Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı
FUNDAMENTAL HÜQUQLAR ÜZRƏ AVROPA
Yüklə 1,45 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı
|
FUNDAMENTAL HÜQUQLAR ÜZRƏ AVROPA
İTTİFAQI AGENTLİYİ Schwarzenbergplatz 11 - 1040 Vienna - Austria Tel. +43 (1) 580 30-60 - Fax +43 (1) 580 30-693 fra.europa.eu - info@fra.europa.eu
67075 Strasbourg Cedex - France Tel. +33 (0) 3 88 41 20 18 - Fax +33 (0) 3 88 41 27 30 echr.coe.int - publishing@echr.coe.int ISBN 978-9952-8242-8-5 Fundamental Hüquqlar üzrә Avropa İttifaqı Agentliyi
Avropa İnsan Hüquqları Mәhkәmәsi – Avropa Şurası Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı 2014 — 204 pp. — 14.8 x 21 cm ISBN 978-9952-8242-8-5 Fundamental Hüquqlar üzrә Avropa İttifaqı Agentliyi haqqında geniş mәlumatı internet sәhifәsindә әldә edә bilәrsiz. Mәlumata FRA sәhifәsi vasitәsilә çıxış әldә etmәk olar fra.europa.eu. Avropa İnsan Hüquqları Mәhkәmәsinin presedentlәri ilә bağlı daha geniş materialı Mәhkәmәnin internet sәhifәsindә әldә etmәk olar: echr.coe.int. HUDOC axtarış portalı ingilis vә ya fransız dillәrindә olan, elәcә dә digәr dillәrә tәrcümә olunmuş mәhkәmә qәrarlarına, aylıq presedentlәrlә bağlı qeydlәrә, pres relizlәrә vә Mәhkәmәnin işilә bağlı digәr mәlumatlara çıxışı tәmin edir.
Ayrı-seçkilik əleyhinə Aİ direktivlərində, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 14-cü Maddəsində və 12 saylı Protokolunda da nəzərdə tutulduğu qaydada, ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ ayrı-seçkiliyi müxtəlif əsaslarla və şəraitlərdə qadağan edir. Bu Məlumat kitabı, bir-birini tamamlayan sistem kimi bu iki mənbəyi, onların uzlaşdığı həddə bir-birini əvəz etməsini müzakirə edir və hər hansı fərqlər mövcud olduqda onları vurğulayır. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi və Avropa İttifaqı Әdalət Məhkəməsinin ayrı-seçkilik əleyhinə mövcud olan müxtəlif işlərlə bağlı geniş presedentləri əsasında, Aİ və Avropa Şurasına Üzv olan Dövlətlərdə təcrübi fəaliyyət göstərən hüquqşünaslar, eləcə də hakimlər, prokurorlar və vəkillər, həmçinin hüquq mühafizə sahəsində fəaliyyət göstərən şəxslərin çatımlı ola biləcəyi bu Məlumat kitabının hazırlanması məqsədəuyğun hesab olundu. ©Fundamental Hüquqlar haqqında Avropa İttifaqı Agentliyi, 2010 Avropa Şurası, 2010. Bu material 2010-cu ilin iyul ayında tamamlanıb. Kommersiya məqsədi istisna olmaqla və mənbəyə istinad edilməsi şərti ilə materialın yenidən çap olunmasına icazə verilir. Photo credit(cover&inside):©Stockphoto Avropa İttifaqı ilə bağlı daha geniş məlumatı internet səhifəsindən əldə edə bilərsiniz ( ).
Kataloq məlumatları sənədin arxasındadır. Lüksemburq: Avropa İttifaqı Nəşrlər Ofisi, 2011 (AZ) ISBN 978-9952-8242-8-5 Azərbaycan nəşri: “Aypara” Nəşriyyat evi 2014 Elementar ağ kağızda çap edilib (ecf) Bu Məlumat kitabı ingilis dilində çap olunub.Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi (AİHM) digər dillərə tərcümənin keyfiyyəti ilə bağlı hər hansı məsuliyyət daşımır. Bu Məlumat kitabında əks olunan fikirlər AİHM üçün öhdəlik yaratmır. Məlumat kitabı Avropa İnsan hüquqları Konvensiyası üzrə şərhlərdən çıxarışlara istinad edir. AİHM kitabın içindəkilərinə görə məsuliyyət daşımır. Konvensiya ilə bağlı digər təlimat materialları AİHM-in internet səhifəsində əks olunub: echr.coe.int/Library/ EUROPEAN UNION Funded
by the European Union Implemented by the Council of Europe Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə məlumat kitabı
Müqəddimə 2010-cu ilin yanvar ayında Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi və Funda- mental Hüquqlar üzrə Avropa İttifaqı Agentliyi ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa presedentlərilə əlaqədar olan bu Məlumat kitabının hazırlanması ilə bağlı əməkdaşlıq etmək qərarına gəldi. Biz bu birgə təşəbbüsün konkret nəticəsini təqdim etməkdən məmnunuq. Lissabon Sazişinin qüvvəyə minməsi ilə Fundamental Hüquqlar haqqında Avropa İttifaqı Xartiyası məcburi hüquqi qüvvəyə malik oldu. Eyni za- manda, Lissabon Sazişi Avropa İttifaqı üçün Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasına çatımlılıq imkanı yaratdı. Bu kontekstdə, Avropa İttifaqı Ədalət Məhkəməsi və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası tərəfindən inkişaf etdirilən ümumi prinsiplər haqqındakı biliklər nəinki arzu olunandır, həmçinin Avropa insan hüquqları qanununun, eləcə də ayrı-seçkilik əleyhinə standartların əsas aspektlərinin yerli qaydada icra olunması üçün vacibdir. 2010-cu il, 14-cü maddəsi ilə ayrı-seçkiliyi qadağan edən Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 60-cı il dönümü və Avropa İttifaqı səviyyəsində ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizəni əks etdirən iki fundamental sənədin – İrqi Bərabərlik və Məşğulluq sahəsində Bərabərliklə bağlı Direktivlərin – 10-cu il dönümü kimi qeyd olundu. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi və Avropa İttifaqı Ədalət Məhkəməsinin ayrı-seçkilik əleyhinə olan böyük həcmdə presedentlərini nəzərə alaraq, Avropa ittifaqı və Avropa Şurası ölkələrində, eləcə də digər ölkələrdə təcrübi sahədə fəaliyyət göstərən hüquqşünaslar, məsələn, hakimlər, prokurorlar və vəkillər üçün, həmçinin hüquq mühafizə sahəsində fəaliyyət göstərən vəzifəli şəxslər üçün əlçatan olan bu Məlumat kitabının hazırlanması əlverişli hesab edildi. Onlar insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində əsas aparıcı şəxslər olaraq xüsusilə, ayrı-seçkiliyin qadağan olunması prinsipləri barədə xəbərdar olmalıdırlar ki, bunu təcrübədə səmərəli tətbiq edə bilsinlər. Çünki məhz yerli səviyyədə ayrı- seçkilik əleyhinə normalar meydana gəlir və problemlər orda, ön xətdə üzə çıxır. Erik Fribergh Morten Kjaerum Avropa İnsan Hüquqları Fundamental Hüquqlar üzrə Avropa Məhkəməsinin Katibi İttifaqı Agentliyinin Direktoru 3
Mündəricat MÜQƏDDİMƏ.......................................................................................... 3 ABREVİATURALAR................................................................................. 8 1. AYRI-SEÇKİLİK ƏLEYHİNƏ AVROPA HÜQUQUNUN TƏQDİMATI: MƏZMUN, QİYMƏTLƏNDİRMƏ VƏ ƏSAS PRİNSİPLƏR.................11 1.1. Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququnun məzmunu…................12 1.1.1. Avropa Şurası və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası.................................................................... 12 1.1.2. Avropa İttifaqı və ayrı-seçkilik əleyhinə Direktivlər............. 14 1.2. Avropa müdafiə mexanizmlərində hazırkı və gələcək inkişaf perspektivləri.................................................................. 15 1.2.1. Fundamental Hüquqlar üzrə Avropa İttifaqı Xartiyası........ 15 1.2.2. BMT-nin insan hüquqları üzrə sazişləri............................. 16 1.2.3. Avropa İttifaqının Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasına çatımlılığı........................................................... 17 Əsas məsələlər ................................................................................. 18 Digər oxu materialları ........................................................................ 19 2. AYRI-SEÇKİLİYİN KATEQORİYALARI VƏ MÜDAFİƏ VASİTƏLƏRİ...................................................................................... 23 2.1. Giriş............................................................................................ 23 2.2. Birbaşa ayrı-seçkilik .................................................................. 24 2.2.1. Qərəzli rəftar...................................................................... 25 2.2.2. Əmsal şəxs........................................................................ 25 2.2.3. Müdafiə olunan məsələ..................................................... 28 2.3. Dolayı ayrı-seçkilik..................................................................... 32 2.3.1. Neytral qayda, meyar və ya təcrübə.................................. 33 2.3.2. Müdafiə olunan qrupa qarşı əhəmiyyətli dərəcədə neqativ təsir....................................................................... 34 2.3.3. Əmsal şəxs........................................................................ 35 2.4. Qısnama və ayrı-seçkilik etmə təlimatı....................................... 35 2.4.1. Avropa İttifaqının ayrı-seçkilik əleyhinə direktivləri ilə nəzərdə tutulan qısnama və ayrı-seçkilik təlimatı.............. 35 2.4.2. AİHK ilə nəzərdə tutulan qısnama və ayrı-seçkilik təlimatı .. ........................................................................... 39 2.5. Xüsusi və ya səciyyəvi tədbirlər................................................. 40 4
Əsas məsələlər ................................................................................. 49 2.6. Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququnda nəzərdə tutulan əlverişsiz rəftar ........................................................................... 50 2.6.1. Giriş .................................................................................. 50 2.6.2. Ümumi müdafiə arqumentlərinin təhlili .............................. 51 2.6.3. Ümumi müdafiə arqumentlərinin tətbiqi............................. 53 2.6.4. Aİ hüququnda nəzərdə tutulmuş xüsusi müdafiə arqumentləri......................................................... 53 2.6.4.1. Həqiqi qurumlar ……........................................... 54 2.6.4.2. Dini qurumlar ....................................................... 58 2.6.4.3. Yaşa əsaslanan istisnalar..................................... 60 Əsas məqamlar.................................................................................. 63 Digər oxu materialları ........................................................................ 64 3. AYRI-SEÇKİLİK ƏLEYHİNƏ AVROPA HÜQUQUNUN ƏHATƏ DAİRƏSİ .............................................................................. 67 3.1. Giriş............................................................................................ 67 3.2. Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa Hüququ ilə müdafiə olunan şəxslər............................................................................ 68 3.3. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının əhatə dairəsi: 14-cü Maddə və 12 saylı ................................................ 70 3.3.1. Konvensiya ilə qadağan olunan ayrı-seçkiliyin xarakteri... 70 3.3.1.1. Konvensiyada nəzərdə tutulan hüquqlar….......… 71 3.3.1.2. Konvensiyada nəzərdə tutulan hüquqların əhatə dairəsi......................................................... 72 3.3.1.3. 12 saylı Protokol ................................................. 74 3.4. Ayrı-seçkilik əleyhinə Aİ direktivlərinin əhatə dairəsi................... 75 3.4.1. Məşğulluq.......................................................................... 76 3.4.1.1. Məşğulluğa çatımlılıq .......................................... 76 3.4.1.2. İşdənçıxarma və ödəniş də daxil olmaqla məşğulluğun şərtləri…......................................... 77 3.4.1.3. Peşə istiqamətləndirməsi və təlimə çatımlılıq...... 78 3.4.1.4. İşçi və işəgötürən təşkilatları............................... 79 3.4.1.5. Avropa Konvensiyası və məşğulluq konteksti..... 80 3.4.2. Sosial rifah və sosial təminat formalarına çıxış ................ 81 3.4.2.1. Sosial təminat və səhiyyə də daxil olmaqla sosial müdafiə…................................................... 81 3.4.2.2. Sosial güzəştlər ................................................... 82 5
3.4.2.3. Təhsil.................................................................... 83 3.4.2.4. Avropa Konvensiyası və sosial rifah və təhsilkonteksti….............................................. 84 3.4.3. Ev də daxil olmaqla, mal və xidmətlərə çatımlılıq.............. 85 3.4.3.1. Avropa Konvensiyası və ev də daxil olmaqla, mal və xidmətlər konteksti..…............................... 87 3.4.4. Məhkəmə sisteminə çıxış ................................................. 89 3.4.4.1. Avropa Konvensiyası və məhkəmə sisteminə çıxış …….............................................. 90 3.5. Konvensiyanın Aİ hüququndan kənar tətbiqi ............................. 91 3.5.1. “Şəxsi” sfera: şəxsi və ailə həyatı, övladlığa götürmə, ev və nikah ….................................................... 91 3.5.2. Siyasi iştirak: ifadə azadlığı, toplaşmaq və birləşmək azadlığı və azad seçki hüququ.......................................... 94 3.5.3. Hüququn tətbiqi….............................................................. 94 3.5.4. Cinayət hüququ üzrə məsələlər......................................... 96 Əsas məqamlar ................................................................................ 97 Digər oxu materialları ....................................................................... 99 4. Müdafiə olunan əsaslar .................................................................... 101 4.1. Giriş ........................................................................................ 101 4.2. Cins.......................................................................................... 102 4.3. Cinsi oriyentasiya .................................................................... 110 4.4. Əlillik ....................................................................................... 113 4.5. Yaş........................................................................................... 116 4.6. İrq, etnik mənsubiyyət, rəng və milli azlığa mənsubiyyət ....... 117 4.7. Vətəndaşlıq və ya milli mənsubiyyət ....................................... 121 4.8. Din və etiqad ........................................................................... 125 4.9. Dil............................................................................................. 128 4.10. Sosial mənsubiyyət, doğum və mülkiyyət............................... 130 4.11. Siyasi və digər fikir ................................................................. 132 4.12. ‘Digər status’........................................................................... 133 Əsas məqamlar .............................................................................. 134 Digər oxu materialları...................................................................... 135 5. AYRI-SEÇKİLİK ƏLEYHİNƏ QANUNVERİCİLİKDƏ SÜBUTA ƏSASLANAN MƏSƏLƏLƏR ……………………………….............. 139 5.1. Giriş......................................................................................... 139 5.2. Sübutetmə yükünün paylaşılması............................................. 140 6
5.2.1. Sübuta ehtiyacı olmayan faktorlar................................... 143 5.3. Statistikanın və digər məlumatların solu .................................. 145 Əsas məqamlar .............................................................................. 150 Digər oxu materialları ...................................................................... 151 İŞLƏRİN SİYAHISI .. ........................................................................... 153 Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin işləri........................................... 153 Avropa Ədalət Məhkəməsinin işləri................................................. 154 Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin işləri.................................. 156 Sosial Hüquqlar üzrə Avropa Komitəsinin icraatında olan işlər........ 159 İnsan Hüquqları Komitəsinin icraatında olan işlər............................ 160 Yerli məhkəmələrin icraatında olan işlər.......................................... 160 QANUN MƏTNLƏRİ ........................................................................... 163 Beynəlxalq sənədlər......................................................................... 163 Aİ sənədləri ..................................................................................... 164 ƏLAVƏ MATERİALLAR ......................................................................... 165 ONLAYN MƏNBƏLƏR ........................................................................ 167 Sitatlar üzrə qeydlər ....................................................................... 169 7
Abreviaturalar AİHK
İnsan Hüquqları və Fundamental Azadlıqları haqqında Avropa Konvensiyası AİHM Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi AƏM Avropa Ədalət Məhkəməsi (hazırda Avropa İttifaqı Ədalət Məhkəməsi) Aİ
Avropa İttifaqı AŞ Avropa Şurası BM Birləşmiş Millətlər CEDAW Qadınlara qarşı hər növ ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması haqqında Konvensiya CETS
Avropa Şurası Sənədlər Toplusu CRC
Uşaq hüquqları haqqında Konvensiya ECRI
İrqçilik və dözümsüzlük əleyhinə Avropa Komissiyası ETS
Avropa Sənədlər Toplusu FRA
Fundamental Hüquqlar üzrə Avropa İttifaqı Agentliyi HRC
İnsan Hüquqları Komissiyası ICCPR
Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Konvensiya ICERD
İrqi Ayrı-seçkiliyin bütün növlərinin aradan qaldırılması haqqında Beynəlxalq Konvensiya 8
ICESCR İqtisadi, Sosial, Mədəni Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Konvensiya ICJ
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi TCN
Üçüncü ölkə vətəndaşı UNCRPD
Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında BMT Konvensiyası 9
10 |