Ayələrin Tərcüməs(n)i
Yüklə 6,43 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ə an cak fa iz gi bi dir." de me le rin den do la y ı dır. Al lah, alış-verişi halal, fa i zi ha ram kıl mış tır. Öy ley se ki me Rab bin den bir öyüd ge lir d
- ış tır. Kim (ha ra ma) ge ri dö ner se, ar tık on lar at əş eh li dir, ora da sü rek li ka la cak lar dır.
- ıy la inkar ede ni sev mez.
- 278- Ey ina nan lar, Al lahtan sa kı nın v ə əgər inan m ış sa nız, fa iz den (he nüz alın ma yıp) ar ta ka lan kıs mı bı ra kın.
- ık ser ma ye le ri niz si zin dir; böy le ce n ə zul met miş olur su nuz, nə də zul me u ğ ra tıl mış.
- Bor cu sa da ka ola rak ba ğış la ma nız is ə, si zin üçün da ha ha y ır lı dır; əgər bi lir se niz.
- ız lık ya pıl ma ya cak tır.
- 275) Fa iz yi yen ler, an cak şey ta nın do ku nup çarp tı ğı kim se nin ayak ta dur ma sı (yaşaması) gi bi bir ha yat sür dür mek ten baş ka bir tarz da ayak ta dur maz lar (ya şa maz lar).
|
Ayələrin Tərcüməs(n)i 275- Fa iz yi yen ler, an cak şey ta nın do ku nup çarp tı ğı kim se nin ayak ta dur ma sı (ya şa ma sı) gi bi bir ha yat sür dür mek ten baş ka bir tarz da ayak ta dur maz lar (ya şa maz lar). Bu on la rın: " Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir." de me le rin den do la yı dır. Al lah, alış-verişi halal, fa i zi ha ram kıl mış tır. Öy ley se ki me Rab bin den bir öyüd ge lir də (o öğü te uya rak ha ram dan) vaz ge çer se, ar tık geç miş te olan ken di si nin dir və işi də Al lah'a kal mış tır. Kim (ha ra ma) ge ri dö ner se, ar tık on lar atəş eh li dir, ora da sü rek li ka la cak lar dır. 276- Al lah, fa i zi yox edər də, sa da ka la rı ar tı rır. Şüp he siz Al lah, hiç bir içi ne gü nah yer le şip də faz la sıy la inkar ede ni sev mez. 277- İna nıp gü zel amel ler de bu lu nan lar, na ma zı dos doğ ru kı lan lar və zəkatı ve ren ler; şüp he siz on la rın ödül le ri Rab le ri nin ka tın da dır. On la ra kor ku yok tur və on lar mah zun ol ma ya cak lar dır. 278- Ey ina nan lar, Al lah'tan sa kı nın və əgər inan mış sa nız, fa iz den (he nüz alın ma yıp) ar ta ka lan kıs mı bı ra kın. 279- Şa yet böy le yap maz sa nız, Al lah'a və Re su lü ne sa vaş aç tı ğı nı zı bi lin. Əgər töv be eder se niz, ar tık ser ma ye le ri niz si zin dir; böy le ce nə zul met miş olur su nuz, nə də zul me uğ ra tıl mış. 280- Əgər (borç lu) zor luk için dey se, ona var lık lı və imkan sa hi bi olun ca ya ka dar sü re ve rin. Bor cu sa da ka ola rak ba ğış la ma nız isə, si zin üçün da ha ha yır lı dır; əgər bi lir se niz. 281- Al lah'a dön dü rü le ce ği niz gün den sa kı nın. Son ra her ke se ka zan dı ğı ek sik siz ce öde ne cek və on la ra hak sız lık ya pıl ma ya cak tır. Ayələrin AÇIK LA MAsı Ayet ler fa iz ya sa ğı nı pe kiş tir me ye, fa iz le mu a me le eden le re sərt eleş ti ri ler yö nelt me ye dö nük tür. İlk dəfə ya sa koy ma ya öz gü bir ifa de tar zı de ğil dir bu. Ya sa koy ma di li bun dan fark lı dır. Fa iz le il gi li ya sa ğı ilk dəfə bil di ren ayə ola rak Al/götürü İm ran Suresi'n de iştirak edən bu aye ti ör nek gös te re bi li riz: "Ey iman eden ler. Fa i zi qat qat art tı rıl mış ola rak ye me yin. Və Al lah'tan sa kı nın, umu lur ki kur tu lur su nuz." (Al/götürü İmran, 130) Ger çi in ce le di ği miz ayet ler gru bun da ki bir aye tin ifa de si ya sa koy ma ni te li ğin de dir: "Ey iman eden ler, Al lah'tan sa kı nın və əgər inanmış sa nız, fa iz den ar ta ka la nı bı ra kın." Bu aye tin akı şı gös te ri yor ki, Müslüman lar, fa iz ya sa ğı na iliş kin ön ce ki di rek tif ten son ra, bibi/hələ fa iz li mu a me le ye de vam edi yor lar dı. Ara la rın da bel li öl çü de fa iz le iş gö rü yor lar dı. Bu nun üze ri ne yü ce Al lah, bun dan vaz geç me le ri ni və borç lu lar dan əsl bor cun dı şın da ki fa i zi al ma ma la rı nı em re di yor. Bu ra dan bak tı ğı mız da bu aye tin an la mı açık lık ka za nı yor: "Ki me Rab bin den bir öyüd ge lir də fa i ze bir son ve rir se, ar tık geç mi şi ken di si ne, işi də Al lah'a ait tir." Bu aye tin açık la ma sı nı ile ri de ya pa ca ğız. Al/götürü İmran Suresi'n de ki fa iz ya sa ğın dan ön ce, Mek ke dö ne mi iniş li Rum Suresi'n de şöy le bir ayə yer/yeyər alı yor: "İn san la rın mal la rın dan art sın di ye, ver di ği niz fa iz Al lah ka tın da art maz. Amma Al lah'ın yü zü nü (rı za sı nı) is te ye rek ver di ği niz zəkat isə, iş te(se vap və ge lir le ri ni) qat qat ar tı ran lar on lar dır." (Rum, 39) Bu da gös te ri yor ki, fa iz, da ha Re su lul lah efen di mi zin (s. a. a) gö rev len di ri li şi nin ilk dö nem le rin de, hic ret ten ön ce ka çı nıl ma sı ge re ken bir eko no mik mu a me le ola rak al gı la nı yor du. Ni ha yet Al/götürü İmran Suresi'n de ki il gi li ayet te ke sin ola rak ya sak lan dı. Son ra Ba ka ra Suresi'n de ki bu ayet ler de ya sak pe kiş ti ril di. Ayet le rin akı şı,ya sa ğın da ha ön ce ger çek leş ti ği ni gös te ri yor. Bun dan də an lı yo ruz ki, bu ayet ler, Al/götürü İmran Suresi'n den son ra in miş ler dir. Kənar yan dan, yü ce Al lah'ın: "On dan neh ye dil dik le ri halda fa iz al ma la rı" (Nisa, 161) sö zün de vur gu lan dı ğı və on la rın di liy le an la tı lan: "Üm mi ler ko nu sun da üze ri miz de bir so rum lu luk yok tur." (Al/götürü İmran, 75) sö zün den də an la şıl dı ğı gi bi, fa i zin Ya hu di lik di nin de ya sak ol ma sı, bu nun ya nın da Quranın on la rın ki ta bı nı tas dik et me si və on la rın ki ta bın da ye r a lan ya sa ğın nes he dil di ği ne iliş kin açıq bir ka nı tın də bu lun ma ma sı, onun İslamda da ha ram ol ma ni te li ği ni sür dür dü ğü nü gös te rir. Fa iz ko nu su nu iş le yen bu ayet le rin, bun dan ön ce ki in fak ayet le riy le bağ lan tı sı var dır. Ni te kim yü ce Al lah aye tin bi rin de bu bağ lan tı ya işa ret edi yor: "Al lah, fa i zi yox edər də sa da ka la rı art tı rır." Bir yer de də şöy le bu yu ru yor: "Sa da ka ola rak ba ğış la ma nız isə si zin üçün da ha ha yır lı dır." Ay nı şe kil de, Rum və Al/götürü İmran su re le rin de fa iz ko nu su iş le nir ken in fak tan də söz edil miş. İn san lar in fak et me ye teş vik edil miş ler dir. Ay rı ca fa iz le sa da ka ara sın da ters ten bir kar şı laş tır ma yap mak su re tiy le də ara la rın da bir bağ lan tı ku ru la bi lir. Fa iz kar şı lık sız al ma dır. Sa da ka isə kar şı lık sız ver me dir. Fa i zin yo l aç tı ğı kö tü so nuç lar, sa da ka nın yo l aç tı ğı gü zel so nuç la ra te ka bül edər, tək bir is tis na və ay rı lık söz mövzusu ol mak sı zın tam hi za sın da ye r a lır. Bu na gö re, fa iz den kay nak la nan hər bir boz gun cu lu ğun tam kar şı sın da, sa da ka dan kay nak la nan ter si bir ya pı cı lık, bir mas la hat iştirak edər; rah met və sev gi nin ya yıl ma sı yok sul la rın və muh taç la rın omur ga la rı nın tik dur ma sı, ma lın re al ola rak ge liş me gös ter me si, eko no mik ha ya tın dü ze ne ka vuş ma sı, sos yal dü ze nin is tik ra rı və top lum sal gü ven sa da ka dan kay nak la nır ken, bun la rın tam ter si fa iz den kay nak la nır. Yü ce Al lah fa iz ya sa ğı nın üze rin de çox sı kı bir şe kil de dur muş tur. Öy le ki, din düş man la rı nı dost edin me və yö ne ti me ge tir me me se le si ha riç, din de ki ay rın tı ni te lik li hiç bir me se le üze rin de bu ka dar sı kı du rul ma mış tır. Din düş man la rı nı dost edin me (ya da yö ne ti me ge tir me) me se le sin de ta kı nı lan ta vır, fa i ze kar şı ta kı nı lan tav ra ben zer. Di ğer bü yük gü nah la ra ge lin ce, Quranı Ke rim bun la ra kar şı çık mış və sərt ifa de ler le bu cür dav ra nış la ra son ve ril me si ni is te miş tir; an cak bun la rın ha ram kı lı nı şı bağ la mın da kul la nı lan dil, bu iki ol gu (fa iz və din düş man la rı nı dost və yö ne ti ci edin me nin ya sak lı ğı) bağ la mın da kul la nı lan dil den da ha yu mu şak tır. Bu na zi na, iç ki, ku mar, bun lar dan da ha ağır bir cinayət/günah olan Al lah'ın ha ram kıl dı ğı ca na kıy ma və yer yü zün de boz gun cu luk yap ma də da hil dir. Bu suç la rın tü mü, fa iz le mu a me le et mek və din düş man la rı nı dost və yö ne ti ci edin mek su çun dan da ha ha fif ka lır lar. Bu nun se be bi şu dur: Yu ka rı da işa ret edi len gü nah la rın tü mü nün uğur suz so nuç la rı bir fer din ya da bir kaç fer din öte si ne geç mez. Sa de ce ruh la rın ba zı yön le ri ni olum suz yön den et ki ler ler. Yal nız ca bi rey sel iş le re və fi il le re ege men ol ma özel lik le ri var dır. Amma bu iki bü yük su çun (fa iz le mu a me le et me və din düş man la rı nı dost və yö ne ti ci edin me suç la rı nın) olum suz so nuç la rı, di nin bi na sı nı te me lin den yı kı cı, in san ha ya tı üze rin de ki et ki le ri ni si li ci ni te lik le re sa hip tir. İn san de nen can lı tü rü nün ha yat dü ze ni ni alt-üst edər, in sa nın fıt ra tı üze ri ne ka lın bir per de çe ke rek, onu fonk si yon suz hala ge ti rir. Fıt rat unu tul ma ya tərk edi lir. İn şa al lah bu hu su sa bel li öl çü ler de açık lık ge ti re ce ğiz. Ta ri hin akı şı, bu iki cinayət/günah üze rin de sı kı sı kı ya du ran Al lah'ın hi ta bı nı doğ ru la mış tır. Çün kü din düş man la rıy la uz laş ma, on la rı dost və yö ne ti ci edin me, on lar la sev gi bağ la rı nı kur ma, on la ra eği lim gös ter me İslam mil let le ri ni he la ke sü rük le miş tir. Yox meydana gəl çu kur la rı na yu var la ya rak on la ra yem ol muş lar dır. Mal la rı na, ırz la rı na və na mus la rı na sa hip ola ma mış lar dır. Bu du ru ma dü şen İslam mil let le ri nin nə öl me nə də ya şa ma hak la rı var dır. On la ra ege men olan İslam düş man la rı icazə ver mez ler ki öl sün ler, göz yum maz lar ki ha ya tın ni met le rin den ya rar lan sın lar. Din, bu du ru ma dü şen İslam mil let le ri ni tərk et miş, bü tün de ğer ler ker va nı on la rı ge ri de bı ra ka rak gö çüp git miş tir. Fa iz le mu a me le et me nin do ğal so nu cu ma lın de po lan ma sı, ser ve tin üst üs te ya pıl ma sı, böy le ce ən/en üs tün şe ref halına gel me si dir. Bu du rum dün ya sa vaş la rı na və in san lık alemi nin mut lu var sıl lar la, mut suz yok sul la ra bö lün me si ne ne den ol muş tur. Ara da ki uçu rum də dur ma dan bü yü mek te dir. Öy le fe la ket ler ya şa dı ki bu yüz den in san lık, dağ la rı un u fak edən, dün ya yı sar san, in san lı ğı yo k o luş la və dün ya yı yı kı lış la teh dit edən cin sin den. Bəli kö tü lük eden le rin aqibəti kö tü ol du. İn şa al lah, yü ce Al lah'ın fa iz və din düş man la rı nı dost və yö ne ti ci edin me ilə il gi li ola rak bu yur du ğu hu sus la rın Quranın mu ci ze vi me saj la rın dan ol du ğu nu açıq bir şe kil de gö re cek si niz. 275) Fa iz yi yen ler, an cak şey ta nın do ku nup çarp tı ğı kim se nin ayak ta dur ma sı (yaşaması) gi bi bir ha yat sür dür mek ten baş ka bir tarz da ayak ta dur maz lar (ya şa maz lar). Aye tin ori ji na lin de ge çen "ye te hab be tu" fi i li nin kö kü olan "habt" dü zen siz və den ge siz yü rü me, de mek tir. Gi diş yö nün de bir dü zen siz lik olan de ve üçün Arap ça "Ha be te'l-beiru" de nir. İn sa noğ lu nun ha ya tı bo yun ca sa ğa-so la sap ma dan iz le di ği dos doğ ru bir yol var dır. O, ha yat yo lun da zo run lu ola rak, için de ya şa dı ğı çev re ye uy gun bir ta kım fi il ler və ha re ket ler ser gi le mek du ru mun da dır. Bu dav ra nış la rın dü ze ni, mənəvi inanc hü küm le riy le ko ru ma al tı na alın mış tır. İn san bu hü küm le ri be lir le miş, bir sis tem halına ge tir miş, son ra də bi rey sel və top lum sal dav ra nış la rı nı bu sis te me uy dur muş tur. Ör ne ğin in san acık tı ğı za man bir şey ler ye mek üçün ha re ke te ge çer. Su sa dı ğı za man su is ter. Cin sel bir leş me is tedi ğin de ya ta ğa yö ne lir. Yo rul du ğun da is ti ra ha ta çe ki lir. Din len mek is te di ğin de göl ge lik axtarar. Ay nı şe kil de in san la r a ra sı iliş ki le rin de ba zı şey le rin pe şi ne dü şer, ba zı şey ler den də ka çı nır. Bir şe ye muh taç ol du ğu nu his set ti ğin de onun ön cül le ri ni araş tı rır. Bir şe yi el de et me yi dü şün dü ğün de baş lan gıç ta se bep le ri ne sa rı lır. Bu inanc te mel le ri ne da ya lı bu dav ra nış lar bir bir le riy le bağ lan tı lı və bir növ bir lik halinde dir ler. Ara la rın da çe liş ki ye yol ver me yen uyğunlaşma var dır. Bun la rın top la mı na ha yat yo lu de nir. İn sa noğ lu, içi ne yer leş ti ril miş bir güc ara cı lı ğı ilə sö zü nü et ti ği miz bu dos doğ ru yo la ile til miş tir. Bu na ha yır ilə şer ri, ya rar lı ilə za rar lı yı, gü zel ilə çir ki ni bir bi rin den ayır ma ye te ne ği di yo ruz. Da ha ön ce bu me se le ye de ğin dik. Çar pıl mış in san isə, ayırt etmə ye te ne ği bo zu lan kim se ye de nir. Böy le bir in san gü zel ilə çir ki ni, ya rar lı ilə za rar lı yı, ha yır ilə şer ri bir bi rin den ayı ra maz. Bun la rın her bi ri ilə il gi li hük mü, kar şı tı olan ol gu hak kın da yü rü tür. Fa kat gü ze lin, çir ki nin ve ya baş ka bir şe yin an la mı nı unut tu ğu üçün böy le ya pı yor de ğil dir. Ni ha ye tin de o da ira de sa hi bi bir in san dır. Bir in san dan gay ri in sa ni dav ra nış la rın sa dır ol ma sı müm kün de ğil dir. Tam ter si ne, onun böy le dav ran ma sı nın se be bi, çir ki ni gü zel, gü ze li çir kin, hay rı və ya rar lı yı şər və za rar lı olan ya da bu nun ter si gör me si dir. Böy le bir in san hü küm yü rüt me de və ol gu la rı be lir le me de den ge siz dav ra nır. Bu nun la be ra ber, bu in san anor mal dav ra nı şı nor mal və nor mal dav ra nı şı də anor mal hala ge tir mez. Böy le bir du rum onun dü zen li gö rüş və dü şün ce le re sa hip ol ma sı nı və fa kat bun la rı aid ol ma dık la rı ol gu la ra uyar la mış ol ma sı nı ge rek ti rir. Oy sa onun ka fa sın da nor ma lin və anor ma lin hük mü bo zul muş tur. Onun na za rın da təbii/tabe olu nan, ha yal edi len və ira de edi len dir. Do la yı sıy la nor mal və anor mal onun ya nın da bir dir. Tıp kı den ge siz bir şe kil de yol da yal pa la ya rak yü rü yen bir de ve gi bi. Bu adam anor mal bir or tam da, nor ma li an cak anor mal gi bi gö rür. Nor ma le heç bir ay rı ca lık ta nı maz. So nuç ta anor mal den ka çı nıp nor ma le yö nel mez. Bu na dik kat edib an la yı nız. Fa iz alan/sahə (bir şe yi bel li bir sü re üçün ve ren və bu sü re nin so nun da ver di ği şey le be ra ber faz la sı nı də alan/sahə) fa iz ci nin du ru mu bun dan iba ret tir. Oy sa fıt ra tın is te di ği, öz ya ra tı lı şın onay la dı ğı və in sa nın sos yal ha ya tı nı da yan dır dı ğı te mel il ke şu dur: İn sa nın ih ti yaç faz la sı olan ma lı nı ve re rek kar şı lı ğın da ih ti yaç duy du ğu şe yi al ma sı dır. Ma lı ve rip də bel li bir sü re son ra ve ri len mal la bir lik te faz la sı nı də al mak, fıt ra tın hük mü nü və ha ya tın te me li ni yı kan bir dav ra nış tır. Fa iz esas lı mu a me le fa iz ci nin, borç lu nun elin de avu cun da olan ma lı kap ma sı na, ser ve ti ni qat qat art tır ma sı na ne den olar. Bu mal, heç kuş ku suz ar ta cak, ge li şe cek tir; amma baş ka la rı na aid mal lar la... Fa iz li mu a me le bir ta raf üçün ek sil me və ay rıl ma, o biri ta raf için se ar tış və ek len ti de mek tir. Fa iz öde mek le yü küm lü borç lu açı sın dan bu mu a me le, za man geç tik çe sü rek li ar tan və bir tür lü bit me yen ih ti yaç lar la bir lik te mas raf la rın də art ma sı an la mı na ge lir. Mas raf art tık ça, ya ni fa iz kat lan dık ça ih ti yaç lar də ek sil me den art ma ya de vam edər. Bu isə borç lu açı sın dan ha ya tın yı kıl ma sı de mek tir. Bu halda fa iz sos yal den ge nin, öl çü lü ha ya tın zıd dı dır. İlahi fıt ra tın in sa na tel kin et ti ği dos doğ ru in sa ni yo la ege men olan dü ze nin bo zul ma sı dır. Fa iz ci nin, şey tan ta ra fın dan çar pıl mış kim se gi bi çar pı lı şı nın an la mı bu dur. Çün kü fa iz esas lı eko no mik mu a me le, in san la r a ra sı iliş ki le rin və alış-veriş sis te mi nin onun açı sın dan bo zul ma sı so nu cu nu do ğu rur. Bu yüz den alış-veriş ilə fa iz ara sın da fərq gör mez. Fa iz den vaz ge çip alış-veriş yap ma sı is ten di ğin de "Alış-veriş də fa iz gi bi dir. Fa iz den bir ay rı ca lı ğı yok tur. Do la yı sıy la alış-veriş üçün fa i zi bı rak mak ge rek siz dir." ce va bı nı ve rir. Bu yüz den yü ce Al lah, fa iz le mu a me le eden le rin çar pıl mış lık la rı na de lil ola rak on la rın: "Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir." söz le ri ni ak ta rı yor. Bu de ğer len dir me ler den sı ra sıy la bu hu sus lar açık lı ğa ka vu şu yor: 1) "...An cak şey ta nın do ku nup çarp tı ğı kim se nin ayak ta dur ma sı (ya şa ma sı) gi bi bir ha yat sür dür mek ten baş ka bir tarz da ayak ta dur maz lar." ifa de si nin ori ji na lin de ge çen "kı yam" kav ra mı ilə kas te di len an lam ha ya ta atan mak və ma i şet işi ni ye ri ne ge tir mek tir. Arap la rın də kul la nım la rın da yer/yeyər ver di ği gi bi, "kı yam" kav ra mı nın bir an la mı də bu dur. Ni te kim yü ce Al lah şöy le bu yu ru yor: "İn san lar ada le ti ayak ta tut sun lar di ye." (Ha did, 25) "Gö ğün və ye rin ONun em riy le dur ma sı." (Rum, 25) "Ye tim le re kar şı ada le ti ayak ta tut ma nız." (Nisa, 127) Bu ra da kav ra mın otur ma nın kar şı tı an la mın da kul la nıl mış ol ma sı ih ti ma li ne ge lin ce, bu aye tin için de yer/yeyər al dı ğı ayet ler gru bu nun ko nu su ilə bağ daş ma dı ğı gi bi aye tin an la mı də bu şe kil de net leş miş ol mu yor. 2) Ba zı tef sir bil gin le ri nin söz le rin den an la şıl dı ğı gi bi, şey tan çar pıl mış la rı nın dü zen siz və den ge siz dav ra nış la rın dan mak sat, sa ra es na sın da ki ya da son ra sın da ki dav ra nış lar de ğil dir. Çün kü bu du rum, ayet le rin açık la ma yı he def le dik le ri ko nu ilə də ör tüş mü yor. Əsl kas te di len, fa iz le mu a me le edən ki şi nin, alış sa tım la fa iz ara sın da fərq gör me yen an la yı şı və bu an la yı şa bi na et ti ği dav ra nış la rı dır. Bu nun, so nu cun da, çar pık və den ge siz inan cın dan kay nak la nan öz gür ira de si ilə ser gi le nen ha re ket ler dir. Bu nun la sa ra lı nın dav ra nış la rı ara sın da ki fərq bü yük tür. Do la yı sıy la açık la ma nın sey ri, bi zim, "Kas te di len hu sus, fa iz le mu a me le edən ki şi nin ha ya tı nın sey rin de və ya şa yı şı nı sür dür me sin de şey tan çarp mış bi ri nin ha yat me se le le rin de den ge siz bir ta vır içi ne gir me si ne ben ze me si dir." şek lin de ki de ğer len dir me mi ze yö ne lik tir. 3) "Bu, on la rın: Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir." de me le rin den do la yı dır." bu yu ru la rak alış sa tı mın fa i ze ben ze til me si, bu nun ya nın da "fa iz də an cak alış-veriş gi bi dir." şek lin de bir ifa de kul la nıl ma mış ol ma sın da in ce bir nok ta var dır. Ni te kim bu son ifa de zi hin de da ha ön ce be li ri yor. Az son ra bu nun de tay lı açık la ma sı nı su na ca ğız. 4) "...Şey ta nın do ku nup çarp tı ğı kim se nin..." ifa de sin de ki teş bih, ba zı de lir me le rin şey ta nın do ku nup çarp ma sı so nu cun da ger çek leş ti ği ni eyham edi yor gi bi dir. Ger çi ayəs(n)i ke ri me, hər de li li ğin şey tan çarp ma sı ol du ğu na de la let et mi yor; an cak, ba zı de li lik le rin şey tan çarp ma sı so nu cun da ger çek leş tik le ri ne də de la let et mi yor de ğil dir. Ay nı şe kil de ayə, bu çarp ma nın biz zat, İb lis'in işi oldu ğu na də de la let et mi yor. Çün kü, "şey tan" çox şer li de mek tir. Bu həm İb lis, həm də in san lar dan və cin ler den kö tü olan kim se ler üçün də kul la nı lan bir ni te lik tir. İb lis cin kö ken li dir. Aye tin işa ret le rin den şöy le bir ke sin so nuç çı kı yor kar şı mı za. Hep sin de ol maz sa bi le, ba zı çar pıl ma olay la rın da cin le rin et ki si var dır. Ba zı mü fes sir ler, bu teş bi hin hal kın ba zı yan lış inanç la rıy la məcazi ola rak ör nek len dir me tü rün den ol du ğu nu söy le miş ler dir. Çün kü hal kın ge ne li de li le rin bu du rum la rı üze rin de cin le rin et ki si nin ol du ğu na ina nı yor du. Böy le bir ör nek len dir me nin her han gi bir sa kın ca sı yok tur. Çün kü ne ti ce de hü küm le il gi si bu lun ma yan bir teş bih ya pı lı yor. Do la yı sıy la pra tik du rum açı sın dan ya nıl ma ya də dü şül müş ol maz. Bu na gö re, aye tin an la mı nın ger çek açı lı mı şöy le dir: "Fa iz yi yen le rin du ru mu, şey tan çarp mış de li le rin du ru mu gi bi dir. An cak de li li ğin şey ta nın çarp ma sın dan kay nak lan ma sı müm kün de ğil dir. Çün kü yü ce Al lah şey -ta nı ku lu nun ak lı na ve ya mömin ku lu na mu sal lat et mek ten mü nezzeh tir, O, adil dir. Böy le bir hak sız lık yap maz." Yu ka rı da ki de ğer len dir me ilə il gi li ola rak söy le ye cek le ri miz var dır: Bir ke re yü ce Al lah heç bir şe kil de kelamın da ba tı la və saç ma sa pan söz le re da yan maz. An cak ba tıl lı ğı nı vur gu la mak və sa hi bi ne ge re ken ce va bı ver mek ama cıy la ak ta rır. Ni te kim yü ce Al lah kelamı nı vas f e der ken şöy le bu yu ru yor: "O, əziz bir ki tap tır. Ba tıl, ona önün den də, ar dın dan də ge le mez." (Fus si let, 41-42) "Şüp he siz o, (haqq ilə ba tı lı) ayırt e den bir söz dür, o, bir şa ka de ğil dir." (Ta rık, 13-14) De li li ği şey ta nın ta sar ru fu na bağ la mak, onun in sa nın ak lı nı ba şın dan gö tür dü ğü nü dü şün mek, yü ce Al lah'ın ada le tiy le bağ daş maz me se le si ne ge lin ce; ay nı prob lem, ken di le ri nin yak la şı mı üçün ge çer li dir. Çün kü on lar də ak lın git me si ni do ğal se bep le re da yan dı rı yor lar. An cak do ğal se bep ler də, ak lı gö tür me le riy le bir lik te ne ti ce de yü ce Al lah'a da ya nır lar. Ay rı ca, yü ce Al lah'ın in sa nın ak lı nı ba şın dan al ma sı bir prob lem oluş tur maz. Çün kü ak lın or ta dan kalk ma sı ilə bir lik te yü küm lü lük də or ta dan kal kar. Əsl prob lem ağılı kav ra yı şın, ye rin de du ru yor ol ma sı na rağ men hak kın axış yo lun dan və doğ ru luk ya sa la rın dan sap ma sı dır. Ak lı ba şın da olan bir in sa nın gü ze li çir kin, çir ki ni də gü zel gör me si ya da so rum suz ca, şey ta nın et ki sin de ka la rak hak kı ba tıl, ba tı lı da haqq ola rak al gı la ma sı gi bi. Əsl bu nun yü ce Al lah'a nisbət edil me si ca iz de ğil dir. Fa kat ayırt etmə ye te ne ği nin or ta dan kalk ma sı nın və bu na bağ lı ola rak hü küm le ri nin bo zul ma sı nın do ğa ya ya da şey ta na nisbət edil me si nin bir sa kın ca sı yok tur. Kal dı ki, de li li ğin şey ta na nisbət edil me si də di rekt və ara cı sız de ğil dir. Ter si ne si nir le rin bo zul ma sı ya da be yin de bir ha sa rın mey da na gel me si gi bi do ğal se bep le rin ar ka sın da iştirak edər şey tan. Ay nı şe kil de ke ra met ler də me lek le re nisbət edi lir. Oy sa bu ra da də do ğal se bep le rin ara cı lı ğı söz ko nu su dur. Ben ze ri bir du ru mu, Quranı Ke rim Hz. Ey-yubla (ə.s) il gi li ola rak di le ge ti ri yor: "Ger çek ten şey tan, ba na bir yor gun luk və əzab do kun dur du." (Sad, 41) "Şüp he siz bu dərd be ni sa rı ver di. Sən mer ha met li le rin ən/en mer ha met li ola nı sın." (Ənbiya, 83) Dərd de di ği has ta lık tır. Bu nun də be den de açık ça gö rü len do ğal se bep le ri var dır. Do la yı sıy la Hz. Ey yub (ə.s) bir ta kım do ğal se bep le re da ya nan has ta lı ğı nı şey ta na nisbət et miş olu yor. Bu və ben ze ri prob lem ler ma ter ya list gö rüş ler den kay nak la nı yor, ki bu dü şün ce ler bir çox araş tır ma cı nın zih nin de de be le ni yor. Amma şu nun far kın da de ğil dir ler ki, ma ter ya list ler, Al lah'a ina nan kim se le rin mey da na ge len olay la rı ONA ya da bir kı sım olay la rı ru ha, me lek le re ya da şey ta na nisbət et tik le ri ni gö rün ce, bu nu yan lış al gı la dı lar. San dı lar ki, bu ra da do ğal se bep ler ip tal edi li yor, on la rın ye ri ne me ta fi zik güç ler yer leş ti ri li yor. Amma şu nu dü şü ne me di ler: Bu nun la kas te di len, se bep le rin bo yu na araş tı rıl ma sıy dı, eni ne de ğil. Da ha ön ce de fa lar ca bu ko nu ya de ğin dik. 5) Di ğer ba zı tef sir bil gin le ri nin bu de ğer len dir me le ri də yan lış tır: Bu ben zet me ilə kas te di len, fa iz yi ye nin kı ya met gü nün de ki du ru mu nu açık la mak tır. Bu na gö re, on lar, kı ya met gü nü ka bir le rin den cin net ge ti ren sa ra lı nın çar pıl mış halını an dı rır bir halda kal ka cak lar dır. Bu gö rü şün yan lış lı ğı şu ra dan ile ri ge li yor: Da ha ön ce açık la dı ğı mız gi bi aye tin za hi ri bu ma na ya mü sa it de ğil dir. Ri va yet də ayet te açık ça be lir til me yen bir şe yi, ayet te açıq bir hal al ma sı nı sağ la ya maz. Ol sa ol sa fa iz yi yen le rin kı ya met gü nün de ki du rum la rı nı açık la mış olar. el-Me nar tef si rin de ko nu ya iliş kin ola rak de ni yor ki: Fa iz yi ye nin, şey tan ta ra fın dan çar pıl mış olan kim se nin ayak ta dur ma sı və ya şa ma sı gi bi dur ma sı na və ya şa ma sı na ge lin ce; İbn Ati ye bu ifa de nin tef si ri bağ la mın da di yor ki: Bu ra da kas te di len dün ya da fa iz yi yen ki şi nin şey tan çarp mış sa ra lı nın du ru mu na ben ze til me si dir. Tıp kı de ği şik və dü zen siz ha re ket ler ser gi le yen bi ri üçün: Fa la nı cin çarp mış tır." de nil me si gi bi. Mü el lif de vam la deyər ki: Be nim ka na a ti me gö re, ayet te an la tıl mak is te nen be lir gin an lam bu dur. An cak ule ma nın ço ğun lu ğu fark lı bir yo rum be nim se miş tir. De miş ler ki: Bu ayet te sö zü edi len kal kış tan mak sat, di ri liş gü nün de ki ka bir ler den kal kış tır. Yü ce Al lah, fa iz le mu a me le eden le rin ayı rı cı vas fı nı, sa ra lı lar gi bi di ril me le ri ola rak ön gör müş tür. Tef sir bil gin le ri İb ni Ab bas və İbn Məsuddan bu nu des tek le yen açık la ma lar ri va yet et miş ler dir. Hat ta Taberani Avf b. Ma lik'ten mer fu ola rak şöy le ri va yet edər: Ba ğış lan maz gü nah lar dan sa kın: Bi ri xəyanətdir. Hər kəs nə ha in lik yap mış sa kı ya met gü nü onun la hu zu ra ge ti ri lir. Bir di ğe ri də fa iz dir. Fa iz yi yen kim se, kı ya met gü nü şey tan çarp mış de li gi bi di ril ti lir. Mü el lif de vam la deyər ki: Ayəs(n)i ke ri me den ilk ba kış ta al gı la nan şey, İbn Gələcəyənin de di ği dir. Çün kü "kalk mak"tan sö z e dil di ği za man, he men bil di ği miz iş le re baş la ma, yap ma an la mı na çe ki lir. Bu nun la ölüm den son ra di ri li şin kas te dil di ği ne iliş kin bir ipu cu də yok tur. Bu aye tin kı ya met gü nün de ki du ru ma işa ret et ti ği ni be lir ten ri va yet le rin da ya nak la rı kuş ku dan uzaq de ğil dir ler. Ay rı ca bun lar Quranla bir lik te va hiy yo luy la də in miş de ğil dir ler. Mer fu bir ha be rin aye tin tef si rin de əsas alın ma sı doğ ru de ğil dir. Böy le ol ma say dı, pra tik sıh ha ti ni gör me yen ler den baş ka sı, İbn Ati ye'nin işa ret et ti ği an la mın dı şın da bir yo rum ge tir mez di. el-Me nar mü el li fi de vam la şöy le di yor: Ha dis uy dur ma cı la rı, Qur-anın za hi riy le çe liş me prob le mi ni or ta dan kal dır mak üçün də, ayet le ri açık la yı cı ri va yet ler də uy dur muş lar dır. Do la yı sıy la tef sir le il gi li ri va yet le rin çox azı sa hih tir. Mü el li fin söz le ri bu ra da so na er di.[204] Adı ge çen mü fes sir, yu ka rı da ki de ğer len dir me le rin yan lış lı ğı nı vur- gu la ma da isa bet et miş tir; an cak ken di si, ayet te ki ben zet me nin an la mı nı be lir le me nok ta sın da ya nıl gı ya düş müş tür. Ben zet me yi açık lar ken şöy le di yor: İbn Ati ye'nin söy le di ği şey apa çık və tu tar lı dır. Çün kü ma- lın ca zi be si ne ka pı lan, onun tut sak la rı halına ge len ler, ömür le ri ni onu top la mak la tü ke ti yor lar. On lar üçün mal, bi za ti hi amaç tır. Mal ka zan mak üçün, bütün do ğal ka zan ma yol la rı nı bir ke na ra bı ra kı yor lar. Bu ne den le, in san la rın ço ğun lu ğu nun sa hip ol du ğu den ge li lik on lar da bu lun maz. Bu nu on la rın ha re ket le rin de və bütün dav ra nış la rın da göz lem le mek müm kün dür. Bor sa da oy na yan lar la, ku mar baz la rın ha re ket le ri bu nun ti pik bir ör ne ği dir. Bu in san lar iş le ri ne öy le si ne da lı yor lar ki, dü zen siz dav ra nış lar ser gi le dik le ri nin far kı na var mı yor lar. İş te on la rın ha re ket le riy le şey tan çarp mış kim se nin ha re ket le ri ara sın da ki ben zer lik bu ra dan ge li yor. Çün kü "te hab but" ke li me si, "habt" kö kün den ge lir və bir növ dü zen siz lik an la mı nı ifa de edər. Kor de ve nin dü zen siz yü rü yü şü gi bi. (el-Me nar tef si rin den yap tı ğı mız alın tı bu ra da son bul du.) Ya za rın, fa iz yi yen ler le il gi li ola rak: "On la rın ha re ket le ri den ge və dü zen sı nır la rı dı şı na çı kar" şek lin de ki açık la ma sı sö zün özü iti ba riy le doğ ru ol mak la be ra ber, bu sa de ce fa iz ye me nin so nu cun da or ta ya çı kan bir du rum ol ma dı ğı gi bi, ayet te ki teş bi hin də ama cı bu de ğil dir. Se be bi ne ge lin ce; ön ce lik le kul lu ğun an la mın dan uzak la şıp maddi lez zet ler dün ya sı na da lar lar. Bil gi ba kı mın dan ulaş tık la rı dü zey bu dur on la rın. Bu yüz den di nin if fe ti ni və nef sin va ka rı nı yi ti rir ler. Ne fis le ri hər tür lü maddi lez zet ten et ki le nir. Bu nun ka çı nıl maz so nu cu ola rak də ha re ket le rin de ki den ge un su ru or ta dan kal kar, dav ra nış la rı nın dü ze ni bo zu lur. Bu nu yu ka rı da yap tı ğı mız ta nım la ma nın içi ne gi ren her kes te so mut ola rak göz lem le ye bi li riz. Böy le bi ri si ha ya tı bo yun ca fa i ze bu laş ma mış bi ri də ola bi lir. İkin ci si; ayəs(n)i ke ri me de yer/yeyər ve ri len ge rek çe len dir me bağ la mın da, on la rın çar pıl mış ol ma la rı, teş bi hin he de fi ilə il gi li ola rak söy le nen ler le ör tüş mü yor. Çün kü yü ce Al lah, on la rı, kal kış la rın da çar pıl mış lar gi bi ol ma la rı nın ne de ni ola rak on la rın bu söz le ri ni gös te ri yor: "Bu on la rın: "Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir" de me le rin den do la yı dır." Əgər du- rum ya za rın söy le di ği gi bi ol say dı, ka nıt ola rak on la rın dav ra nış la rın da ki dü zen siz li ğin və den ge siz li ğin gös te ril miş ol ma sı da ha uy gun dü şer di. Bu halda bi zim söy le dik le ri miz da ha isa bet li dir. Bu, on la rın: "Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir." de me le rin den do la yı dır. Da ha ön ce ne den alış-verişin fa i ze ben ze til di ği ni, ör ne ğin ne den "fa iz də an cak alış-veriş gi bi dir" de nil me di ği ni açık la mış tık. Çün kü çar pı lan və dav ra nış la rın da ki den ge bo zu lan kim se ler, otur muş nor mal sis te min dı şı na çı kar lar. Akıl lı in san la rın na za rın da ki ma ruf və mün ker kav ram la rı on la rın na za rın da bir an lam ifa de et mez. Söz gelimi on lar dan bi ri ne iş le di ği mün ke ri tərk et me si ni və ma ru fa dön me si ni em re de cek olur san sa na şöy le ce vap ve re cek tir -şa yet ce vap ve rir se-: "Yap ma mı is te di ğin şey də, yap ma ma mı is te di ğin şey gi bi dir. Ara la rın da bir fərq yok tur. " Əgər sa na "Yap ma ma mı is te di ğin şey də, yap ma mı is te di ğin şey gi bi dir." der se bu du rum da ak lı ba şın da ol du ğu, dü şün ce sin de bir dü zen siz lik ol ma dı ğı an la şı lır. Çün kü bu nun an la mı, şu dur: "Bu adam ken di si ne em re di len şe yin əsl ol du ğu nu, me zi ye ti nin bu lun du ğu nu, do la yı sıy la uyul ma sı ge rek ti ği ni ka bul edi yor; an cak ya sak la nan şe yin də onun gi bi me zi yet li ol du ğu nu, id dia edi yor." Bu söz le ri, çar pıl mış kim se nin ki gi bi, em re di len şe yin me zi yet le ri nin ip ta li an la mı na gel mez di. Şey tan çarp mış gi bi dav ra nan fa iz ci nin: "Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir." şek lin de ki sö zün den bu an la şı lı yor. Əgər: "Fa iz də an cak alış-veriş gi bi dir." de sey di, yü ce Al lah'ın em ri ni red det miş, şe ri a tı nı inkar et miş olur du, şey tan çarp mış bir den ge siz de ğil. Şu ra sı açık tır ki: "Bu, on la rın: "Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir." de me le rin den do la yı dır." ifa de si on la rın fi i li ta vır la rı nı an lat mak ta dır. Bu nu dil le riy le ifa de et miş ol ma la rı şərt de ğil dir. Bu tərz bir söy lem, ya ni du ru mun söy len miş söz ola rak ak ta rı mı hal kın içe ri sin de bi li nen bir ifa de tar zı dır. Bu nun la, ba zı kim se le rin bu söz le ri nin yan lış lı ğı or ta ya çı kı yor: "Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir." söz le ri ilə, fa iz ilə alış sa tı mın bir ol du ğu nu vur gu la mak is ti yor lar. Teş bih te bu şe kil de yer/yeyər de ğiş ti rip fa i zi əsl və alış sa tı mı də ona ben zet me le ri mü ba la ğa ama cı na yö ne lik tir. Tıp kı şa i rin bu sö zün de ol du ğu gi bi: "Bir səhra/çöl ki, hər ta ra fı nı toz kap la mış, San ki ze mi ni gö ğü nün ren gi ni al mış." (Hal bu ki əsl məqsəd, gö ğün to zun şid det li olu şun dan do la yı ze min ren gi ni al mış ol ma sı nı açık la mak tır.) Di ğer ba zı mü fes sir le rin bu növ de ğer len dir me le ri də yan lış tır: Di yor lar ki: "Teş bih te yer/yeyər de ğiş tir me ol ma ma sı ih ti ma li də var dır. Bel ki də on lar ken di an la yış la rı na da ya na rak böy le bir teş bih yap mış lar dır: Alış-veriş an cak ka zanç və fay da sağ la dı ğı üçün halaldır. Bu da fa iz de var dır. Fa iz dı şın da ki mu a me le ler de isə bu ka dar ke sin de ğil dir..." Yu ka rı da ki açık la ma la rı mız dan, bu iki de ğer len dir me nin yan lış ol du ğu an la şı la bi lir. Al lah, alış-verişi halal, fa i zi ha ram kıl mış tır. Bu cüm le, ye ni den baş la yan bir ifa de dir. Ye ni den ba şa dö nüş tür. Bu nu söy le me mi zin da ya na ğı şu dur: Fi il cüm le si, ma zi fi il le baş la mış tır. Əgər cüm le hal ko nu mun da ol say dı, ba şın da "kad" eda tı nın bu lun ma sı ge re kir di. Arap lar şöy le der ler: "Caeni Zeydin və kad za ra be Am ren"Yani, "Ba na Zeyd gel di Əmri döv müş ol du ğu halda.." Ay rı ca bu cüm le nin hal olu şu, sö zün baş lan gı cın da olu şan an lam ilə ör tüş mü yor. Çün kü hal, ami li nin za ma nı üçün bir ka yıt, ta hak ku ku üçün də bir zərf hük mün de dir. Əgər cüm le hal ol say dı, bu an la mı ifa de et miş ola cak tı: "On la rın çar pıl mış lık la rı, alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir, de me le rin den do la yı dır. Hal bu ki, Al lah alış-verişi halal, fa i zi isə on la ra ha ram kıl mış tır." Oy sa du rum bu nun tam ter si dir. Çün kü on lar, bu halal kıl ma və ha ram kıl ma dan son ra də ön ce də çar pıl mış haldey di ler. Bu halda cüm le hal de ğil, sö ze ye ni bir baş lan gıç tır. Da ha ön ce ki açık la ma la rı mı za da ya na rak di yo ruz ki, ifa de nin ye ni den baş la mış ol ma sı, ilk dəfə ya sa ma an la mı nı ifa de et mez. Çün kü a-yet ler den, ha ram hük mü nün da ha ön ce ve ril di ği açık ça an la şıl mak ta dır. Bi la kis, bu ra da ki açık la ma lar, Al/götürü İmran Suresi'n de ki bu ifa de ye da yan dı rıl mış du rum da dır: "Ey ina nan lar, fa i zi qat qat art tı rıl mış ola rak ye me yin. Və Al lah'tan sa kı nın, umu lur ki kur tu lur su nuz." (Al/götürü İmran, 130) Do la yı sıy la "Al lah alış ve ri şi halal kıl dı." ifa de si hük mün yü rür lü ğe ko nu lu şu nu de ğil, ön ce den ve ril miş bir hük mü ha ber ver me yi və bu hük mü ge liş tir me yi və he men ar ka sın dan ge len bu ay rın tı ni te lik li ifa de ye ha zır lık yap ma yı he def li yor: "Ki me Rab bin den bir öyüd ge lir də..." Bu, ayəs(n)i ke ri me nin ifa de et ti ği və za hi ri ilə ör tü şen bir de ğer len dir me dir. Ba zı la rı de miş ler di ki: "Al lah alış-verişi halal, fa i zi ha ram kıl mış tır." sö zü fa iz ci nin: "Alış-veriş də an cak fa iz gi bi dir." şek lin de ki id di a la rı nı çü rüt me ye dö nük tür. De mek is te ni yor ki, əgər du rum söy le dik le ri gi bi ol say dı, bun la rın hü küm le ri, hük me den le rin ha ki mi olan Al lah'ın ka tın da fark lı ol maz dı. Hal bu ki Al lah, alış-verişi halal, fa i zi ha ram kıl mış tır. Bu de ğer len dir me, ken di için de ka nıt sal lık açı sın dan tu tar lı ol mak la be ra ber, aye tin laf zı ilə uyuş mu yor. Çün kü bu, "Al lah alış-verişi halal kıl dı." di ye baş la yan cüm le nin hal ol ma sı nı ge rek ti ri yor ki, hal ol ma dı ğı nı be lirt tik. Bun lar dan da ha za yıf olan bir gö rüş də şu dur: "Al lah, alış-verişi halal kıl dı..." di ye baş la yan cüm le ilə vur gu la nan an lam şu dur: "Alış-veriş yo luy la sağ la nan ar tış, fa iz yo luy la sağ la nan ar tış gi bi de ğil dir. Çün kü mən, alış ve ri şi halal, fa i zi isə ha ram kıl dım. Əmr ba na ait tir. Var lık la rı də mən ya rat tım. Na sıl di ler sem öy le hük me de rim. On la rı is te di ğim şe kil de ken di me iba det et ti ri rim. Heç kim se nin be nim hük mü me iti raz et me yet ki si yok tur." Bu yo ru ma iliş kin de ğer len dir me miz şu dur: Bu yo rum də ön ce ki gi bi cüm le nin ye ni bir baş lan gıç de ğil də hal ol ma sı var sa yı mı na da ya nı yor. Ay rı ca hü küm ler le mas la hat lar və fa sit ol gu lar ara sın da ki bağ lan tı, se bep mü seb beb iliş ki si inkarı söz konusu dur. Di ğer bir ifa dey le var lık lar ara sın da ki ne den sel lik və malullük ol gu su bir ke na ra atı la rak hər şey ara cı sız bir şe kil de yü ce Al lah'la ir ti bat lan dı rı lı yor.Bu gö rü şün ba tıl ol du ğu apa çık və her kes ta ra fın dan bi li nen bir şey dir. Ay rı ca bu yak la şım, Quran yön te mi ne ay kı rı dır. Çün kü Quranda hü küm ler və ya sa lar xüsusi ya da ge nel mas la hat la il let len di ri lir. Kal dı ki, in ce le di ği miz ayet ler kap sa mın da ki: "Əgər inan mış sa nız, fa iz den ar ta ka la nı bı ra kın.", "...Nə də zul me uğ ra tıl mış olur su nuz.", "Fi az yi yen ler..." və "fa iz gi bi dir." şek lin de ki ifa de ler gös te ri yor ki, alış-verişin halal kı lı nı şı nın ne de ni; fıt ra tın və öz ya ra tı lı şın sün ne ti ne uy gun ce re yan et me si, fa i zin ha ram kı lı nı şı nın al tın da ki ne den də ha yat ta ki yer le şik və de ğiş mez ya sa la rın dı şın da ce re yan edən bir ol gu ol ma sı dır. Al lah'a iman ilə bağ daş ma ma sı, bir zu lüm ol ma sı dır. Öy ley se ki me Rab bin den bir öyüd ge lir də (o öğü te uya rak gü nah tan) vaz ge çer se ar tık geç miş te olan ken di si nin dir və işi də Al lah'a kal mış tır. Bu ifa de, "Al lah, alış-verişi halal kıl dı." cüm le si nin bir ay rın tı sı ko- nu mun da dır. As lın da bu ifa de, sırf fa iz le ka yıt lı de ğil dir. Bu, kül li bir hü küm dür, cüzi bir me se le üçün ko nul muş tur ki onun bu hük mün so mut kar şı lık la rın dan biri ol du ğu nu, hük mün onun üçün ge çer li ol du ğu nu gös ter sin. Bu du rum da ifa de nin an la mı şöy le olar: Fa iz le il gi li ola rak si ze an lat tı ğı mız, Rab bi niz den si ze ge len bir öğüt tür. "Ki me Rab bin den bir öyüd ge lir se..." Əgər fa iz işi ne son ve rir se niz, geç miş te yap tık la rı nız si zin dir, işi niz də Al lah'a kal mış tır. Bu ra dan an la şı lı yor ki: Öğü tün gel me sin den mak sat, Al lah'ın koy du ğu hük mün ulaş ma sı dır. Vaz geç mek ten mak sat də töv be et mek və Al lah'ın ya sak la dı ğı fi i li iş le me mek tir. Keçmişin ken di si ne aid ol ma sı ilə kas te di len an lam də hük mün, ko nul du ğu za man dan ön ce si ne dö nük ol ma ma sı dır. Do la yı sıy la: "Ar tık geç miş te olan ken di si nin dir və işi də Al lah'a ait tir." sö zü nün an la mı şu dur: "Kim gü na ha ge ri dö ner se, ar tık on lar atəş eh li dir, ora da sü rek li ka la cak lar dır." cüm le si nin işa ret et ti ği son suz əzab on lar üçün ge çer li ol maz. Do la yı sıy la on lar bu yo k e di ci azap tan kur tul mak su re tiy le geç miş te yap tık la rın dan ya rar la nı yor lar. Üzer le rin de bir tək bu ka lı yor: İş le ri Al lah'a ait tir. Bel ki də ba zı hü küm ler de on la rı ser best bı ra kır. Ya da ka çır dık la rı nı el de et me le ri ni sağ la ya cak bir hük me təbii/tabe tu tar on la rı. Bi li niz ki: Bu ayə son de re ce il ginç tir. Şöy le ki: "Öy ley se ki me Rab bin den bir öyüd ge lir də." di ye baş la yan ifa de nin içer di ği ko lay laş tı rı cı du rum və sərt hü küm sırf fa i ze öz gü de ğil dir. Bi la kis, ge nel bir il ke dir və bü tün he lak edi ci bü yük gü nah lar üçün ge çer li dir. Ba zı la rı, bu aye ti an lam lan dır ma da ye ter siz kal dık la rı üçün, geç miş te ya pı lan la rın at fı bağ la mın da ki de ğer len dir me le ri sırf fa iz ko nu su na in dir ge miş ler dir. Yap tı ğı na son ve re nin işi nin Al lah'a kal ma sı, son suz aza bın, ken di si ne öyüd gel dik ten son ra tek rar es ki su çu na ge ri dö nen kim se ler üçün ge çer li ol ma sı nı sırf fa iz le il gi li ola rak de ğer len dir miş ler dir. Oy sa bü tün bun lar, gör dü ğün gi bi, aye tin içer di ği ge nel ni te lik li il ke ler dir. Bu nu bil di ği ne gö re, bu ger çek də se nin açın dan açık lı ğa ka vuş muş ol ma lı dır. "Ar tık geç miş te olan ken di si nin dir və işi də Al lah'a kal mış tır." ifa de si, üs tü ka pa lı bir an lam içer mek te dir. Bu an lam, öğü te mu ha tap olan gü na hın be lir gin leş me siy le be lir gin le şir. Öğü tün kas tet ti ği gü nah de ğiş tik çe an lam də de ği şir. Bu du rum da ifa de nin an la mı şu dur: Kim ken di si ne ge len bir öğüt ten do la yı iş le di ği gü nah tan vaz ge çer se, da ha ön ce iş le di ği gü nah is ter Al lah'ın hak la rı, is ter in san la rın hak la rıy la il gi li ol sun, o, biz zat bun lar dan so rum lu tu tul maz. Amma bu, zo run lu ola rak onun iş le di ği gü na hın so nuç la rın dan də kur tu la ca ğı an la mı na gel mez. Tıp kı gü na hın ken di sin den kur tul du ğu gi bi. Ter si ne, işi Al lah'a kal mış tır. Di ler se onun üçün bir yü küm lü lük ko yar, ka çı rı lan na ma zın, bo zu lan oru cun ka za edil me si gi bi. Hədd və ta zir ce za sı nı ge rek ti ren suç lar, qəsb ya da fa iz yo luy la alı nan və şim di mev cut olan ma lın ia de si vs. gi bi, amma töv be və vaz geç me ilə gü na hın ken di si af fe di lir. Ya hut di ler se, gü na hı ba ğış lar və töv be den son ra ar tık ki şi ye bir yü küm lü lük ön gör mez. Şirk ten töv be edən müş rik, ya kı şık sız eğ len ce və iç ki gi bi kul la Al lah ara sın da olan gü nah lar dan vaz ge çen kim se gi bi. Çün kü, "Ki me Rab bin den bir öyüd ge lir də yap tı ğı iş ten vaz ge çer se..." ifa de si mut lak tır; hük mün ilk ko nu lu şu za ma nın da bu lu nan kafir, mömin her ke si, tabi i ni və bun lar dan son ra ge le cek ku şak la rı də kap sar. Kim ge ri dö ner se, ar tık on lar atəş eh li dir, ora da sü rek li ka la cak lar dır. Bun dan ön ce ki cüm le de ye r a lan "vaz geç me" ke li me si ne kar şı lık bu cüm le de "ge ri dön me" ke li me si nin kul la nıl mış ol ma sı gös te ri yor ki, bu nun la son ver me me yi də kap sa yan ge ri dön me fi i li kas te di li yor. Bu nun do ğal so nu cu, gü nah ta ıs rar et mek və hük mü ka bul et me mek tir. Bu isə, söz lü bir ka nıt ol ma mak la be ra ber giz li kü für və ir ti dad an la mı na ge lir. Çün kü bir kim se bir gü na ha ge ri dö ner se və piş man lık ilə də ol sa gü nah iş le me ye son ver mez se, o, ko nu lan hük me ke sin lik le tes lim ol ma mış tır və ebe di yen kur tu lu şa ere mez. Bu halda, ayəs(n)i ke ri me de ifa de edi len iki qəşəng ger çek te mu ha le fet et me me ye da ya lı hük me tes lim meydana gəl ilə ge nel lik le tes lim ol ma yış tan kay nak la nan və öğ ren miş ol du ğu nuz gi bi ebe di yen ce hen nem de kal ma yı ge rek ti ren gü nah ta ıs rar ediş tir. Bu, ay nı za man da, ayəs(n)i ke ri me den bü yük gü nah iş le yen le rin ebe di yen ce hen nem de ka la cak la rı çı kar ma sı nı ya pan mu te zi le eko lü ne də bir ce vap ni te li ğin de dir. Çün kü ayəs(n)i ke ri me bü yük gü nah iş le yen le rin, da ha doğ ru su gü nah iş le yen her ke sin ebe di yen ce hen nem de ka la cak la rı na de la let edi yor sa də, aye tin de la le ti, hük me tes lim ol ma mak la be ra ber gü nah iş le me du ru mu na öz gü dür. Bu çı kar sa ma də yan lış de ğil dir. Tef sir bil gin le ri: "geç miş te olan ken di si nin dir", "işi Al lah'a kal mış tır" və "kim ge ri dö ner se" ifa de le riy le il gi li ola rak; ule ma nın ge nel ola rak da ha ön ce də işa ret et ti ği miz gi bi ayet ten an la dı ğı na da ya lı ola rak çe şit li an lam la ra və ih ti mal le re dik kat çek miş ler dir. An cak bu ih ti mal le rin da ya nak la rı çü rük ol du ğu üçün bun la rı sıralamaqda bir ya rar gör me dik. Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|