AygüN İlyas qızı ƏLİyeva zor təTBİq etməKLƏ ÖZGƏNİN Əmlakini talama cinayəTLƏRİNİn töVSİFİ MƏSƏLƏLƏRİ

tətbiq etməklə özgənin əmlakını talama cinayətlərinin ümumi hüquqi 
xarakteristikası” adlanır və iki yarımfəsildən ibarətdir. 
Birinci yarımfəsil “Azərbaycan Respublikasının cinayət 
qanunvericiliyi tarixində zor tətbiq etməklə özgənin əmlakını talama 
əməllərinə görə məsuliyyətin tənzimlənməsi” adlanır. Müəllifin qənaətinə 

---

13 
görə hər bir elmin inkişaf perspektivinin müəyyən edilməsi onun tarixinin 
öyrənilməsini, əldə olunmuş nailiyyətlərin, yol verilmiş səhvlərin təhlilinin 
aparılmasını zəruri edir. Ona görə də işdə zor tətbiq etməklə özgənin 
əmlakını talama əməlləri ilə mübarizə tarixi cinayət qanunvericiliyi və 
nəzəriyyəsinin ümumi inkişaf tarixi kontekstində öyrənilir. 1828-ci il 10 
fevral Türkmənçay müqaviləsi ilə Şimali Azərbaycanın Rusiya İmperiyası 
tərəfindən ilhaqınadək Azərbaycanda əsas etibarı ilə dini hüquq sisteminin 
qüvvədə olduğu, həmin tarixdən etibarən ölkəmizdə dünyəvi hüquq 
sisteminə keçidin başlandığı qeyd edilir. Bu dövrdə ölkəmizin ərazisində 
Rusiya İmperiyasının 1845-ci il Cinayət və İslah cəzaları haqqında 
Qanunnaməsi (1866-cı il və 1885-ci il redaksiyaları ilə) tətbiq edilmişdir. 
Qanunnamədə əmlak cinayətlərinə görə məsuliyyət müəyyən edən 
normalarının sanksiyaları xeyli dərəcədə qəti müəyyən edilmişdir ki, bu da 
konkret cinayət işləri üzrə fərdi cəhətlərin nəzərə alınmasına imkan 
verməmişdir. 1918-ci ilin mayın 28-də yaranan Azərbaycan Demokratik 
Respublikasında Bakı Xalq Komissarları Soveti, «Sentrokaspi» diktaturası 
hökumətlərinin fəaliyyəti və s. obyektiv səbəblər üzündən milli cinayət 
qanunvericiliyini yaratmaq mümkün olmamışdır. Ona görə də ADR-in 
Nazirlər Şurası 23 iyun 1918- ci il tarixdə Rusiya və Zaqafqaziya Seyminin 
qanunlarının ölkə ərazisində müvəqqəti olaraq qüvvədə qalmasını təsbit 
edən qərar qəbul etmişdir. Beləliklə, həmin dövrdə respublikamızda Rusiya 
imperiyasının Cinayət və İslah cəzaları haqqında Qanunnaməsi müvafiq 
dəyişiklik və əlavələrlə qüvvədə olmuşdur.
1920-ci il 28 aprel tarixində bolşevik Rusiyası tərəfindən ölkəmizin 
işğalı ilə Azərbaycanda sovet sosialist qanunvericiliyinin tətbiqinə 
başlanılmışdır. Azərbaycan Respublikasının 1922-ci il dekabr ayının 8-də 
qəbul olunan və 1923-cü ilin fevralın 1-də qüvvəyə minən ilk Cinayət 
Məcəlləsinin «Əmlak cinayətləri» adlanan 6–cı fəslinə həm sosialist 
mülkiyyəti, həm də vətəndaşların şəxsi mülkiyyəti əleyhinə olan qəsdlərə 
görə məsuliyyət nəzərdə tutan normalar daxil edilmişdir. CM-nin 183–cü 
maddəsində soyğunçuluq, 184–cü maddəsində quldurluq üstündə cinayət 
məsuliyyəti nəzərdə tutulmuşdur. 184-cü maddənin 2–ci hissəsində təsbit 
olunmuş bir qrup şəxsin quldurluğu həmçinin banditizm adlandırılmışdır. 
Məcəllədə talanmaya dair cinayətlər parakəndə halda yerləşdirilmişdir (həm 
təsərrüfat, həm də vəzifə cinayətləri fəsillərində). Azərbaycan 
Respublikasının 1927-ci ilin 3 dekabrında qəbul edilən və 1928-ci ilin 15 
yanvarında qüvvəyə minən 2-ci CM–nin əmlak cinayətlərinə həsr edilən 7–
14 
ci fəsli, demək olar ki, 1922- ci il CM-nin eyni adlı fəslinə uyğun olmuşdur. 
Azərbaycan Respublikasının 1960-cı ilin dekabrın 8-də qəbul olunmuş, 
1961-ci ilin martın 1-də qüvvəyə minmiş 3-cü CM-də talama cinayətləri 
mülkiyyətin formalarına uyğun ayrı-ayrı fəsillərdə yerləşdirilmişdir. 
«Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə Azərbaycan 
Respublikasının Cinayət Məcəlləsinə və digər məcəllələrinə dəyişikliklər və 
əlavələr edilməsi haqqında» 7 aprel 1998–ci il tarixli qanunu ilə 1960–cı il 
CM–də «Mülkiyyət əleyhinə olan cinayətlər» adlı «İkinci – A» fəsli 
yaradılmışdır. 2000–ci ilin sentyabr ayının 1- dən qüvvəyə minmiş 
Azərbaycan Respublikasının 30 dekabr 1999–cu il tarixli qanunu ilə təsdiq 
edilmiş və hazırda qüvvədə olan CM-də bu mövqe davam etdirilmiş, 
mülkiyyətin bütün formalarının bərabər səviyyədə cinyət-hüquqi 
mühafizəsi təmin edilmişdir. 
İkinci yarımfəsil “Cinayət hüququnda zorakılıq, talama və tövsif