Az Book Library Filosof Fikri

mamilə əmin idim ki, biz hardasa səhv döngəyə dönmüşük və qarşımızdakı Kabil
deyil. Quruyub qalmışdım. Üzümdəki key ifadəni Fərid, yəqin ki, əvvəllər
çoxlarında görmüşdü. Adamları daim Kabilə gətirib aparmaqla məşğul olduğundan
o, uzun müddət şəhəri görməyən adamların reaksiyasına bələd olmalı idi.
Çiynimi dümsüklədi. Qaşqabaqla, “xoş gəlmisən” dedi.
DAĞINTILAR VƏ DİLƏNÇİLƏR. Hara baxsam bunları görürdüm. Əvvəllər də
dilənçilər vardı. Baba cibində sadəcə dilənçilərə vermək üçün əlavə əfqani
gəzdirərdi. Heç vaxt ona əl açan adamı pulsuz buraxmazdı. İndi isə hər küçənin
kənarında cırıq-cındır burlap geymiş, çirk içində olan əllərini pul üçün açmış bir
dilənçi oturmuşdu. İndi dilənçilərin çoxu uşaq idi, arıq, qəmli, beş-altı yaşlarında
uşaqlar. Onlar qələbəlik küçələrdəki künclərdə arxların yanına əyləşmiş burkalı
analarının qucağında oturur və “bəxşiş, bəxşiş” qışqırırdılar. Bir də, dərhal gözümə
dəyməyən bir detal vardı. Onlardan heç biri böyük kişi ilə oturmamışdı. Müha-
ribələrin üzündən Əfqanıstanda atalar qəhətə çəkilmişdi.
Biz qərbə doğru, yetmişinci illərdə əsas şosenin keçdiyi Karte-Se rayonu
istiqamətində hərəkət etdik:
Meyvənd küçəsi. Azca şimalda qurumuş Kabil çayı vardı. Cənuba doğru uzanan
təpələrdə qədim şəhərin uçuq divarları görünürdü. Bir az şərqdə Şirdarvaza dağ
silsiləsinin üstündə səhra generalı Dostumun 1992-ci ildə işğal etdiyi Bala Hisar
Qalası ucalırdı. 1992-1996-cı illər arasında Mucahiddin qüvvələri Kabili həmin
dağlardan raket atəşinə tutmuşdular. İndi gözümün qarşısındakı dağıntıların da
çoxunun səbəbkarı həmin raketlər idi. Şirdarvaza silsiləsi göz gördükcə Qərbə
doğru uzanırdı. Əvvəllər həmin dağlardan Topeh çəşt – günorta atəşi açılardı. Top
atəşi saat 12-ni elan edərdi. Ramazan aylarında isə top iki dəfə atəş açardı –
günorta və iftar vaxtı gələndə. Top atəşini bütün şəhərdə eşitmək olurdu.
– Uşaq olanda Meyvənd küçəsinə tez-tez gələrdim, – dedim. – Burda dükanlar
və otellər vardı. Neon işıqlar yanar, restoranlar işləyərdi. Burda Seyfo adlı qoca
kişidən çərpələng alardıq. O, polis idarəsinin yanında balaca çərpələng dükanı
işlədirdi.
– Polis idarəsi hələ də burdadır. Şəhərdə polis qıtlığı yoxdur. Amma indi nə
Meyvənd küçəsində, nə də Kabilin başqa bir yerində çərpələng, ya da çərpələng
dükanı görməzsən. O günlər getdi.

Meyvənd küçəsi böyük bir qum meydançasına oxşayırdı. Tam dağılmamış
binalar da himə bənd idi. Damlar dağılmış, divarlar raket mərmilərindən dəlik-deşik
olmuşdu. Bütöv məhəllələr daş-kəsək yığınına çevrilmişdi. Xarabalığın içində,
daşların arasında güllə ilə deşilmiş işarə gözümə dəydi. Üstündə “Drink Coca-CO..”
oxunurdu. Pəncərəsiz binanın xarabalığında kərpiclərin və daşların kəsikləri içində
oynayan uşaqları gördüm. Velosiped sürənlər və at arabaları uşaqlar, küçə itləri və
daş kəsək yığınlarının arasından yol tapmağa çalışırdılar. Şəhərin üzərində toz
dumanı yığılır və çayın o biri tərəfindən göyə tüstü qalxırdı.
– Ağaclar hanı? – soruşdum.
– Adamlar qışda qızınmaq üçün kəsiblər. Şurəvilər də xeyli ağac kəsdilər.
– Niyə?
– Snayperlər arasında gizlənirdi.
Kədər içində idim. Kabilə qayıtmağım bir köhnə dostunun ziyarətinə gəlib,
onun gününün pis keçdiyini, evsiz-eşiksiz qaldığını, qocalıb əldən düşdüyünü gör-
mək kimi idi.
– Atam burdan cənub tərəfdə, Şəhr-e-köhnədə yetimxana tikmişdi.
– Yadımdadır. Bir neçə il əvvəl dağılıb.
– Saxlaya bilərsən? – soruşdum. – Burda bir az gəzmək istəyirəm.
Fərid maşını balaca bir küçədə, yarımdağılmış, atılmış binanın yanında, səkinin
qırağına çəkib saxladı. Maşından düşəndə binanı göstərib:
– Bura əvvəl aptek idi, – dedi. Meyvənd küçəsinə qayıdıb sağa, qərbə tərəf
döndük. Gözlərim yaşarmışdı. Sanki havada nəsə vardı.
– Bu nə qoxudur?
– Dizeldir. – Fərid cavab verdi. Şəhərin generatoru sıradan çıxır və elektrik
etibarlı deyil. Odur ki, adamlar dizel yanacağı işlədir.
– Hm, dizel. Yadındadır, köhnə vaxtlarda bu küçədən nə qoxusu gələrdi?
– Kabab, – Fərid gülümsədi.
– Qoyun kababı.
– Qoyun əti, – deyərkən Fərid sanki, bu sözün dadını qaçırmamağa çalışdı. –
İndi qoyun ətinin dadını ancaq Taliban bilir. Adını çək, qulağını bur, – deyib,
qolumdan dartdı.
Bizə bir maşın yaxınlaşırdı. Fərid yavaşca “saqqal patruludur” dedi.
İlk dəfə idi ki, Taliban görürdüm. Onları televiziyada, internetdə, jurnalların üz
qabığında, qəzetlərdə görmüşdüm. İndi isə burda, məndən əlli addım aralıda
dayanmışdılar. Özümü inandırmağa çalışırdım ki, indi ağzımın içindəki dad çılpaq
uşaq qorxusunun dadı deyildi. Çalışırdım, özümü inandıram ki, bədənimin əti qıc
olmayıb və ürəyim döyünmür. Budur onlar. Və qalib onlardır.
Qırmızı Toyota pikap bizim yanımızdan keçib dayandı. Maşının yük yerində bir
neçə cavan çömbəlib oturmuşdu. Çiyinlərindən Kalaşnikov aşırmışdılar. Hamısının
üzündə saqqal, başında qara çalma vardı. Onlardan biri, iyirmi yaşlarında, qalın
qaşlı arıq bir kişi əlindəki qamçını ritmik zərbələrlə maşının yüklüyünə vururdu.

Gəzən gözləri üzümdə dayandı. Baxışlarımız toqquşdu. Ömrümdə özümü belə
çılpaq hiss eləməmişdim. Sonra Talib ağzındakı tütün qarışıq bəlğəmi tüpürdü və
gözünü kənara çəkdi. Mən yenə nəfəs almağa başladım. Maşın, arxasınca tüstü
dumanı qaldırıb, Meyvənd küçəsi ilə üzüaşağı hərəkət etdi.
– Sənə nə olub, – Fərid fısıldadı.
– Nə?
– Heç vaxt onlara baxma! Anlayırsan məni? Heç vaxt!
– Mən bilə-bilə eləmədim ki...
– Dostun haqlıdır, Ağa. Vəhşi iti çomaqla vurmaq kimi bir şeydir. – Səs gələn
tərəfə baxdım. Danışan güllə izləri ilə örtülmüş binanın pilləkənində oturmuş ayaq-
yalın dilənçi idi. Əynində cındır paltarın üstündən geydiyi cırıq çapan və çirkdən
pas bağlamış çalma vardı. Sağ kirpiyinin altında boşluq vardı. Artritli əli ilə qırmızı
pikapın getdiyi tərəfi göstərdi. – Onlar maşınla fırlanırlar və axtarırlar. Gözləyirlər
ki, kimsə onları qıcıqlandırsın. Gec-tez kimsə belə edir. Onda itlərin bayramı olur.
Darıxdırıcı gün bitir və hamısı birdən “Allahu Əkbər!” deyirlər. Heç kim onların
xətrinə dəyməyəndə isə gözlərinə çəp gələnə zor edirlər.
– Taliblər yaxında olanda gözlərini ayaqlarına dik, – dedi Fərid.
– Dostun sənə yaxşı məsləhətlər verir, – deyə qoca dilənçi yenə söhbətə
qarışdı. O öskürdü və yaş, çirkli dəsmalının içinə tüpürdü. Nəfəsini dərib dedi: –
Bağışlayın, bir neçə əfqaniniz olmaz?
– Bəsdir. Gəl gedək, – deyib, Fərid qolumdan dartdı. Qocaya yüz min əfqani –
təqribən üç dollara bərabər pul verdim. Qoca pulu götürmək üçün əyiləndə, ondan
gələn iy – xarab olmuş süd iyi ilə həftələrlə yuyulmayan ayaq qoxusunun qarışığı
burnumu doldurdu və ürəyim qalxdı. O tələsik pulu kəmərinin altına gizlətdi. Tək
gözü o yan- bu yana qaçırdı.
– Mərhəmətin üçün bir dünya təşəkkür, Ağa sahib.
– Karte-Sedəki yetimxananın yerini bilirsiniz?
– Tapmaq çətin deyil. Darüləman bulvarından günbatana doğru getsən,
görərsən. Köhnə yetimxananı raket dağıdandan sonra uşaqların hamısını Karte-
Seyə köçürdülər. Elə bil ki, kimisə pələng qəfəsindən xilas edib, şirin qəfəsinə
atıblar.
– Çox sağ olun, Ağa, – deyib, getmək üçün döndüm.
– Birinci dəfə idi?
– Bağışlayın?
– Birinci dəfə idi, Talib görürdün?
Heç nə demədim. Qoca dilənçi başını bulayıb gülümsədi. Ağzında qalan bir
neçə dişi saralmış və çürümüşdü.
– Onların Kabilə ilk dəfə daxil olması yadımdadır. Necə təntənəli gün idi! –
dedi. – Qətllər sona yetəcəkmiş! Vah-vah! Amma şair necə demişdi? Dərd gələnə
qədər sevgimiz necə də gözəldi.
Təbəssüm üzümü işıqlandırdı.

– Bu qəzəli bilirəm. Hafizdəndir.
– Hə, onunkudur. Doğrudan da. – Qoca kişi cavab verdi. – Mən belə şeyləri
bilirəm. Vaxt vardı, universitetdə dərs deyərdim.
– Siz?
Qoca öskürməyə başladı.
– 1958-dən 1996-ya kimi. Hafiz, Xəyyam, Rumi, Bedil
36
, Cami, Sədidən dərs
deyərdim. Hətta Tehrana mühazirə deməyə də dəvət etmişdilər. 1971-ci il idi. Be-
dil mistikası haqqında mühazirə demişdim. Yadımdadır, hamı qalxıb ayaq üstə əl
çalmışdı. Ha!, – o başını buladı. – Amma sən o maşındakı kişiləri gördün. Səncə
onlar sufilikdən nə qanırlar?
– Mənim anam da universitetdə dərs demişdi, – dedim.
– Adı nə idi?
– Sofiya Əkrəmi.
Gözlərinin parıltısı mirvari suyunun arxasından da görünürdü.
– Səhra tikanları uzunömürlü olur, bahar çiçəkləri isə gözəl açır və tez solur.
Necə alicənablıq, necə ləyaqət vardı o qadında və necə də böyük faciə idi onun
ölümü.
– Anamı tanıyırdız? – qocanın qarşısında diz çöküb, soruşdum.
– Hə, tanıyırdım, – qoca dilənçi dedi. Biz dərsdən sonra oturub, danışardıq.
Son dəfə buraxılış imtahanlarından əvvəl söhbətləşmişdik. Yağışlı bir gün idi, biz də
birgə oturub, isti çay və balla badamlı tort yedik. Hamiləliyi əməlli-başlı bəlli idi və
o daha gözəl görünürdü. Həmin gün onun mənə dediklərini heç vaxt unutmaram.
– Nə demişdi? Nə olar, deyin mənə.
Baba anamı həmişə “o gözəl qadın idi” kimi ümumi cümlələrlə təsvir edərdi.
Mən isə həmişə daha çox xırdalıqlarına varmaq istəyirdim. İstəyirdim mənə gün
işığının onun saçlarında necə əks olunmasından, onun sevimli dondurmasından,
zümzümə elədiyi mahnılardan danışsınlar. Görəsən, o dırnaqlarını dişlərdimi? Baba
isə onun haqqında xatirələrini özü ilə qəbirə aparmışdı. Bəlkə də arvadının
ölümündən sonra belə tez işlətdiyi günah ona vicdan əzabı verdiyi üçün bunları
yada salmırdı. Bəlkə də itkisi o qədər ağır, ağrısı o qədər dərin idi ki, onun
haqqında danışmağa təhəmmülü yox idi. Bəlkə də hamısı.
– Dedi “elə qorxuram ki”. Soruşdum “niyə?” O da dedi, “O qədər xoşbəxtəm
ki, doktor Rəsul. Bu qədər hərtərəfli xoşbəxtlik qorxudur məni”. Mən səbəbini
soruşdum. O da dedi, “Ancaq nəyinisə əlindən almaq istəyəndə sənə bu qədər
xoşbəxt olmağa icazə verirlər”. Dedim, “sakit ol, görək. Bəsdir səfeh-səfeh
danışdın”.
Fərid qolumdan tutdu.
– Getməliyik, Əmir ağa, – yumşaq səslə dedi. Qolumu çəkib, qocaya döndüm.
– Daha? Daha nə demişdi?
Qocanın üzünün cizgiləri yumşalmışdı.

– Kaş ki, sənin üçün xatırlaya bilərdim. Amma yadımda deyil. Anan çoxdan
rəhmətə gedib, mənim yaddaşım isə bu binalar kimi uçuq-sökükdür. Bağışla.
– Heç olmasa, balaca bir şey. Nə olursa, olsun.
Qoca gülümsədi.
– Yadıma salmağa çalışaram. Söz verirəm. Qayıt tap məni.
– Sağ ol, – dedim. – Çox sağ ol.
Həmin anda ona çox minnətdar idim. İndi bilirdim ki, anam isti çay və balla
badam tortunu xoşlayırmış, bir dəfə “hərtərəfli” sözünü işlətmişdi və xoşbəxtliyinə
görə narahat idi. Küçədə gördüyüm bu qocadan anam haqqında öyrəndiyim
Babanın mənə dediklərindən çox idi.
Maşına tərəf gedəndə heç birimiz baş verənlər barədə bir kəlmə də
danışmadıq. Küçədəki dilənçi anamı tanıyırmış – istənilən qeyri-əfqan üçün bu
imkansız təsadüf idi. Amma ikimiz də bilirdik ki, Əfqanıstanda, xüsusilə də Kabildə
belə absurd hadisələr tez-tez olur. Baba həmişə deyərdi ki, heç vaxt bir-birini
görməmiş iki əfqanı bir otağa salsan, on dəqiqədən sonra onlar çıxacaqlar.
Qoca həmin binanın pilləkənlərində qalmışdı. Mən onun təklif etdiyi kimi, geri
qayıdıb, anam haqqında daha nələrisə xatırlayıb-xatırlamadığını yoxlamaq
istəyirdim. Amma onu bir daha görmədim.
YENİ UŞAQ EVİNİ Karte-Se rayonunun şimalında qurumuş Kabil çayının
sahilində tapdım. Alçaq, barak tipli binanın divarları qəlpələrdən deşilmiş,
pəncərələr taxta tirlərlə bağlanmışdı. Fərid xəbərdar etmişdi ki, Karte-Se Kabildə
müharibədən ən çox zədə görmüş rayonlardan biridir, amma mən yenə də
maşından düşəndə dağıntılardan dəhşətə gəlmişdim. Ortasında oyuqlar, çalalar
olan küçələrin hər iki tərəfi dağıntı və atılmış evlər idi. Partlamış maşının gövdəsi
küçənin ortasında pas atırdı. Daş-kəsəyin içində başqa əşyalarla bərabər bir
ekransız televizor da görünürdü. Divarlardan birinin üzərində qara hərflərlə
ZENDABAD TALİBAN! (Yaşasın Taliban!) yazılmışdı.
Qapını açan alçaqboylu arıq kişinin dazlaşmağa başlayan başı və seyrək boz
saqqalı göründü. Əynində cırıq tvid pencək, başında araqçın vardı. Gözündəki
eynəyin qırılmış linzalarından biri burnunun üstünə düşmüşdü. Şüşənin arxasındakı
xırda gözlər qara noxud kimi gah mənə, gah Fəridə tərəf dönürdü.
– Salam əleyküm, – kişi dedi.
– Salam əleyküm, – deyib, ona Polaroid şəkli göstərdim. – Biz bu oğlanı
axtarırıq.
Şəklə ötəri baxıb, “Bağışlayın. Bu oğlanı görməmişəm” dedi.
– Amma siz şəklə heç baxmadınız, mənim dostum, – Fərid dedi. – Bəlkə bir az
yaxından baxasınız?
– Lütfən, – deyə əlavə etdim.
Qapının arxasındakı kişi şəkli yenə götürdü. Onu bir az gözdən keçirdi. Sonra
yenə şəkli qaytarıb dedi:

– Yox, bağışlayın. Mən bu müəssisədəki bütün uşaqları tanıyıram, bu mənə
tanış gəlmir. İndi icazə versəniz, görəcək işlərim var. – O, qapını bağlayıb qıfılladı.
Mən qapını barmaqlarımla döyəclədim.
– Ağa! Ağa, xahiş edirəm, qapını açın. Biz bu uşağa pislik eləmək istəmirik.
– Dedim axı sizə, o burada deyil, – qapının arxasından cavab gəldi. – İndi isə
xahiş edirəm, çıxın gedin.
Fərid yaxınlaşıb, alnını qapıya dayadı. Alçaq, ehtiyatlı səslə dedi:
– Dostum, biz Talibandan deyilik. Yanımdakı adam bu uşağı təhlükəsiz yerə
aparmaq istəyir.
– Mən Peşəvərdən gəlmişəm. Bir dostum orda uşaqlar üçün xeyriyyə evini
işlədən amerikalı ailə tanıyır. – Qapının arxasında adamın durduğunu hiss edirdim.
Hiss edirdim ki, o orda dayanıb, qulaq asır, tərəddüd edir, şübhə ilə ümid arasında
qalıb.
– Baxın, mən Söhrabın atasını tanıyırdım. Onun adı Həsən idi. Anasının adı
Fərzanə. O nənəsini Sasa deyə çağırırdı. O yazıb-oxumağı bacarır. Yaxşı quşatan
atmağı bacarır. Bu oğlan üçün ümid var, Ağa, o burdan çıxa bilər. Xahiş edirəm,
qapını açın.
Qapı arxasına sükut idi.
– Mən onun ögey əmisiyəm, – dedim.
Sükut bir dəqiqə davam etdi. Sonra açarı qıfıla saldılar. Gah mənə, gah Fəridə
baxdı.
– Siz bir şeyi düz demədiniz.
– Nəyi?
– O, quşatanı yaxşı atmır, əla atır! Bu əşyanı əlindən yerə də qoymur. Hara
getsə, şalvarının kəmərinə taxır.
BİZİ İÇƏRİ BURAXAN ADAM özünü uşaq evinin müdiri Zaman kimi təqdim etdi.
– Sizi kabinetimə aparım, dedi.
Yarıqaranlıq, dumanlı koridorda cırıq sviterlər geymiş ayaqyalın uşaqlar ora-
bura qaçışırdı. Biz Zamanın arxasınca döşəməsiz, torpağın üstündən palazla döşən-
miş, pəncərələri şüşə əvəzinə sellofanla örtülmüş otaqların yanından keçdik.
Otaqlar əsasən döşəksiz dəmir çarpayılarla dolu idi.
– Burda nə qədər yetim var? – Fərid soruşdu.
– Yerimiz çatmır. İki yüz əlliyə yaxındır, – Zaman çevrilib dedi. – Amma onların
hamısı yetim deyil. Çoxunun atası müharibədə ölüb, anaları da yedirdə bilmir,
çünki Taliban onlara işləməyə icazə vermir. Odur ki, uşaqlarını buraya gətirirlər. –
O, əli ilə ətrafı göstərib, acı ilə əlavə etdi. – Bura küçədən yaxşıdır, amma o qədər
də yaxşı deyil. Bu bina heç vaxt yaşamaq üçün nəzərdə tutulmayıb. Əvvəllər bura
xalça fabrikinin anbarı idi. Odur ki, su qızdırıcısı yoxdur, quyu da quruyub. – Zaman
səsini alçaltdı. – Mən quyu qazmaq üçün Talibandan neçə dəfə pul istəmişəm.
Amma onlar təsbehlərini fırladıb, “pul yoxdur” deməkdən başqa bir şey bilmirlər.

Direktor acı-acı gülümsədi. Divar dibinə düzülmüş çarpayıları göstərib, əlavə
etdi.
– Çarpayımız çatmır. Olan çarpayılarımızda da döşək. Ən dəhşətlisi budur ki,
yorğanımız çatmır. – O, iki başqa uşaqla birgə kəndirdən atlanan qızı göstərdi. – O
qızı görürsüz? Keçən qış uşaqlar yorğanları bölüşməli oldular. Onun qardaşı
soyuqdan öldü. Son dəfə yoxladığımda bir aydan da az düyü ehtiyatımız qalmışdı.
O da qurtaranda uşaqlar səhər də, axşam da çayla çörək yeməli olacaqlar.
Mən direktorun nahar haqqında söz açmadığına diqqət elədim. O dayanıb,
mənə tərəf çevrildi.
– Bura balaca bir sığınacaqdır, demək olar ki, nə yemək var, nə paltar, nə də
təmiz su. Burda bol olan ancaq uşaqlığını itirmiş uşaqlardır. Faciə isə ondadır ki, bu,
hələ bəxti gətirənlərdi. Burda uşaq həddindən artıq çoxdu və mən hər gün bura
uşağını gətirən anaları geri qaytarıram. – O mənə doğru bir addım atdı. – Deyirsən,
Söhrabın xilası üçün ümid var? Dua edirəm ki, dediklərin yalan olmasın, Ağa.
Amma... ola bilsin ki, sən artıq gecikmisən.
– Nə demək istəyirsiz?
Zaman gözlərini qaldırıb, “ardımca gəlin” dedi.
DİREKTORUN KABİNETİ əslində dörd çatlamış divarın arasında palazla
döşənmiş yer, stol və iki qatlama stuldan ibarət idi. Zamanla mən oturanda boz bir
siçovulun divardakı deşikdən başını çıxarıb, sonra otağı başdan-başa gəzdiyini
gördüm. O, gəlib ayaqqabılarımı iynəyəndə ürəyim sıxıldı. Sonra Zamanın
ayaqlarına keçdi və açıq qapıdan bayıra çıxdı.
– Gec ola bilər deyəndə nəyi nəzərdə tuturduz? – soruşdum.
– Çay istəyirsiz? Sizin üçün hazırlaya bilərəm.
– Yox, təşəkkür edirəm. Ondansa danışaq.
Zaman öz stulunda geriyə söykənib, qollarını sinəsində çarpazladı.
– İndi sizə dediklərim xoş olmaya bilər. Daha demirəm ki, bu həm də
təhlükəlidir.
– Kimin üçün?
– Sizin, mənim və əlbəttə ki, Söhrab üçün. Əgər, əlbəttə ki, artıq çox gec
deyilsə.
– Mən bilməliyəm, – dedim.
O başını buladı.
– Belə deyirsiz də. Amma mən sizə əvvəl bir sual verim: Bu uşağı tapmağı nə
qədər çox arzulayırsız?
Biz uşaq ikən küçədə davaya düşməyimizi xatırladım. Hər dəfəsində Həsən
mənim əvəzimə davaya girərdi. Bəzən təkbaşına iki, bəzənsə üç adama qarşı
dalaşmalı olurdu. Mən əsə-əsə kənardan baxar, davaya qoşulmaq istər, amma hər
dəfə nəyə görəsə geri çəkilər, cəsarətim çatmazdı.

Koridora baxıb, orda dairə içində rəqs edən uşaqları gördüm. Sağ ayağı
dizindən aşağı amputasiya olunmuş qız siçan yemiş döşəyin üstündə oturub başqa
uşaqlarla birgə rəqsə baxır, gülümsəyir, əl çalırdı. Fərid də şikəst əlini sallayıb,
uşaqlara baxırdı. Vahidin oğlanları yadıma düşdü və mən anladım: Nə olur olsun,
Söhrabı tapmamış Əfqanıstandan getməyəcəkdim.
– Mənə onun harda olduğunu söyləyin, – dedim.
Zaman baxışları ilə məni süzdü. Sonra başını bulayıb, karandaşı götürdü və
barmaqlarının arasında oynatmağa başladı.
– Mənim adım olmasın.
– Sizə söz verirəm.
O, karandaşla stolu döyəcləməyə başladı.
– Söz versəniz də, məncə bunu etməyimə peşman olacam. Amma bu da
ədalətli olacaq. Mən onsuz da lənətlənmişəm. Amma Söhrab üçün nəsə etmək
mümkündürsə... Sizə inandığım üçün deyirəm. Üzünüzdə acı görürəm. – O bir
müddət susdu. – Burda bir Talib rəsmisi var. O ayda, iki ayda bir dəfə bura gəlir.
Özü ilə bir az pul gətirir. Çox deyil, amma heç nədən yaxşıdır. – Zamanın qaçan
gözləri mənim üzərimdə dayandı, amma tez də çəkdi. – Adətən o, qız götürür.
Amma həmişə belə olmur.
– Siz də buna imkan verirsiz? – Arxamdan Fəridin səsi gəldi. O masanın o biri
başına keçib, Zamana yaxınlaşırdı.
– Mənim nə seçimim vardı ki? – Zaman qışqırdı. O özünü masadan kənara
atdı.
– Sən burda direktorsan. Borcun uşaqlardan muğayat olmaqdır.
– Bunun qarşısını almaq üçün edə biləcəyim bir şey yox idi.
– Sən uşaqları satırsan! – Fərid bağırırdı.
– Fərid, otur! İmkan ver, – dedim. Amma çox gec idi. Çünki Fərid birdən-birə
stolun o başına adladı. Zamanın stulu havada, özü isə yerdə üstünə çökmüş Fəridin
altında idi. Direktor Fəridin altında müqavimət göstərməyə çalışır və qışqırtıya
bənzər səs çıxarırdı. Ayaqları stolun siyirməsinə dəyib onu açıb aşırtdı və kağız
dəstələri yerə səpələndi.
Mən stolun arxasına keçəndə Zamanın qışqırığı artıq gəlmirdi. Fərid onu
boğurdu. İki əlimlə Fəridin çiyinlərindən yapışıb, onu möhkəm dartdım. O, əli ilə
məni itələdi. “Bəsdir!” deyə bağırdım. Amma Fəridin üzü qızarmış, dodaqları
gərginlikdən sıxılmışdı.
– Öldürəcəyəm! Öldürəcəyəm onu! Məni saxlaya bilməzsən! Öldürəcəyəm! –
deyə qışqırırdı.
– Burax onu!
– Öldürürəm onu! – Fəridin səsinin tonundan anladım ki, tezliklə bir şey
etməsəm, indi gözümün qarşısında ilk qətl baş verəcək.

– Uşaqlar baxır, Fərid, uşaqlar baxır, – dedim. Mənim təzyiqimdən onun çiyin
əzələləri bir anlığa gərildi. Deyəsən, hələ də Zamanın boğazını sıxırdı. Sonra o çev-
rildi, uşaqları gördü. Onlar qapının yanında əl-ələ dayanmışdılar. Bəziləri ağlayırdı.
Əlimin altında Fəridin əzələlərinin yumşaldığını hiss elədim. Əllərini boşladı, ayaq
üstə qalxdı. Aşağı, Zamana baxdı və ağızdolusu onun üzünə tüpürdü. Sonra gedib
qapını bağladı.
Zaman zorla ayağa qalxdı. Qanlı dodaqlarını, üzündəki tüpürcəyi köynəyinin
qolu ilə sildi. Xırıldaya-xırıldaya, öskürərək araqçınını başına qoydu. Eynəyini
taxmaq istəyəndə hər iki şüşəsinin qırıldığını görüb, kənara qoydu. Üzünü əllərinin
içinə aldı. Uzun müddət heç birimiz heç nə deyə bilmədik.
– O, Söhrabı bir ay əvvəl aparıb, – nəhayət Zaman ağzından çıxardı. Üzü hələ
də əlləri ilə bağlı idi.
– Sən də özünə direktor deyirsən? – Fərid dedi.
Zaman əllərini aşağı saldı.
– Mən altı aydır maaş almamışam. Bütün ömrüm boyu yığdıqlarımı da bu
yetimxanaya xərclədiyim üçün müflis olmuşam. Qazandığım, mənə miras qalan nə
vardısa, hamısını satıb bu Allahın unutduğu yerə xərcləmişəm. Sizcə, mənim
Pakistanda, ya İranda ailəm yoxdur? Hamı kimi mən də qaça bilərdim. Amma bunu
etmədim. Qaldım. Onlar üçün qaldım, – Zaman əli ilə qapını göstərirdi. – Mən ona
bir uşağı verməsəm, o onunu alacaq. Odur ki, mən ona bir uşağı götürməyə imkan
verib, qərarı Allaha buraxıram. Qeyrətimi udub, bu lənətə gəlmiş murdar... çirkli
pulları götürürəm. Sonra da bazara gedib, uşaqlar üçün yemək alıram.
Fərid gözlərini yerə dikdi.
– Onun apardığı uşaqların taleyi necə olur? – soruşdum.
Zaman şəhadət və baş barmaqları ilə gözlərini ovuşdurdu.
– Bəzən onlar geri qayıdırlar.
– Kimdir o? Biz onu necə tapaq?
– Sabah Qazi stadionuna gedin. Oyunun yarısında onu görəcəksiz. Qara
eynəkli odur. – Zaman sınmış eynəyini götürüb, əlində fırlatdı. – İndi isə getməyiniz
yaxşı olar. Uşaqlar qorxublar.
Sonra o bizi küçəyə yola saldı.
Maşın oradan aralananda yan güzgüdən Zamana baxdım. Qapının ağzında
dayanmışdı. Bir dəstə uşaq başına toplaşmış, əllərilə köynəyinin cırığını düzəldirdi-
lər. Onun sınıq şüşəli eynəyi gözünə taxdığını gördüm.

36 Əbdülqadir Bedil – Bidel Dəhləvi kimi də tanınır. XVII əsr çağatay şairi.
Farsdilli ədəbiyyatın görkəmli nümayəndələrindən biridir.
İYİRMİ BİR
Çayı keçib, qələbəlik Puştunistan Meydanı ilə üzü şimala getdik. Baba məni
bura Xeybər restoranına kabab yeməyə gətirərdi. Bina hələ də yerində idi, amma
qapılar bağlı, pəncərələri qapalı idi. Restoranın adından X və R hərfləri çatmırdı.
Restoranın yanında meyit gördüm. Kimisə asmışdılar. Ağaca bağlanmış
kəndirdən sallanan adamın üzü şişkin və gömgöy idi. Həyatının son günü əynində
olan paltarlar cırıq, qanlı idi. Yoldan keçənlər, sanki, onu heç görmürdülər də.