "...sa kı nın..." ifa de si Al lah'ın bu ayet te ken di le ri ne yö nelt ti ği əmr və ya sak lar hu su sun da Al lah'tan kork ma la rı em ri ni içe ri yor. "Al lah si ze öğ re ti yor. Al lah hər şe yi bi len dir." ifa de si ne ge lin ce, bu bir ye ni və axtar/ara cüm le dir və Al lah'ın iyi li ği ni vur gu la ma ama cı na yö ne lik tir. Tıp kı mi ras la il gi li bu ayet te ol du ğu gi bi: "Al lah, şa şı rıp sap ma ya sı nız di ye si ze açık lar." (Nisa, 176) Bu ra da di nin hü küm le ri nin halal və ha ram me se le le ri nin öğ re ti li şi ilə in san la ra ya pı lan iyi li ğe dik kat çe ki li yor. De nil miş tir ki: "Al lah'tan sa kı nın. Al lah si ze öğ re ti yor." ifa de si, tak va nın ilahi öğ re ti me se bep ol du ğu nu gös te ri yor. Bu de ğer len dir me özü iti ba riy le doğ ru və ki tap və sün net te ki açık la ma lar la uyuş mak ta dır; an cak bu ayəs(n)i ke ri me bu na de la let et mek ten uzak tır. Bu nun ne de ni də ara da atif har fi "vav" bu lun ma sı dır. Kal dı ki, böy le bir çı kar sa ma, aye tin ge nel akı şı ilə gi riş və so nuç kıs mı nın uyu mu ilə ör tüş me mek te dir. Bi zim bu söy le dik le ri mi zi "Al lah" laf zı nın ikin ci dəfə tek rar lan mış ol ma sı də des tek le mek te dir. Əgər "Al lah si ze öğ re ti yor." ifa de si ay rı bir an lam vur gu la ma ya dö nük ol ma say dı, ifa de nin şöy le ol ma sı ge re kir di: Al lah'tan sa kı nın; də si ze öğ ret sin. Ya ni fa i lin za mir halında ol ma sı ge re kir di. Oy sa "Al lah'tan sa kı nın, Al lah si ze öğ re ti yor. Al lah hər şe yi bi len dir." ifa de sin de ad həm bi rin ci cüm le de, həm də ikin ci cüm le de tek rar la nı yor. Bu nun ne de ni iki ba ğım sız cüm le de yer/yeyər al ma sı dır. Üçün cü cüm le de də tek rar lan mış ol ma sı, il let len dir me ye de la let et me si için dir. Bu nun la ve ril mek is te nen, me saj şu dur: "O, hər şe yi bi lir. Çün kü o, Al lah tır." Bi li niz ki: Tef si ri ni sun du ğu muz bu iki ayə, yak la şık ola rak yir mi ta ne hük mü içe ri yor. Borc, re hin və ben ze ri mu a me le ler le il gi li te mel ku ral la rı kap sı yor. Bu ko nuy la il gi li ha dis ler və bun la ra iliş kin de ğer len dir me ler çok tur. An cak bu ko nu nun in ce len me si fı kıh bi li mi nin il gi ala nı na gi rer. Bu yüz den me se le yi ir de le me me yi uy gun gör dük. Bu ko nu da araş tır ma yap mak is te yen ler fı kıh kay nak la rı na baş vu ra bi lir ler. AYƏNİN TƏRCÜMƏS(N)İ 284- Gök ler de və yer de nə var sa, Al lah'ın dır. İçi niz de ki ni açı ğa vur sa nız də, giz le se niz də, Al lah si zi onun la sor gu ya çe ker. Son ra di le di ği ni ba ğış lar, di le di ği ni azap lan dı rır. Al lah, her şe ye güc ye ti ren dir. ayənin AÇIK LA MAsı 284- Gök ler de və yer de nə var sa Al lah'ın dır. Bu ifa de, yü ce Al lah'ın gök ler de və yer de bu lu nan bütün ya ra tıl mış alem le re olan ma li ki ye ti ni və on la rın Al lah'ın mül kü ol du ğu nu vur gu lu yor. Ay nı za man da bu ifa de ye də bir ha zır lık ni te li ğin de dir: "İçi niz de ki ni açı ğa vur sa nız də, giz le se niz də, Al lah si zi onun la sor gu ya çe ker." Ya ni: Gök ler de və yer de nə var sa O'nun dur. Siz, yap tık la rı nız və ne fis le ri ni zin ka zan dık la rı də bun lar ara sın da iştirak edər. Do la yı sıy la o, si zi ku şat mış tır. Si zin ya pıp et tik le ri ni zi de net le mek te dir. Amel le ri ni zin giz li ya da açıq ol ma sı ONun açı sın dan fərq et mez. O, si zi bun lar dan do la yı sor gu ya çe ke cek tir. Bu ayet ten şöy le bir çı kar sa ma yap mak də müm kün dür: Gök te ki ge liş me ler ka rak te ris tik özel lik le ri iti ba riy le kalp le rin amel le ri və ne fis le rin sı fat la rı ilə uyğunlaşma içe ri sin de və bir cins ten dir ler. Bu halda ne fis ler de olan lar gök ler de olan lar la ay nı tar za sa hip tir. Gök ler de olan lar Al lah'ın dır. Ne fis ler de olan lar, be den sel or gan lar ara cı lı ğı ilə pra tik te ser gi len dik le ri za man, yer de olan lar ni te li ği ni ka za nır lar. Yer de olan lar də Al lah'ın dır. Bu halda in sa nın için de ki duy gu lar is ter açı ğa vu rul sun, is ter giz len sin Al lah'ın kont ro lü al tın da dır lar, ONun mül kü dür ler. Al lah in san la rı bun lar dan do la yı sor gu ya çek mek su re tiy le on lar üze rin de ta sar ruf ta bu lu na cak tır. İçi niz de ki ni açı ğa vur sa nız də, giz le se niz də, Al lah si zi onun la sor gu ya çe ker. Ayet te ge çen "tubdu" fi i li nin məsdəri olan "ib da" giz le me nin kar şı tı olan "açı ğa vur mak"tır. "İçi niz de ki" ilə kas te di len an lam, ge le ne ğin və dil bi lim uz man la rı nın də bil di ği gi bi i çi niz de ye r e den duy gu və dü şün ce ler dir. Ne fis ler de isə sa de ce iman, kü für, sev gi, kin və əzm gi bi yaxşı və kö tü xarakterlər və sı fat lar ye r e der. Çün kü an cak bu cür ka rak ter və sı fat lar giz le ne bi lir ya da açı ğa vu ru la bi lir ler. Bun la rın açı ğa vu rul ma sı, be den sel or gan ara cı lı ğı ilə uy gun dav ra nış lar şek lin de ser gi len me si və du yu lar ta ra fın dan al gı lan ma sı şek lin de olar. Akıl da, dav ra nış lar la uyğunlaşma içe ri sin de olan ne fis le ilin ti li bu kay nak la rın var ol du ğu na hük me der. Çün kü əzm, hoş lan ma mak, iman, kü für, sev gi, kin, vs. ne fis le ilin ti li yaxşı və kö tü ka rak ter ler və sı fat la rın var lı ğı söz mövzusu olmazsa, bu fi il le rin in san ara cı lı ğıy la ya pıl dı ğı dü şü nü le mez. Ağıl, bu dav ra nış la rın sa dır ol ma sıy la, bir kay na ğın bu lun du ğu nu ke sin lik le al gı lar. Bun la rın giz li tu tul ma sı isə, bun la rın ne fis ler de ki var lı ğı nı or ta ya çı ka ra cak her han gi bir dav ra nı şın ya pıl ma sın dan ka çı nıl ma sı ilə ger çek le şir. Kı sa ca söy le mek ge re kir se, "içi niz de ki" ifa de si nin za hi ri an la mı, bir şe yin ne fis te sa bit le şip ka rar kı lın ma sı dır. Amma bu nun la kök lü me le ke ler gi bi ke sin lik le or ta dan kalk ma ya cak tarz da ne fis te yer leş miş ol ma du ru mu kas te dil mi yor. Ak si ne ek sik siz bir sa bit leş me du ru mu kas te di li yor ki, fi i lin ser gi len me si açı sın dan gü ve ni lir və ha zır la yı cı bir un sur iş le vi ni gö rür. Bu nu "açı ğa vur sa nız də..." və "giz le se niz də" ifa de le rin den də al gı la ya bi li riz. Çün kü bu iki ni te lik gös te ri yor ki, ne fis te olan açı ğa vur ma nın men şei ola bil di ği gi bi, onun men şei ol ma ya bi lir də. Bu isə, giz le me dir. Bu sı fat lar is ter du rum lar, is ter me le ke ler şek lin de ol sun, bu şe kil de ola bi lir ler. Ne fis te za man za man uya nan dü şün ce ler və duy gu lar isə, bun lar in sa nın ira de si ne bağ lı ol ma yan şey ler dir. Ay nı vəziyyət onay lan ma yan ba sit dü şün ce ler üçün də ge çer li dir. Ar zu la ma dan və iş le mek üze re ha re ke te geç me den gü nah la rın şek li ni ta sav vur et mek gi bi. Ayəs(n)i ke ri me nin laf zı, ke sin lik le bun la rı kap sa mı yor. Çün kü bi lin di ği gi bi bun lar ne fis ler de ka rar kı lın ma dık la rı gi bi, fi il le rin ser gi le ni şi ne də kay nak lık et mez ler. Özet le ye cek olur sak: Ayəs(n)i ke ri me, yal nız ca ita at və gü nah ni te lik li fi il le rin ser gi le ni şi ne ze min ha zır la yan nef sa ni me le ke le re və du rum la ra işa ret edi yor. Yü ce Al lah, in san la rı bun lar dan do la yı sor gu ya çe ker, do la yı sıy la bu aye ti şu nun la ay nı ka te go ri ye so ka bi li riz: "Al lah si zi ye min le ri niz de ki rast gələ söy le me le ri niz den, boş, amaç sız söz ler den do la yı so rum lu tut maz, fa kat kalp le ri ni zin ka zan dık la rı nız dan do la yı so rum lu tu tar." (Ba ka ra, 225) Bu ayet le ri də ay nı ka te go ri de de ğer len di re bi li riz: "Şüp he siz onun kal bi günahkar dır." (Ba ka ra, 283) "Çün kü ku lak, göz və ürək, bun la rın hep si on dan so rum lu dur." (İsra, 36) Bu ayet ler gös te ri yor ki, kalp le rin (ya ni ne fis le rin) ba zı du rum və va sıf la rı var dır ki, in san bun lar dan do la yı sor gu ya çe ki lir. Bu aye ti də ay nı ka te go ri de qiymətləndirə bilərik: "Çir kin utan maz lık la rın iman eden ler için de yay gın laş ma sın dan hoş la nan la ra, dün ya da və ahi ret te acık lı bir əzab var dır." (Nur, 19) Bu ayə, açık ça hoş lan mak tan do la yı, aza bın söz mövzusu ol du ğu nu or ta ya ko yu yor ki bu, kalp le il gi li bir duy -gu dur. Bu hu su sa dik kat et me li si niz. Aye tin açıq an la mı bu dur və şu nun də bi lin me si ge re kir: Ayəs(n)i ke ri me is ter açı ğa vu rul sun, is ter giz li tu tul sun ne fis te olan lar dan do la yı in san la rın sor gu ya çe ki le cek le ri ni gös te ri yor. Bu özel lik le ri açı ğa vur ma ilə giz le me du ru mu nun bərabər mik tar da ce za yı ha k et me le ri di ğer bir ifa dey le, ce za nın is ter iş len sin is ter iş len me sin az met me üze rin de yo ğun laş ma sı ya da fi i lin kas te di len pra ti ğe isa bet edib et me me si ne ba kıl mak sı zın bərabər ce za nın ön gö rül me si me se le si ne ge lin ce, -bir in sa nın iç ki ol du ğu nu dü şü ne rek bir bar dak sı vı yı iç tik ten son ra, bu nun su ol du ğu nun an la şıl ma sı gi bi- ayəs(n)i ke ri me me se le nin bu yö nüy le il gi li de ğil dir. Bu aye tin an la mı çer çe ve sin de tef sir ci ler fark lı yön tem ler iz le miş ler dir. Bu nun ne de ni isə ge nel lik le bu aye tin, is ter yer leş sin, is ter ge lip ge çi ci ol sun in san nef sin de ge çen hər tür lü dü şün ce yi kap sa dı ğı sa nı sı na ka pıl ma la rı dır. Oy sa böy le bir yo rum güc ye ti ril me ye ni tek lif et mek de mek tir. Ba zı la rı böy le ol du ğu nu ka bul et miş, ba zı la rı də böy le bir çı kar sa ma dan kur tul mak üçün şərh yo lu nu tut mak zo run da kal mış lar dır. Bu bağ lam da ba zı la rı de miş ler dir ki: Aye ti-i ke ri me, kalp te ge çen hər şe yin sor gu la na ca ğı nı gös te ri yor. Bu güc ye ti ril me ye ni tek lif et mek tir. Fa kat bu hü küm pe şin den ge len hü küm ilə nes he dil miş tir. "Al lah, heç kim se ye güc ye ti re ce ğin den baş ka sı nı yük le mez." Bu yo ru ma kar şı bi zim de ğer len dir me miz şu dur: Da ha ön ce də söy le di ği miz gi bi aye tin bu ka dar ge niş bir an lam ifa de edib et me di ği be lir gin de ğil dir. Kənar yan dan yü ce Al lah'ın in san lar ta ra fın dan güc ye ti ril me ye cek bir şe yi tek lif et me si də ke sin lik le ca iz de ğil dir. Üs te lik yü ce Al lah bir ayet te bu nu açık ça di le ge tir miş tir: "O, din ko nu sun da si ze bir güç lük yük le me miş tir." (Həcc; 78) Bu de mek tir ki, Al lah'ın din de güc ye tir me yen her han gi bir yü küm lü lü ğü ya sal laş tır ma sı söz mövzusu de ğil dir. Ba zı la rı nın aye te iliş kin yo rum la rı isə şöy le dir: Aye tin içe ri ği şaha de ti giz le me ye öz gü dür və ön ce sin de ki borc aye tiy le bağ lan tı lı dır. Bu de ğer len dir me də aye tin mut lak ifa de si ilə bağ daş ma mak ta dır. Tıp kı: "Ayə sırf kafir le re öz gü dür." di yen le rin gö rü şü gi bi. Ba zı la rı nın yo ru mu də şöy le dir: İçi niz de ki kö tü lük le ri amel le ri niz le or ta ya koy sa nız; açık ça və elan ede rek yap sa nız ya da bun la rı giz li ce yap mak su re tiy le giz le se niz da Al lah si zi bun lar dan do la yı sor gu ya çe ker. Tef sir bil gin le ri nin ba zı la rı də şöy le de miş ler dir: Ayəs(n)i ke ri me in sa nın için den ge çen hər şe yi kap sa ya cak şe kil de mut lak tır. An cak, ayet te işa ret edi len "sor gu ya çek mek"ten mak sat ha ber ver mek tir. Ya ni, si zin ak lı nız dan ge çen hər şey, is ter açı ğa vur muş olun, is ter giz le miş olun, Al lah kı ya met gü nü bun la rı si ze ha ber ve re cek tir. Do la yı sıy la ayə, içer di ği me saj iti ba riy le bu aye ti an dır mak ta dır: "O, si ze yap tık la rı nı zı ha ber ve re cek tir." (Ma i de, 105) Bu və ön ce ki de ğer len dir me nin da ha ön ce de açık lan dı ğı gi bi aye tin za hi ri an la mı na tərs düş tü ğü or ta da dır. Son ra di le di ği ni ba ğış lar, di le di ği ni azap lan dı rır. Al lah, hər şe ye güc ye ti ren dir. Al lah'ın ege men lik və hər şe ye sa hip ol ma sı nı, ba ğış la ma və azap-lan-dır ma ol mak üze re iki kı sım ifa dey le ay rın tı lan dır ma bu me sa jı və işa re ti ver me ye yö ne lik tir: Ne fis ler de olan lar dan mak sat, in sa nın için de ki kö tü sı fat lar və hal ler dir. Ger çi Quranı Ke rim'de "ba ğış la ma" kav- ra mı gü nah la il gi si bu lun ma yan ko nu lar da də kul la nıl mış tır. An cak bu tərz bir kul la nım çox na dir dir və xüsusi ka ri ne le rin bu lun ma sı na bağ lı, ola rak an la şı la bi le cek bir hu sus tur. "Şüp he siz Al lah..." di ye baş la yan ifa de, son cüm le nin içe ri ği ni ya da bütün aye tin an la mı nı il let len dir me ye dö nük tür. Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|