Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

Komplektləşdirməyə düzəlişlər. 
Baş təchizatçı firmadan alman komplekt avadanlıqların qiymətlərinin 
hesablan-
ması zamanı sayından və subtəchizatçı firmanın mənşəsindən, saziş 
üzr
ə təchizatın məbləği və həcmindən asılı olaraq komplektləşdirməyə 
əsaslandırılmış düzəlişlər daxil etmək olar. 
Bu düz
əliş aşağıdakı kimi müəyyən olunur: rəqib materiala olan qiymət-
d
ən bir çox komplektləşdirici məmulatların qiyməti çıxılır. Belə komplekt-
l
əşdirici məmulatlara idxalçının başqa yollarla (məsələn, yerli istehsalçılardan 
alman) 
əldə etdiyi və ya onlara ehtiyacı olmayan məmulatlar aiddir. 
Əgər əmtəənin komplekt təchizatında konkret material üzrə hər hansı 
m
əhsul yoxdursa, (lakin idxalçı arzu edir ki, bu məhsul təchiz olunsun) bu 
zaman bu m
əhsulların qiymətlərini rəqib materialın qiymətinin üzərinə əlavə 
edirl
ər. 
Yuxarıda sadalanan düzəlişlərdən başqa satıcılar öz əmtəələrinin böyük 
alışı zamanı xüsusi güzəştlərə də düzəlişlər daxil edilir. Satıcılar satışın 
genişləndirilməsi ilə maraqlıdırlar və alıcılara böyük həcmdə sifarişlərə görə 
əlavə güzəştlər verirlər. Qiymətin aşağı salınması və əlavə güzəştlərin həcmi 
bazar kon
yunkturasından, əmtəənin növündən və sifarişin həcmindən asılıdır. 
Saziş valyutasına görə düzəlişlər.
İdxal kontarktları üzrə işlərin yerinə yetirilməsi zamanı qiymətin 
hesablanması aşağıdakı qaydada aparılır: 
1) R
əqib materiallar üzrə xarici valyutada əmtəənin qiyməti əmtəənin 
ölçülm
əsinin vahidinə hesablanılır və hesablanılan qiymətin başlanğıcına 
406 

---

uyğun-laşdırılır. 
2) Sonradan r
əqib təkliflər üzrə və kontraktlar üzrə əmtəənin qiyməti 
xarici valyutadan M
ərkəzi bankın məzənnəsi əsasında manata çevrilir. 
Çox vaxt beyn
əlxalq ticarətdə qiymətlərin hesablanması xarici valyuta ilə 
aparılır. Bunda məqsəd gələcək sazişlərdə təklifin qiyməti və kontrakt 
qiym
ətlərinin hesablanması asanlaşsın. Rəqib materiallar üzrə onun hərəkəti 
anında manatın məzən-nəsi üzrə hesablamalar aparılır. 
R
əqib materialın müxtəlif növləri üzrə bu an aşağıdakılar ola bilər: 
-
kommersiya t
əklifləri üzrə - təklif tarixi, əmtəənin göndərişinin 
mü
əyyən olunmuş müddətinin uzadılması; 
-
t
əsbit olunmuş qiymətlərlə kontraktlar üçün - göndəriş tarixi; 
-
sürüşkən qiymətlərlə kontraktlar üçün - imzalanma tarixi. 
Valyuta qiym
ətinin ödəniş valyutasına hesablanması məzənnəsi ödəniş 
gününd
ə və yaxud ondan qabaqkı gündə cari bazar məzənnəsinə bərabərdir. 
İnkişaf etmiş ölkələrdən idxal olunan əmtəələrə qiymət - təchizatçı 
ölk
ənin yerli valyutası ilə müəyyənləşdirilir. İnkişaf etməkdə olan ölkələr üzrə 
— üçüncü ölk
ənin valyutası üzrə qiymət müəyyənləşdirilir. Valyutası artmaq 
meylli olan ölk
ələrdən (Almaniya, İsveçrə, Yaponiya) idxal zamanı qiymətlərin 
t
əsbit edilməsinin amerika dolları ilə aparılması sərfəlidir, ödəniş bu ölkələrin 
milli valyutası ilə aparılır. 
İdxalçı milli valyuta ilə hesablaşmada qiymətin aşağı olmasına 
maraqlıdır, ixracatçı isə qiymətin səviyyəsini yüksək səviyyədə saxlamağa 
çalışır. Beləliklə, idxalatçı o valyutaya üstünlük verir ki, kontraktın imzalandığı 
anından onun ödənişi gününə qədər enməsi gözlənilir.