Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

Qrafik 19.1. Uzunmüdd
ətli dövrdə inhisar rəqabəti şəraitində müəssisənin 
tarazlığı (sahəyə giriş “bağlıdır”) 
İndi isə müəssisələrin sahələrarası keçidi məsələsinə baxaq. Nə qədər ki, 
mü
əyyən müəssisədə tipik müəssisə müsbət mənfəət əldə edir, digər sahələrin 
mü
əssisələri də bu sahəyə keçməyə başlayırlar. Həmin fəaliyyət növü üzrə 
istehsalçıların sayı artır. Nə qədər ki, əmtəə qrupuna məcmu tələb dəyişmir, 
ayrıca müəssisənin məhsuluna tələb azalır. Bu D xəttinin sola doğru və MR 
x
əttinin ona uyğun yerdəyişməsi deməkdir. Son nəticədə qrafik 21.2 - də təsvir 
olunmuş tarazlıq yaranır. 
O
q
P, LMC,
LAC, MR
D
LMC
K
P
2
q
2
MR
LAC
q
3
Qrafik 19.2. Uzunmüdd
ətli dövrdə inhisar rəqabəti şəraitində müəssisənin
tarazlığı (girişdə səddlər yoxdur)
396 

---

Tipik mü
əssisə q2 istehsal həcmində öz mənfəətini maksimumlaşdırır və 
bu halda LMC=MR olur. T
ələb xəttinə uyğun olaraq müəssisə P2 qiymətini 
mü
əyyən edir.Bu qiymət orta xərclərə bərabərdir, yəni uzunmüddətli dövrdə 
bazar tarazlığı şəraitində tipik müəssisə “sıfır” iqtisadi mənfəət əldə edir. 
Bazar tarazlığı şəraitində tipik müəssisənin mənfəət əldə etməməsinə 
baxmayaraq, son h
ədd xərcləri qiymətdən kiçikdir: LMC
ictimai faydalılıq təmin olunmur. Əlavə məhsul vahidinin istehlakçılar 
t
ərəfindən qiymətləndirilməsi onların istehsalı üçün zəruri olan əlavə resursların 
qiym
ətləndirilməsindən yüksəkdir. Tipik müəssisə olduqca az məhsul istehsal 
edir. Bu problem
ə başqa nöqteyi-nəzərdən də baxmaq olar. Əgər tipik müəssisə 
𝑞
3
sayda m
əhsul vahidi istehsal edərsə, onda orta xərclər aşağı olacaqdır. 
M
əsələn, əgər bazar tarazlığı şəraitində 4000 bərbər hər biri hər ay 200 
müştəriyə xidmət göstərirsə, 2000 bərbərin hər biri hər ay müştəriyə xidmət 
göst
ərirsə, bərbərlərin iş vaxtından və digər resurslardan səmərəli istifadə 
hesabına məcmu xərcləri azaltmaq olar. 
İctimai səmərəlilikdə itgilər növbəti şərtlərlə əlaqədardır. İstehsalçıların 
sah
əyə maneəsiz keçməsi və çıxması ona gətirib çıxarır ki, bazar tarazlığı 
şəraitində tipik müəssisə iqtisadi mənfəət əldə etmir. Bu, o deməkdir ki, bazar 
tarazlığı şəraitində tipik müəssisənin məhsuluna tələb əyrisi LAC orta xərclər 
əyrisi ilə kəsişmir, yalnız ona toxunur. Nə qədər ki, bu tələb əyrisi mənfi 
meyilliy
ə malikdir, toxunma nöqtəsi LAC xəttinin aşağı hissəsində yerləşir. 
Uyğun olaraq, bu toxunma nöqtəsi orta xərclərin minimal kəmiyyətindən 
yuxarıdadır. Ona görə də, bazar tarazlığı şəraitində tipik müəssisənin faktiki 
orta x
ərcləri onların minimal kəmiyyətindən yüksək olur. 
B
əzi iqtisadçıların rəyinə görə, səmərəlilikdə itgilər, məcmu xərclərin 
artması – istehlakçıların əmtəələrin differensiallaşdırılmasına “ ödəniş”ləridir. 
Dig
ərləri isə təklif edirlər ki, bu differensiallaşdırmanı azaltmaqla əmtəələrin 
standartlaşdırılmasını gücləndirmək lazımdır.