AZƏrbaycan d L və n tq məDƏn yy



Yüklə 470,19 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/7
tarix21.04.2017
ölçüsü470,19 Kb.
#14974
1   2   3   4   5   6   7

 

Sual 31. Birinci növ təyini söz birləşmələri və onlarin cümlədə rolu barədə 

məlumat yazın. 

         Söz birləşmələri əsas tərəfinin ifadə vasitəsinə görə iki yerə bölünür:  ismi 

birləşmələr və feli birləşmələr. 

        Əsas tərəfi adlarla, yəni isim, sifət, say,əvəzlik və bəzi zərflərlə ifadə olunan 

birləşmələrə ismi birləşmələr deyilir: yeməli meyvə, insanın yaxşısı, tələbələrin 

üçü,uşaqların hamısı, işin sonrası və s.  smi  birləşmələrin asılı tərəfləri əsas tərəfləri 

izah etdiyi üçün belə birləşmələrə təyini söz birləşmələri deyilir. Təyini söz 

birləşmələrinin forma və məna xüsusiyyətlərinə görə fərqlənən üç novü var: 

1. Birinci növ təyini söz biriəşmələri.  

2.  kinci növ təyini söz birləşmələri. 

3. Üçüncü növ təyini söz birləşmələri. 

 


30 

 

        Yaranması üçün xüsusi bir şəkilçi tələb etməyən birləşmələrə birinci növ təyini söz 

birləşmələri deyilir: gözəl qız, igid oğlan, dəmir qapı. 

 Birinci növ təyini söz birləşmələrinin birinci tərəfi isim, sifət, say, əvəzlik,feli sifətlə 



ifadə oluna bilər: taxta pilləkən, yalançı usta, xeyli insan, belə iş, yatmış 

 

vulkan. 

 Birinci növ təyini söz birləşməsinin tərəfləri cümlə təhlili zamanı, adətən, ayrı 



götürülür. Birinci tərəf təyin, ikinci tərəf müxtəlif cümlə üzvü olur: beş (neçə?)

 

kitab, 

yatmış(hansı?) uşaq. 

stisna olaraq,  yeni il, orta əsrlər, bu saat, qədim dövr, yarım 

saat, Ana Vətətipli birləşmələr birlikdə bir cümlə üzvü kimi təhlil edilir. 

 Birinci növ təyini söz birləşmələrinin asılı tərəfi həmişə təyin olduğu halda (ayrıla 



bilənlər nəzərdə tutulur), əsas tərəf cümlədə mübtəda, xəbər, tamamlıq zərflik ola bilər. 

Birinci  növ  təyini  söz  birləşməsinin  asılı  tərəfı  məsdər,  feli  bağlama  və  təsriflənən 



fellərlə ifadə oluna bilmir. 

Birinci növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasına söz girə bilmir.  stisna hallarda 



"bir" ədatı girə bilər: gözəl bir qız, maraqlı bir həyat. 

Birinci növ təyini söz birləşmələri quruluşca sadə və mürəkkəb olur: sadə  nəhəng 



heyvan, uzunsaç qız; mürəkkə dərs oxuyan uşaq, dünəndən yatmış körpə

 

  

 

 

 

 Sual 32.  kinci  növ təyini söz birləşmələrinin  xüsusiyyətləri nədən ibarətdir? 

 

         kinci növ təyini söz birləşmələrinin birinci tərəfı qeyri-müəyyənlik bildirən 

yiyəlik halda işlənir, yəni şəkilçisiz olur, ikinci tərəfi isə III şəxsə aid mənsubiyyət 

şə

kilçisilərini (-ı,-i,-u,-ü ) qəbul edir: Naxçıvan şəhəri, insan ağlı, Tanrı sevgisi və s. 



  kinci növ təyini söz birləşmələri quruluşca sadə və mürəkkəb olur: sadə  Qız   



Qalası, gül  ətri; 

mürəkkəb:”Qız qalası”operası, Xalqlar dostluğu metrosu. 

  Bu cür birləşmələrdə tərəflər, əsasən, isimlərlə ifadə olunur:  nternet kartı,  mersedes 



arzusu.

  stisna: gözəllər gözəli, birincilər birincisi, üz qarası. 

kinci növ təyini söz birləşmələrinin: 



 tərəfləri arasına söz girə bilmir. 

 tərəfləri istisnasız olaraq birlikdə bir cümlə üzvü olur. 



 tərəfləri eyni vaxtda cəmlənə bilmir, başqa sözlə desək, tərəflərindən biri 

cəmləndikdə ikincisi təkdə olur: Qocalar evi, Qızlar bulağı,uşaq bağçaları və s. 

stisna: Həmkarlar ittifaqları,atalar sözləri, elmlər namizədləri və s. 

       Bu  birləşmələrin  əksəriyyətinin  asılı  tərəfini  müəyyənlik  bildirən  yiyəlik  hala 

çevirmək olur: məktəb bağı-məktəbin bağı, ev sahibi-evin sahibi. Bu zaman söz                                                     

birləşməsinin  növü  də  dəyişmiş  olur.    Lakin  bəzi  ikinci  növ  söz    birləşmələrinin  asılı 

tərəfi müəyyənliyə çevrilə bilmir: Nəsimi rayonu, Istirahət giinü, Novruz bayramı. 

 

  Sual 33. Üçüncü növ təyini söz birləşmələri barədə məlumat yazın. 

 


31 

 

        Birinci tərəfi yiyəlik hal, ikinci tərəfi mənsubiyyət şəkilçili söz birləşmələrinə 



üçüncü növ təyini söz birləşmələri deyilir: ağacın yarpağı, hasarın hündürlüyü.         

        

Üçüncü növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasına nə qədər söz girsə də, 

birlikdə bir cümlə üzvü kimi götürülür: Mənim mehriban anam gəldi. Bu cümlədə 

"mənim mehriban anam" birləşməsi mübtədadır. 

stisna:Üçüncü  növ  təyini  söz  birləşməsinin  asılı  tərəfi  I  və  II  şəxsin  cəminə  aid 

ə

vəzliklərlə  ifadə  olunduqda  əsas  tərəfin  mənsubiyyət  şəkilçisi  düşə  bilir. 



Bu zaman 

birinci  tərəf    yanaşma  yolu  ilə  əsas  tərəflə  əlaqəyə  girərək  təyin  olur:  sizin  (hansı) 



dağlar, bizim (hansı) qızlar. 

       Bu  birləşmələrin  tərəfləri  arasına  istənilən  qədər  söz  girə  bilər:  Məktəbin  binası- 



məktəbin hündür, möhtəşəm binası. 

       III növ təyini söz birləşmələri də quruluşca sadə və mürəkkəb olur:  sadə-sənin 



evin, 

mürəkkəb-sənin əvvəlki evin.  

       Tərəfləri həm ayrı-ayrılıqda, həm də eyni zamanda cəmlənə bilir: otaqların ha 

vası, insanın arzuları, onların fıkirləri, uşaqların dərsləri.  

        Əsas tərəfı bütün şəxslərin mənsubiyyət şəkilçisini qəbul edə bilir: mənim kitabım, 



sənin kitabın, onun kitabı, bizim ailəmiz, sizin ailəniz, onların ailəsi. 

       

Üçüncü növ təyini söz birləşmələri ilə ikinci növ təyini söz birləşmələri 

arasında bir sıra fərqli cəhətlər var: 

       II  növ  təyini  söz  birləşmələrinin  əsas  tərəfi  yalnız  üçüncü  şəxsin  təkinin 

mənsubiyyət şəkilçisini qəbul etdiyi halda, III növ təyini söz birləşmələrinin əsas tərəfi 

bütün şəxslərin mənsubiyyət şəkilçisini qəbul edə bilir. 

        II növdən fərqli olaraq, III növdə hər iki tərəf eyni zamanda cəmlənə bilir. 

        II növdən fərqli olaraq, III növdə tərəflər (istisna olsa da) ayrılıqda təhlil oluna bılir. 

        II növdən fərqli olaraq, III növdə tərəflər arasına istənilən qədər söz girə bilir. 

        II  və  III  növ  təyini  söz  birləşmələri  cümlənin  feli  xəbərindən  başqa  bütün  cümlə 

üzvləri rolunda çıxış edə bilər. 

       Mənim oxumağım, tələbənin oxuyanı 

tipli birləşmələrin əsas tərəfi məsdər və feli 

sifət olmasına baxmayaraq, III növ təyini söz birləşməsi kimi götürülür (burada məsdər 

ismin xüsusiyyətini daşıyır, feli sifət isə isimləşib), lakin mənim oxuduğum tipli 

birləşmələr feli birləşmə kimi qəbul edilir, çünki burada mənsubiyyət şəkilçisi ayrılmır. 

 

   


 Sual 34



Cümlə haqqında ümumi məlumat yazın. Cümlənin quruluşca növləri 

hansılardır? 

 

       Cümlə bitmiş bir fikir ifadə edir. Cümlənin baş üzvlərdən (hər ikisindən və ya 

birindən)  ibarət  qrammatik  əsası  olur.  Cümlədə  ya  müəyyən  bir  iş,  hadisə  haqqında 

məlumat verilir, ya bir şey soruşulur, ya da hər hansı bir işə təhrik edilir. Hər hansı  bir 

söz  və  ya  söz  birləşməsi  cümlə  şəklində  formalaşmasa,  bitmiş  fikir  ifadə  edə  bilməz. 

Məsələn: məktəbin həyəti, uşaqların səsi, zəng vurulanda, sıraya düzülən uşaqlar və s. 

kimi  birləşmələrdə  müəyyən  əşya  və  hadisələrin  yalnız  adı  çəkilir,  onlar  haqqında 

bitmiş fikir isə ifadə olunmur. Məktəbin həyəti səliqəlidir. Uşaqların səsi eşidilir. Zəng 


32 

 

vuruldu?  Sıraya  düzülün!

  cümlələrində    isə  ya  bir  iş  haqqında  məlumat  verilir,  ya  bir 

ş

ey soruşulur, ya da bir işə təhrik edilir. Bütün bunlarda  fikir bitkinliyi vardır.  



        Beləliklə, sözlərin bitmiş fikir ifadə edən birləşməsinə cümlə deyilir.  

        Cümlə həm ayrı-ayrı sözlərin, həm də söz birləşmələrinin bir-biri ilə əlaqələnməsi 

yolu ilə yaranır. Məsələn: Anar məktəbdə oxuyur. Onun atası neft mühəndisidir. Birinci 

cümlə  sözlərin  (Anar,  məktəb,  oxumaq)  ikinci  cümlə  isə  iki  söz  birləşməsinin  (onun 

atası, neft mühəndisi) məna və qrammatik cəhətdən əlaqəsindən yaranmışdır.  

        Cümlə  yalnız    bir  sözdən  də  ibarət  ola  bilər.  Məs.:  Axşamdır. 

Sakitlikdir.Qaranlıqdır

    və  s.  Bu  sözlərin  üçü  də  bitmiş  fikir  ifadə  edir,  ona  görə  də 

cümlədir.  

        Cümlələr quruluşc sadə və mürəkkəb olur.  

        Sadə  cümlənin  bir  qrammatik  əsası  olur.  Məsələn:  Zəng  vuruldu.  Dərs  indicə 

başlandı. 

        Mürəkkəb  cümlənin  isə  iki  və  daha  artıq  qrammatik  əsası  olur.  Məs.:  əllim 



sinfə 

daxil oldutələbələr dərhal ayağa qalxdılar.   

 

 

        Sual  35. Cümlə üzvləri nəyə deyilir? 



 

        Bir-biri ilə məna və qrammatik cəhətdən bağlı olan, bir sintaktik suala

 

ca- 

vab verən sözlərə və söz birləşmələrinə cümlə üzvləri deyilir. 

        Cümlə üzvləri əsas nitq hissələri və söz birləşmələri ilə ifadə olunur. Çünki 

cümlədəki sözlərin heç də hamısı cümlə üzvü ola bilmir. Hər hansı bir söz cümlə üzvü 

olmaq üçün, birinci növbədə, leksik məna daşımalı və başqa bir sözlə sintaktik əlaqəyə 

girməlidir. Deməli, yalnız əsas nitq hissələri cümlə üzvü ola bilər.  

        Cümlə üzvləri söz birləşmələri ilə ifadə edilır.  

       Cümlə  üzvləri  quruluşca  sadə  və  mürəkkəb  olur.  Sadə  cümlə  üzvləri  nitq  



hissələri  ilə  (kitab  -  nə?,  gözəl  -  necə?),  mürəkkəb  üzvlər  isə  söz    birləşmələri  və 

mürəkkəb adlarla (biz  gələndə - nə zaman?, Fərhad Sadıqov - kim?) ifadə olunur.

      


            

Beş  cümlə  üzvü  var:  mübtəda,  xəbər,  tamamlıq,  təyin,  zərflik.  Cümlə  üzvləri 

cümlənin təşkilindəki roluna görə iki yerə bölünür: 

l. Baş üzvlər: mübtəda, xəbər. 

2. kinci dərəcəli üzvlər: təyin, tamamlıq, zərflik. 

        Baş üzvlər cümlənin qrammatik əsasını təşkil edir, söylənilən fikrin əsas məz-

mununu bildirir.  kinci dərəcəli üzvlər isə baş üzvlərə aid olub, onları müxtəlif  

cəhətdən izah edir və cümlənin genişlənməsinə səbəb olur.  

        Cümlə üzvlərindən təyin  mübtəda, tamamlıq, zərflik, ismi xəbər və təyinin özü ilə, 

tamamlıq  və  zərflik  xəbərlə,  xəbər  isə  təyin  kimi  bütün  cümlə  üzvləri  ilə  sintaktik 

ə

laqəyə  girir.  Mübtəda  cümlənin  ən  müstəqil  üzvüdür,  heç  bir  cümlə  üzvünə  tabe 



olmur. 

        Xitab və ara sözlərin sintaktik vəzifəsi olsa da, onlar cümlə üzvü ola bilmir. 



        Var,  yox,  lazım,  bəs,  gərək,  mümkün  tipli  predikativlər  suala  cavab  vermədən 

ismi xəbər, sual əvəzlikləri isə suala cavab vermədən istənilən cümlə üzvü ola bilir.   

 


33 

 

Sual 36. Nitqin əsas hissəsində nələrə fikir verilməlidir? 

Nitqin əsas hissəsi ardıcıl, inandırıcı, məntiqi fikirlərin daha möhkəm olması ilə 

fərqlənməlidir.  Natiq  nitqinin  əsas  hissəsində  dinləyiciləri  öyrətməlidir.  Nitqin 

ideyası  əsas  hissədə  açılır.  Məhz  bu  hissədə  nitqin  hansı  ideyaya  xidmət  etdiyi 

müəyyən  olunur.  Nitqin  əsas  hissəsi  onun  süjetini,  quruluşunu,  məqsəd  və 

mövzusunu  təşkil  edir.  Əsas  hissədə  natiq  bütün  tələblərə  əməl  etməlidir.  Yeri 

gəldikdə nitqdə ümumiləşdirmələr aparmalı və ya konkretliyi üstün götürməli, hətta 

səsini də dinləyiciyə vəziyyətə uyğun çatdırmalıdır. Nitqin əsas hissəsi əldə edilmiş 

bütün  çoxcəhətli faktların, mülahizələrin elmi şərhini tamamlamaqla bərabər, fikrin 

yekunlaşdırılmasına köməklik göstərir. 

 

Sual 37.  Söz və nitq haqqında şifahi xalq ədəbiyyatında hansı atalar sözləri 

var? 

Azərbaycan natiqlik sənəti uzun bir yol keçərək, bu günümüzə gəlib çatmışdır. 

Məlumdur ki, dil varsa, ünsiyyət varsa, deməli, nitq də var. Lakin nitq hələ natiqlik 

deyil.  Fikrimizi  əsaslandırmaq  üçün  əlimizdə  tutarlı  mənbə  canlı  yaradıcılıq  olan 

ş

ifahi xalq ədəbiyyatıdır. Şifahi xalq ədəbiyyatının müxtəlif janr xüsusiyyətləri var. 



Bu  növlərdə  nitq,  natiqlik  sənəti  haqqında  atalar  sözləri,  kəlamlar,  zərb-məsəllər 

diqqətəlayiq  mövqe  tutur.  Məsələn:  “Söz  qanadlı  quşdur”,  “Söz  insanın  zinətidir”, 

“Söz qılıncdan pis kəsər”, “Söz yarası, gor yarası”, “Qılınc yarası sağalar, söz yarası 

sağalmaz”, “Danışmaq gümüşdürsə, susmaq qızıldır”, “Sözün doğrusu zəhərdən acı 

olar”, “Söz sözü çəkər”, “Nə qədər ki söz ağzından çıxmayıb, o sənin qulundur, söz 

ağzından çıxandan sonra sən onun qulusan”, “Sözünü bilməyən, özünü bilməz” və s. 

misallardan  göründüyü  kimi,  belə  kəlamlar  insanların  dil  qabiliyyətlərinin 

yüksəlməsinə, fikrin təsirliliyinə müəyyən qədər xidmət edir. 



Sual 38. Nitq mədəniyyətinin məntiqlə əlaqəsi haqqında  yazın.  

Məntiqi  və  tarixi  idrak  üsulları,  nitqdə  aparılan  ümumiləşdirmələr  və  ya 

konkretləşmə  fikrin  ifadəsinə  xidmət  edir.  Ona  görə  də  filosoflar  məntiqi  fikri 

ifadənin təzahür forması kimi qəbul edirlər. Fikrin dolğunluğu, zənginliyi, elmiliyi 

hələ  nitqin  qəbul  olunması  demək  deyildir.  Nitqdə  qoyulan  elmi  məsələ  əsaslı 

surətdə  faktlarla  təsdiq  olunmalıdır.  Məhz  bu  mərhələdən  sonra  məntiqi  şəkildə 

dinləyiciləri  razı  salmaq  olar.  Məntiqi  təfəkkür  yüksək  inandırıcılıq  qabiliyyətinə 

malikdir. Natiq nitqini qurarkən məntiqi təfəkkürün qanunlarını dərindən öyrənməli 

və fikrini şüurlu surətdə ifadə etməlidir. Bu, nitq mədəniyyətinin məntiqi təfəkkürlə 

nə  qədər  yaxın  olduğunu  sübut  edir.  Məntiqi  təfəkkürün  eyniyyət,  ziddiyyət, 

üçüncünü istisna, kafi-əsas qanunu kimi növləri vardır. 

Sual 39. Nitq mədəniyyətinin etika ilə əlaqəsi nədən ibarətdir?  

Hamımız “insanı  geyiminə görə qəbul edib, ağlına görə yola salırlar” ifadəsini 

eşitmişik. Hər bir şəxsin özünü necə maskalamasından aslı olmayaraq, nitqi ağlını əks 

etdirir.  Natiq  olmaq  istəyən  hər  bir  şəxs  bütün  etik  normalara  riayət  etməlidir.  O 



34 

 

danışarkən səsinə münasib tembr seçməli, jestlərdən düzgün istifadə etməli, mimika ilə 



mənalar  ifadə  etməlidir.  Natiq  olmaq  istəyən  şəxs  bütün  davranış  qaydalarını  gözəl 

mənimsəməlidir.  Natiqin  yerişi,  baxışı,  nəzakəti,  üzünün  ifadəsi  dinləyicidə  ona  qarşı 

rəğbət  yaratmalıdır.  Bəzi  natiqlər  etik  normalara  düzgün  əməl  etmədikləri  üçün 

dinləyicilərin  rəğbətini  qazana  bilmirlər.  Bəzən  elə  olur  ki,  üzü  tüklü  natiq  tribunaya 

doğru  yaxınlaşır.  Bu  hər  bir  dinləyicidə  natiqə  qarşı  mənfi  hisslər  oyadır.  Bəzən  isə 

ə

ksinə, natiq həddindən artıq bər-bəzəyə aludə olur. Belə halda dinləyici onun nitqindən 



çox,  bər-bəzəyinə  diqqət  yetirir.  Natiq  fikirləşməlidir  ki,  auditoriya  ilə  necə  ünsiyət 

yaratsın,  nitqini  necə  qursun.  Olduqca  həssas  və  tələbkar  dinləyicilər  natiqin  səsinin 

titrəməsini,  həyəcanlanmasını,  bir  an  çaşıb  qaldığını  da  duyub  hiss  edirlər.  Təcrübəli 

natiqlər  belə  momentləri  nitqlərində  etdikləri  pauza  ilə,  az  da  olsa,  aradan  qaldırırlar. 

Bəzi  natiqlər  çıxış  edərkən  qalstukunu,  pencəyinin  düyməsini,  əlindəki  təbaşiri  və 

yaxud  qələmi  oynada-oynada  danışır.  Etika  nitqin  şərhi  zamanı  göstərilən  bu 

nöqsanların aradan qaldırılmasına köməklik göstərir. 

Sual 40.  Nitq mədəniyyətinin pedaqogika və ədəbiyyatla əlaqəsi barədə yazın. 

Nitq  mədəniyyətinin  pedaqogika    ilə  əlaqəsi  uzun  bir  tarixə  malikdir.  Hələ 

qədimdən natiqlər natiqlik sənətinin sirləri ilə bərabər, təlim, tərbiyə, təhsil haqqında da 

məlumat  alır  və  tədris  prosesində  nitqlə  bərabər,  pedaqogika  elmini  də  inkişaf 

etdirirdilər.  Tədris  prosesi  ilə  sıx  şəkildə  bağlı  olan  pedaqogika  natiqlik  sənəti  ilə 

qarşılıqlı  şəkildə  müəyyən  prinsiplərin,  problemlərin  həllində  mühüm  əhəmiyyət  kəsb 

edir.  Pedaqogika  elmi  tədris  prosesində,  nitqin  qurulmasında  və  şifahi  şərhdə  əsas  rol 

oynayan  konkretliyin,  bəzən  ümumiliyin  rolunu  müəyyənləşdirir.  Pedaqogika  həm  də 

nitq  zamanı    natiqə  özünü  aparma  qaydalarını  öyrədir,  yersiz  hərəkətləri,  jestləri, 

“deməli, mənə elə gəlir ki, filan” və s. kimi ifadə və sözləri lazımsız olaraq işlətməkdən 

çəkindirir. Pedaqogika natiqlik sənətinin əsas prinsiplərinin, nitqin qurulması yollarının, 

elmi-nəzəri biliklərin   düzgün istifadə olunmasında natiqə istiqamət verir. 

Nitq  mədəniyyətinin  ədəbiyyatla  əlaqəsindən  danışanda,ilk  növbədə  yadda 

saxlamalıyıq ki, ədəbiyyat həyatı bədii obrazlarla əks etdirən söz sənətidir. Deməli, həm 

ə

dəbiyyatın, həm də nitqin materialı sözdür. Ədəbiyyat xalq arasında ən geniş yayılmış 



elm sahələrindən biridir və böyük auditoriyanı əhatə edir. Ona görə də yazarlarımız əsər 

yazarkən  hər  bir  söz  haqqında  dərindən  düşünüb,  ona  yeni  çalar,  məna  verib  sonra 

işlədirlər.  Beləliklə,  yazıçı  özü  də  bilmədən  natiqlik  sənətinə  xidmət  edir,  yəni  nitqin 

gözəlliyinə  xidmət  edən  bu  ifadələr  bədii  təsvir  və  ifadə  vasitələrinin,  bədii  üslubun 

yaranmasına, inkişaf etməsinə gətirib çıxarır. Bədii ədəbiyyatda istifadə olunan məcazi 

mənalı sözlər, cinaslar, omonimlər və s. nitqin qurulmasında mühüm rol oynayır. Bədii 

ə

sərlərin  dilinin  tədqiqində  tədqiqatçı  dil  vahidlərini  təhlil  edərkən  yazıçının  nitq 



qabiliyyətini,  dildən  istifadə  yollarını  araşdırmağa  çalışır.  Bu  da  ədəbiyyatın  nitq 

mədəniyyəti ilə əlaqəsi, elmi nailiyyətlərin qarşılıqlı istifadə olunması nəticəsində əldə 

edilir. 

 

Sual 41.  Natiqlik sənətinin tarixi barədə məlumat yazın. 

Öz  tarixi  keçmişinə  görə  çox  qədim  zamanları  əhatə  edən  natiqlik  sənətinin  ilk 

rüşeymləri  Misirdə,  Çində,  daha  sonra  Ərəbistanda  təşəkkül  tapmışdır.  Qədim 



35 

 

zamanlarda  xalqın  böyük  hörmətini  qazanmış  nüfuzlu  və  istedadlı  natiqlər  Şərq 



bəlağətini (fikrin aydın, incə və gözəl ifadə olunmasını) və fəsahətini (aydın danışma və 

ya fikrin aydın ifadəsini) yüksək səviyyəyə qaldırmışlar. Lakin sonralar süquta uğrayan 

natiqlik  sənəti  Avropada  böyük  inkişaf  yoluna  qədəm  qoymuşdur.  Öz  inkişaf  və 

mədəniyyətinə  görə  həmişə  Şərqə  borclu  olan  Avropa  bu  sənətin  də  ilk  rüşeymlərini 

qoca Şərqdən əxz etmişdir. 

Natiqlik  sənəti  Avropada,  xüsusilə,  Qədim  Yunanıstanın  paytaxtı  Afinada  geniş 

şə

kildə yayılmağa və inkişaf etməyə başladı. Qədim Yunanıstanda incəsənətin bir çox 



növləri  ilə  yanaşı  (memarlıq,  poeziya,  heykəltəraşlıq),  ritorika  sənəti  də  yüksəliş 

pilləsinə  qədəm  qoyurdu.  Bir  çox  ritorlar  (natiq,  müəllim  mənalarını  ifadə  edir) 

meydana  gəlirdi.  Bu  sənət  Afinada  daha  geniş  vüsət  almışdı.  Xüsusilə,  Solonun 

hakimiyyətə  gəlməsi  (b.e.ə.  594-cü  il),  apardığı  islahatlar,  borcların  ləğv  edilməsi, 

qulların azad olunması natiqlik sənətinin inkişafına güclü təkan verdi. Bu islahatlardan 

sonra  hər  kəs  hüququnu  müdafiə  etmək  imkanı  əldə  etdi.  Lakin  bunu  hər  adam 

bacarmadığı  üçün  hüquqi  təhsil  almış  xüsusi  adamlar  məhkəmələrdə  fəaliyyət 

göstərməyə başlayır ki, onlar da loqoqraflar adlanırdılar. Natiqlik sənətinin atası sayılan 

məşhur siyasi və ictimai xadim Demosfen bu dövrdə yetişib fəaliyyət göstərən natiq və 

loqoqraflardan biri olmuşdur. 

Natiqlik sənətini yüksəklərə qaldırmış, natiqlik məktəbi yaratmış bu şəxsiyyət neçə-

neçə ritorların yetişməsinə köməklik göstərmişdir. Hətta bir çox natiqlər, müəllimlər öz 

nitqlərini Demosfenin təsiri ilə qurmuşdu. Təsadüfi deyil ki, vaxtı ilə M.P.Siseron «Kim 

Demosfen kimi olmaq istəmirsə, o, natiq deyil» fikrini irəli sürmüşdür. 



Yüklə 470,19 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin