Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (unec) İl 9, Cild 9, yanvar-mart 2021

Maliyyə bazarlarına inam və etimadın azalması 
Sandbox rejiminin tətbiqi üzrə qeyri-dəqiqlik, təşkilatın fəaliyyətinin uğurlu qiymət-
ləndirmə nəticələrinə baxmayaraq tənzimləyici-nəzarətedici qurum tərəfindən gələcək 
fəaliyyəti üçün hüquqi bazanın formalaşdırılmaması buna səbəb ola bilər. İnnovativ 
məhsul və xidmətlərin tətbiqi ilə fərqlənən bu təşkilatların gələcək fəaliyyət istiqamət-
lərində risklərin effektiv idarə edilməsi alətlərinin müəyyən edilməməsi isə maliyyə 
bazarında “domino effekti”nin yaşanmasına, piramida və digər maliyyə fırıldaqçılığı 
üsullarının tətbiqinə, istehlakçı məlumatlarının qanunsuz formada mənimsənilərək 
başqa məqsədlərlə istifadə edilməsinə səbəb ola bilər. 
Həmçinin təşkilatın rejim çərçivəsində fəaliyyəti zamanı baş verə biləcək fırıldaqçılıq 
əməliyyatlarına qarşı istehlakçıların hüquqlarının qorunmaması nəticə etibarı ilə isteh-
lakçıların maliyyə bazarlarına inam və etimadının azalmasına səbəb ola bilər. 
Aparılan təhlilin nəticəsi olaraq qeyd edilməlidir ki, ölkəmizdə ödəniş ekosistemində 
“hörümçək toru” prinsipinin uğurlu tətbiqi, fintech ekosisteminin qabaqcıl beynəlxalq 
təcrübə əsasında inkişafı, innovativ texnologiya və həllərin istifadəsində yeni səhifə-
nin açılması baxımından sandbox rejimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı tərəfindən bu reji-
min tətbiqi ölkədə fintech ekosisteminin inkişafı və innovativ ödəniş həllərinin tətbiqi 
baxımından prioritet hədəflərdən biri hesab edilir. Bu əsasda Mərkəzi Bankın son rəs-
mi açıqlamalarına əsasən, sandbox rejimi üzrə hüquqi bazanın formalaşdırılması 
“Ödəniş xidmətləri və ödəniş sistemləri haqqında” Qanun layihəsi çərçivəsində nəzər-
də tutulmuşdur. 
T.H.Rüstəmov, X.R.Tağıyev, G.M.Mahmudova, S.İ.İsayeva: Sandbox rejimi və maliyyə 
bazarlarına təsiri 

---

74 
Mərkəzi Bank tərəfindən sandbox rejiminin daha effektiv formada tətbiqi, qiymətlən-
dirmənin obyektiv əsaslarla aparılması məqsədilə bu rejimi və onun tələbləri əsasında 
fəaliyyət göstərəcək şəxsləri qiymətləndirəcək işçi qrupu və ya icraiyyə komitəsi for-
malaşdırılmalıdır. Bu qrup və ya komitədə Mərkəzi Bankla yanaşı, aidiyyəti bankların 
və fintech təşkilatlarının, fintex assosiasiyasının, müstəqil ekspertlərin iştirakı məqsə-
dəuyğun hesab edilir. 
Həmçinin sandbox rejiminin tətbiqi üzrə Mərkəzi Bankın səlahiyyətləri, hüquq və və-
zifələri, bu rejim çərçivəsində nəzarət prinsipləri, istisna və yumşaldılmaların edilə 
biləcəyi hüquqi aktların dairəsi qanunvericiliklə dəqiq müəyyənləşdirilməlidir. 
Rəqəmsal ödəniş ekosisteminə nəzər salsaq müşahidə edərik ki, qanunvericilik baza-
sının mövcud olmamasına baxmayaraq bir çox aparıcı təşkilatlar tərəfindən ödəniş 
xidmətləri (“Goldenpay” MMC, “Komtec” MMC, “Paysis” MMC, Modenis” MMC, 
“Akhundoff Group” MMC və s.) göstərilir, habelə vətəndaşlara müxtəlif ödəniş həlləri 
(“Yığım” MMC, “Paynet” MMC, “Pulpal” MMC və s.) təqdim edilir. “Ödəniş xid-
mətləri və ödəniş sistemləri haqqında” qanun layihəsinin qəbulundan sonra lisenziya 
əldə etməyən təşkilatlar birmənalı qaydada öz fəaliyyətlərini davam etdirmək üçün 
sandbox rejiminin üstünlüklərindən yararlanmalı olacaqlar.
Sandbox rejimi ölkədə tətbiq edilmədiyinə və rəqəmsal ödəniş xidmətlərinin hüquqi 
bazası formalaşmadığına görə bu rejimin maliyyə bazarlarına təsirinin rəqəmlər əsa-
sında qiymətləndirilməsi mümkün deyildir. Belə ki, dəqiq qiymətləndirmənin aparıl-
ması üçün ödəniş xidmətləri və ödəniş sistemləri sahəsində qeyd edilən hüquqi çərçi-
vənin formalaşdırılması zəruridir. Məhz bu mərhələdən sonra fəaliyyəti bu hüquqi 
çərçivə ilə tənzimlənməyən təşkilatlar müəyyən edilə bilər. Növbəti addım olaraq isə 
bu təşkilatların dəqiq fəaliyyət sxemləri, əməliyyat dövriyyəsi və onun ümumi çəkidə 
payı təhlil edilərək qiymətləndirmə aparıla bilər. 
Nəticə 
Maliyyə bazarlarının inkişafında innovasiyaların tətbiqi üzrə qurulacaq yeni mərhə-
lənin əsasını qoyan sandbox rejimi tənzimləyici-nəzarətedici qurumlar üçün daha çe-
vik və müasir tənzimləmə aləti olmaqla maliyyə bazarı iştirakçıları ilə qarşılıqlı müna-
sibətlərin yeni müstəvidə qurulmasını, iqtisadi subyektlərin fəaliyyətinin yeni reallığın 
tələbləri ilə uzlaşmasını təmin edir. 
Tənzimləyici-nəzarətedici qurum sandbox rejimini tətbiq etmədən əvvəl maliyyə ba-
zarlarının cari vəziyyətini və gələcək inkişaf istiqamətlərini qiymətləndirməli, qanun-
vericiliyə dəyişikliklərin edilməsi kimi alternativ həll yollarını təhlil etməli, habelə 
risklər və onların qarşısının alınması yollarını nəzərə almalıdır.
Sandbox rejiminin maliyyə bazarlarına təsiri innovativ həllərin tətbiqinin dərinləş-
məsi, institusional islahatların aparılması, təşkilatların fəaliyyətinin testləşdirilməsi