Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov
Yüklə 5,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
19.4. İnhisar rəqabəti şəraitində qiymətlərin formalaşması İnhisar rəqabəti dedikdə bazarın elə bir strukturu başa düşülür ki, orada qarşılıqlı əvəz edilən əmtəələr qrupu bir-birindən asılı olmayan çoxlu sayda istehsalçılar tərəfindən istehsal olunur. Əmtəələr qarşılıqlı əvəz edilən olsalar da, bir-birind ən bəzi keyfiyyət xarakteristikaları: dadı, qablaşdırılması, satış yeri v ə s. ilə fərqlənirlər. Ona görə də tam rəqabət şəraitindən fərqli olaraq hər bir istehsalçı istehsal edilən məhsulun həcmini dəyişərək, öz əmtəəsinin qiymətinə t əsir göstərə bilər. Hər bir istehsalçının məhsuluna tələb xətti mənfi meylliyə malikdir. İstehsalçıların sayı çox olduğuna görə onların hər biri müəyyən əmtəə qrupunun reallaşdırılması şəraitinə əhəmiyyətsiz (cüzi təsir göstərir. Ona görə d ə oliqopoliyadan fərqli olaraq, hər bir istehsalçı bu və ya digər hərəkətə qarşı öz r əqiblərinin cavab reaksiyasına diqqət yetirməyə də bilər. Görünür ki, bu reaks iya heç olmayacaqdır, belə ki, istehsalçının digərlərinə təsiri olduqca z əifdir. Bel ə bir misala diqqət yetirək. Şəhərdə bir neçə min bərbər işləyir. Onlar hamısı müştərilərə eyni xidmətlər dəstini təqdim edirlər. Bununla bərabər bir çox müştərilər müəyyən bir bərbərə üstünlük verirlər. Bu da onun göstəriyi xidm ətin digərlərinin xidmətindən müsbət mənada fərqlənməsi və 394 b ərbərxananın əlverişli yerdə yerləşməsi səbəbləri ilə bağlıdır. Tutaq ki, bərbər öz xidm ətinin qiymətini yüksəltdi. Məlumdur ki, onun xidmətinə tələbin həcmi azalacaqdır. Onun bəzi keçmiş müştəriləri digər bərbərlərə müraciət edəcəklər. Lakin qiym ətlərin yüksəldilməsi zamanı tam rəqabət şəraitində işləyən mü əssisədə olduğu kimi, tələbin həcmi “sıfra” qədər azalmayacaq. Bir çox müştərilər həmin bərbərin xidmətindən istifadə etməkdə davam edəcəklər. Uyğun olaraq, demək olar ki, bərbər qiymətə bazar tərəfindən verilən (müəyyən edil ən) kəmiyyət kimi baxmır. O, qiyməti yüksəldə bilər və ya aşağı sala bilər. Bu zaman t əbiidir ki, onun xidmətlərinə tələbin həcmi dəyişir. Beləliklə, h ər bir bərbər müəyyən və olduqca məhdudlaşdırılmış “inhisar” hakimiyyətinə malikdir. Əgər bərbər öz xidmətinin qiymətini yüksəldirsə, bu, bərbər xidm ətlərinin şəhər bazarının vəziyyətinə heç cür öz əksini tapmayacaqdır. Ona gör ə ki, hər bir bərbər şəhər əhalisinin çox az bir hissəsinə xidmət göstərir. Ona gör ə də onlardan istənilən biri öz məhsulunun qiymətinin dəyişdirilməsinə digər b ərbərlərin mümkün reaksiyasını nəzərə almaya da bilər. Bundan başqa, inhisar rəqabəti modelində istehsalçıların bir fəaliyyət sferasından digərinə keçməsinə heç bir məhdudiyyət yoxdur. Bu, o deməkdir ki, bazar tarazlığı vəziyyətində istehsalçılar uzun müddət ərzində “iqtisadi” m ənfəət əldə etməlidirlər. Əgən mənfəət müsbət olsaydı, digər sahələrin istehsalçılarının bu sahəyə keçməsinə, qarşılıqlı əvəz edilən əmtəələr qrupunun t əklifinin artmasına, qiymətlərin aşağı düşməsinə və mənfəətin itməsinə (yoxa çıxmasına) gətirib çıxarardı. B ərbərlərlə bağlı misala qayıdaq. Tutaq ki, onlar mühasiblərə, tramvay sürücül ərinə və s. nisbətən yüksək gəlir əldə edirlər. Əgər peşələrin əvəz olunmasına qarşı inzibati maneələr yoxdursa, onda bir çox mühasiblər və tramvay sürücül əri bərbərlik peşəsini öyrənəcəklər, onların sayı artacaq, göst ərdikləri xidmətə tələb azalacaq və gəlirləri aşağı düşəcək. Əvvəlcə fərz edək ki, müəyyən qarşılıqlı əvəz olunan əmtəələr qrupunun istehsalçılarının sayı təsbit olunmuşdur. Onda rəqabətli müəssisənin tarazlığı, inhisarın tarazlığından praktiki olaraq heç nə ilə fərqlənmir. LAC v ə LMC xəttləri uyğun olaraq uzunmüddətli dövrdə müəssisənin orta v ə son hədd xərcləri xəttləridir. Uzunmüddətli dövrdə orta və son hədd x ərcləri qısa dövrdə müvafiq göstəricilərdən onunla fərqlənir ki, uzunmüddətli dövrd ə qısamüddətli dövrdə təsbit olunan amillər də daxil olmaqla bütün istehsal amill ərinin müəssisə tərəfindən dəyişdirilməsi imkanları mövcuddur. Mü əssisə qı istehsal həcmində, son hədd xərclərinin son hədd gəlirinə bərabər LMC = MR olduğu uzunmüddətli dövrdə mənfəəti maksimumlaşdırır. O, Pı qiym ətini müəyyənləşdirir və PıKLM düzbucaqlısının sahəsinə bərabər mənfəət əldə edir. 395 |