Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) İl 9, Cild 9, yanvar-mart 2021

Cədvəl 6. Bakı şəhəri üzrə əsas sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin dinamikası 
İl 
Əhalini
n sayı, 
min 
nəfər 
Əhalinin 
gəlirləri, 
min 
manatla 
Məşğu
l 
əhalini
n sayı, 
min 
nəfər 
İqtisadiyyatı
n əsas 
sahələri 
üzrə məhsul 
buraxılışı, 
min manatla 
İqtisadiyy
atın əsas 
sahələri 
üzrə 
məhsul 
buraxılışın
ın hər 
nəfərə 
düşən 
həcmi, 
manatla 
Sənaye 
məhsulunun 
dəyəri, min 
manat 
Kənd 
təsərrüfa
tının 
ümumi 
məhsulu, 
min 
manat 
P 
P_G 
P_M 
UDM 
UDM_P 
S_M 
K_M 
2003 
1868,2 
3051079 
3 677 515,60 
5899,1 
2004 
1889 
3514855 
4 582 453,20 
5483,1 
2005 
1914,4 
4287517 
7 725 065,60 
6747,7 
2006 
1942,5 
5440966 
13 585 
789,10 
13912,2 
2007 
1972 
7785424 
20 326 
595,80 
19352,2 
2008 
2005,6 
11194780 
27 368 
317,60 
23300,1 
2009 
2039,4 
12123347 
20 402 
334,30 
23395,4 
F.Məmmədov, G.F.Rəhimli, T.Süleymanlı: Azərbaycanın iqtisadi rayonlarının klasterləşməsi və 
sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin qarşılıqlı əlaqələrinin qiymətləndirilməsi 

---

46 
2010 
2064,6 
13777885 
1055 
35295930,4 
16981,6 
25251109 
20700,9 
2011 
2092,4 
16144987 
1064,5 
42730610,9 
20276,9 
31782850 
21728,2 
2012 
2122,3 
18619431 
1076,4 
44297119,8 
20731,6 
30876683 
27493,4 
2013 
2150,8 
20668987 
1090,2 
45007497,6 
20774,7 
30303813 
23449,2 
2014 
2181,8 
21939003 
1106 
44684811,1 
20374,8 
28167318 
19145,4 
2015 
2204,2 
23710647 
1117,6 
40355421,5 
18218,7 
22448221 
23987,6 
2016 
2225,8 
25766043 
1140,5 
47466438,8 
21224,4 
27468729 
26127 
2017 
2245,8 
28140776 
1153,6 
55790659,3 
24747,9 
34100101 
47858,1 
2018 
2262,6 
30636413 
1172,8 
62499899,3 
27532,3 
41373942 
55863,7 
2019 
2277,5 
32962444 
1190,7 
60910418,8 
26653,1 
39745029 
87959,5 
2020 
32559117 
51325773,8 
22346,9 
96840,6 
Mənbə: ARDSK-nin məlumatları. 
LOG(P_G) = -25.1429813527 + 5.99752972169*LOG(P_M) (1) 
0,0000 0,0000 
 
 
 
R
2
= 0,982965 DW=1,312070 
Burada (1) tənliyində parametrlərin altında yazılmış ədədlər bu parametrlərin standart 
səhvlərini göstərir. R-squared determinasiya əmsalını, DW isə Darbin-Uotson statis-
tikasını göstərir. Darbin-Uotson əmsalı qalıqların bir-birindən asılı olub-olmadığını 
yoxlamaq üçün istifadə olunur və 0 və 4 arasında qiymətlər alır. İdeal halda, yəni 
qalıqlar arasında 1-ci tərtib avtokorrelyasiya yoxdursa, DW=2 olur. Digər hallarda 
qalıqların müsbət və mənfi avtokorrelyasiyasının mövcudluğunun qəbul edilməsi 
üçün 2-yə nəzərən simmetrik sərhədləri müəyyən olunmalıdır. Ümumi halda, müşa-
hidələrin sayı kifayət olan zaman (10 - 15-dən az olmamaqla) 1 - 3 izahedici dəyişənlə 
DW kəmiyyəti 1-dən kiçik və 3-dən böyük olmamalıdır [5]. 
Modelin nəticəsinə görə Bakı şəhəri üzrə məşğul əhalinin hər 1% artımı şəhər üzrə 
əhali gəlirlərini təxminən 6% artırır. Determinasiya əmsalının yüksək qiyməti və də-
qiqləşdirilmiş determinasiya əmsalının da determinasiya əmsalına yaxın qiymət alma-
sı göstərir ki, bu göstəricinin dəyişməsi əhali gəlirlərində olan dəyişmənin təxminən 
98%-ni izah edir. 
Modelin statistik xarakteristikaları göstərir ki, model adekvatdır [6].
Abşeron iqtisadi rayonunda
 
sosial-iqtisadi göstəricilərin (Cədvəl 7)
 
əhali gəlirlərinə
 
təsiri əhəmiyyətli olan faktorun məşğul əhalinin sayı olduğu müəyyənləşdirilmişdir və 
bu təsirin riyazi şəkli aşağıdakı kimi olmuşdur: 
Cədvəl 7. Abşeron iqtisadi rayonu üzrə əsas sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin dinamikası 
əhalini
n sayı, 
min 
nəfər 
əhalinin 
gəlirləri, 
min 
manatla 
məşğul 
əhalini
n sayı, 
min 
nəfər 
iqtisadiyyatı
n əsas 
sahələri üzrə 
məhsul 
buraxılışı, 
min manatla 
hər 
nəfərə 
düşən 
məhsul 
həcmi 
üzrə 
Sənaye 
məhsulunu
n dəyəri, 
min manat 
Kənd 
təsərrüfatını
n ümumi 
məhsulu, 
min manat 
UNEC Elmi Xəbərləri, İl 9, Cild 9, yanvar-mart, 2021, səh. 40 - 56 
Scientific Reviews in UNEC, Year 9, Volume 9, January-March, 2021, pp. 40 - 56 

---

47 
məhsul 
buraxılışı 
P 
P_G 
P_M 
UDM 
UDM_P 
S_M 
K_M 
2003 426,7 
222168,1 
127 109,3 
24309 
2004 438,5 
255156,2 
207 457,2 
26292 
2005 450,9 
313000,9 
224 677,9 
34599,1 
2006 463,5 
393797,1 
303 834,5 
32639,9 
2007 483,1 
580668,1 
344 748,6 
51508 
2008 496,9 
872382,6 
424 362,6 
64868,5 
2009 512,6 
952207,8 
251 595,7 
76073,1 
2010 517,5 
1065100,0 256,5 
692609,3 
1331,6 
298551,9 
71337,9 
2011 522,8 
1245413,0 258,5 
968963,3 
1842,4 
475918,5 
65583,9 
2012 529,1 
1396334,0 261,7 
1229082,0 
2302,7 
512819,1 
77237,9 
2013 538,4 
1452501,0 264,6 
1371391,0 
2530,8 
512809,3 
85618,1 
2014 545,3 
1593643,0 269,3 
1534694,0 
2797,7 
545428,7 
98666,5 
2015 551,8 
1634622,0 272,4 
1578652,0 
2845,6 
626993,6 
93139 
2016 557,8 
1784643,0 277,4 
1921485,0 
3428,8 
980996 
121936,9 
2017 563,1 
1951380,0 279,7 
2300402,0 
4067,9 
1265140 
175040,7 
2018 568 
2130677,0 281,8 
3062550,0 
5370,1 
1499732 
172058,9 
2019 572,6 
2354534,0 283,6 
5313944,0 
9248,5 
2367811 
201230,8 
2020
5529447,2 
9571,6 
252105 
Mənbə: ARDSK-nin məlumatları. 
LOG(P_G) = -21.6485735646 + 6.41822306123*LOG(P_M) + [AR(3)=-
0.831090022735,UNCOND](2) 
0,0000 0,0000 0,0063 
R
2
=0,984696 DW=2,129611 
Modelin statistik xarakteristikaları göstərir ki, model adekvatdır. 
Modelin nəticəsinə görə Bakı şəhəri üzrə məşğul əhalinin hər 1% artımı şəhər üzrə 
əhali gəlirlərini təxminən 6,4% artırır. Determinasiya əmsalının yüksək qiyməti və 
dəqiqləşdirilmiş determinasiya əmsalının da determinasiya əmsalına yaxın qiymət al-
ması onu göstərir ki, bu göstəricinin dəyişməsi əhali gəlirlərində olan dəyişmənin 
təxminən 98%-ni izah edir. 
Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun
əhali gəlirlərinə iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə 
məhsul buraxılışının hər nəfərə düşən həcminin (Cədvəl 8) təsirinin qiymətləndiril-
məsindən aşağıdakı model alınmışdır. 
Cədvəl 8. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu üzrə əsas sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin 
dinamikası 
Əhalinin 
sayı, 
min 
nəfər 
Əhalinin 
gəlirləri, 
min 
manatla 
Məşğul 
əhalinin 
sayı, 
min 
nəfər 
İqtisadiyyatın 
əsas sahələri 
üzrə məhsul 
buraxılışı, 
min manatla 
Hər nəfərə 
düşən məhsul 
həcmi üzrə 
məhsul 
buraxılışı 
Sənaye 
məhsulunun 
dəyəri, min 
manat 
Kənd 
təsərrüfatının 
ümumi 
məhsulu, 
min manat 
P 
P_G 
P_M 
UDM 
UDM_P 
S_M 
K_M 
F.Məmmədov, G.F.Rəhimli, T.Süleymanlı: Azərbaycanın iqtisadi rayonlarının klasterləşməsi və 
sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin qarşılıqlı əlaqələrinin qiymətləndirilməsi 

---

48 
1111,3 
538026,5 
84 903,2 
269085,6 
1118,6 
611573,9 
117 474,5 
281935 
1127,9 
748778,7 
169 513,9 
375255 
1138,0 
942246,5 
231 124,2 
433556,4 
1148,5 
1360783,0 
189 805,8 
599594,8 
1158,3 
1862135,7 
217 202,2 
670125,7 
1170,1 
2040026,9 
151 385,9 
673068,4 
1179,90 
2290998,00 576,5 
1835530,00 
1547,9 
269757,50 
714599,50 
1191,70 
2763892,00 581,8 
2230552,00 
1861,3 
263569,10 
806202,30 
1205,20 
3130085,00 588,9 
2561728,00 
2116,2 
332818,10 
829782,80 
1216,10 
3281903,00 600,1 
2734363,00 
2238,0 
305538,50 
880515,40 
1227,50 
3369775,00 608,9 
2689163,00 
2179,0 
328261,90 
846265,60 
1240,80 
3480536,00 619,1 
2757385,00 
2211,1 
426621,90 
858372,10 
1253,40 
3799819,00 630,9 
3005078,00 
2386,3 
615975,50 
856080,30 
1265,20 
4078314,00 644,3 
3699754,00 
2913,2 
770754,70 
1062842,10 
1274,80 
4398502,00 650,8 
3724210,00 
2910,6 
823564,60 
1090557,40 
1284,20 
4676259,00 656,0 
4150721,00 
3219,8 
957939,10 
1220894,40 
4348451,7 
3354,1 
1366864,30 
Mənbə: ARDSK-nın məlumatları. 
D(LOG(P_G)) = 0.0442496287077 + 0.430441838492*D(LOG(UDM_P)) (3) 
 
 
 
0,0564
0,0435 
R
2
=0,463453 DW=1,968944 
Modelin statistik xarakteristikaları göstərir ki, model adekvatdır. 
Modelin nəticəsinə görə iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə hər nəfərə düşən məhsul 
buraxılışının artımının 1% artması əhali gəlirlərinin artımını 0,4% artırır. Determi-
nasiya əmsalı 0,46, dəqiqləşdirilmiş determinasiya əmsalı isə 0,39-dur. Bu isə o de-
məkdir ki, iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə hər nəfərə düşən məhsul buraxılışının 
dəyişməsi əhali gəlirlərindəki dəyişmənin təxminən 39%-ni izah edir.
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun
Cədvəl 9-da verilmiş göstəricilər əsasında əhali 
gəlirlərinə iqtisadi rayonda məşğul əhalinin təsirinin qiymətləndirilməsindən aşağı-
dakı model alınmışdır: 
Cədvəl 9. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu üzrə əsas sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinin 
dinamikası 
İl 
Əhalinin 
sayı, 
min 
nəfər 
Əhalinin 
gəlirləri, 
min 
manatla 
Məşğul 
əhalinin 
sayı, 
min 
nəfər 
İqtisadiyyatın 
əsas sahələri 
üzrə məhsul 
buraxılışı, 
min manatla 
Hər 
nəfərə 
düşən 
məhsul 
həcmi 
üzrə 
məhsul 
buraxı-
lışı 
Sənaye 
məhsulunun 
dəyəri, min 
manat 
Kənd 
təsərrüfatının 
ümumi 
məhsulu, 
min manat 
UNEC Elmi Xəbərləri, İl 9, Cild 9, yanvar-mart, 2021, səh. 40 - 56 
Scientific Reviews in UNEC, Year 9, Volume 9, January-March, 2021, pp. 40 - 56 

---

49 
P 
P_G 
P_M 
UDM 
UDM_P 
S_M 
K_M 
2003 
536,8 
244652,1
9 619,6 
126407,2 
2004 
540,7 
280448,9
7 689,1 
145446 
2005 
545,6 
342414,0
21 006,1 
177539,2 
2006 
550,1 
428143,3
15 913,3 
193423,5 
2007 
555,3 
606174,4
41 570,9 
242689,1 
2008 
560,4 
847045,6
55 522,0 
334862,3 
2009 
565,0 
888749,7
48 117,4 
354354,4 
2010 
569,8 
1008068 
276,0 
786160,7 
1373,1 
60166,1 
353259,9 
2011 
575,3 
1178314 
278,6 
1080825 
1868,3 
75686,2 
423429,7 
2012 
581,7 
1304281 
285,1 
1480785 
2532,9 
75734,7 
449528,5 
2013 
587,7 
1330257 
291,2 
1393094 
2359,7 
74834,6 
475492,1 
2014 
593,2 
1346337 
295,5 
1025418 
1718,9 
87242,5 
430196,8 
2015 
599,9 
1387953 
301,0 
1131378 
1876,3 
109026 
504355,9 
2016 
606,1 
1529921 
306,8 
1229896 
2019,5 
193191,2 
494244,9 
2017 
611,9 
1646720 
310,7 
1541090 
2508,5 
243749,1 
558524,2 
2018 
616,8 
1773049 
314,7 
1639437 
2648,1 
262284,1 
580794,6 
2019 
621,4 
1885561 
317,6 
1879770 
3012,3 
423370 
624742,7 
2020 
1970093,7 
3134,4 
654282 
Mənbə: ARDSK-nin məlumatları. 
LOG(P_G) = -6.650889666 + 3.65482705551*LOG(P_M) (4) 
 
 
0,0096
0,000 
R
2
= 0,933368 
DW=1,137994 
Modelin statistik xarakteristikaları göstərir ki, model adekvatdır. 
Modelin nəticəsinə görə Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunda məşğul əhalinin sayının 1% 
artması əhali gəlirlərini 3,65% artırır. Determinasiya əmsalının 0,933 olması o demək-
dir ki, məşğul əhalinin sayının dəyişməsi əhali gəlirlərindəki dəyişmənin təxminən 
93%-ini izah edə bilir və dəqiqləşdirilmiş determinasiya əmsalının da determinasiya 
əmsalına yaxın qiymət alması bu statistikanın dəqiqliyini bir daha sübut edir. 
Lənkəran iqtisadi rayonu
üçün isə əhali gəlirlərinə təsiri əhəmiyyətli olan faktorlar 
Sənaye məhsulunun dəyəri, Kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu göstəriciləri olmuş-
dur. Bu faktorların təsirinin reqressiya tənliyi aşağıdakı kimi alınmışdır.