Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

 
 
397 

---

XX 
FƏSİL. İDXAL VƏ İXRAC MƏHSULLARINA 
QİYMƏTLƏRİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİ 
 
 
20.1. Beynəlxalq ticarətdə tətbiq olunan qiymət növləri 
 
Dünya bazarının əlaqələrinin çoxşaxəliliyi beynəlxalq ticarətdə çoxlu 
qiym
ətlər yaradır. Eyni keyfiyyətli, eyni şərtlərlə (fraxt bazası, ödəniş forması, 
t
əchizatın həcmi və vaxtı və s.) göndərilən əmtəələrin eyni beynəlxalq ticarət
m
ərkəzində kommersiya sazişlərində qiymət səviyyələri müxtəlifdir. 
Beyn
əlxalq ticarətdə qiymətlərin çoxluğu iki qrup amillərlə müəyyən 
olunur: 
1.
alıcı kateqoriyaları və bazar üzrə differensiallaşmış qiymət sistemini 
aparan inhisarçı siyasəti, 
2.
Hökum
ət təşkilatları tərəfindən həyata keçirilən dövlət-inhisarçı 
t
ədbirləri (ticarət - siyasi və valyuta), qeyri - kommersiya və sair xüsusi 
t
ədbirlər, əməliy-yatlar. 
Beyn
əlxalq ticarət təcrübəsindən belə nəticəyə getmək olar ki, dünya 
qiym
ətlərini xarakterizə edən beş əsas əlamət ayırmaq olar: 
1)
Bu, beyn
əlxalq ticarətdə iri sabit sazişlərin qiymətləri olmalıdır; 
2)
Bu sazişlər xüsusi xarakter daşımayaraq kommersiya xarakteri 
daşımalıdır; 
3)
Sazişlər sərbəst dönərli valyuta ilə aparılmalıdır; 
4)
Sazişlər ya idxalyönümlü, ya da ixracyönümlü olmalıdır; 
5)
İdxal və ya ixrac əməliyyatları bazarda sərbəst rejimdə aparılaraq 
ist
ənilən satıcı (alıcı( bu bazarda saziş həyata keçirə bilər. 
Dünya qiym
ətlərinin müəyyən olunmasında qarşılaşan çətinliklərə 
baxmayaraq h
ər bir əmtəəyə qiymət seçmək olar. Bu qiymətlər müasir 
beyn
əlxalq ticarət üçün daha çox təMCilçi olaraq dünya qiymətləri anlayışına 
daha yaxındır. 
Müasir şəraitdə təcrübi olaraq dünya qiymətləri bu mövcud əmtəənin əsas 
t
əchizatçılarının ixracat qiymətləridir və bu əmtəənin vahid idxalat 
m
ərkəzlərində idxalat qiymətləridir. Məsələn, maşın və avadanlıqlara dünya 
qiym
ətləri Avropa, yapon və amerikan istehsalçılarının qiymətləri, kömürə
Q
ərbi Avropa limanlarının, neftə, sinkə, qurğuşuna, nikelə, aliminiuma və 
qalaya is
ə London əlvan metallar birjasının idxalat qiymətləridir. 
Müasir dünya qiym
ətləri xammal əmtəələrində müqayisəli dərəcədə sadə 
görünür. S
ənaye məhsullarında o cümlədən bazarda təqdim olunan müxtəlif 
keyfiyy
ətli və sair xarakterlərə malik maşın və avadanlıqlar üçün dünya 
qiym
ətləri məsələsi çətin həll olunur. Bu sahədə alıcı konstruktiv məxsusluğun 
müxt
əlifliyinə baxmayaraq, ona təklif olunan müxtəlif ölkələrin maşın və 
398 

---

avadanlıqlarının qiymətlərini müqayisə edir və uyğun olaraq təhlil apararaq o 
n
əticəyə gəlir ki, hansı avadanlıq ona daha çox sərfəlidir və ucuz başa gələr. 
Xarici ticar
ətdə satış şərtləri saziş müqaviləsində göstərilməklə faktura 
(qaim
ə) qiymətlərində və ya alqı (satqı) qiymətlərində öz mənalarını tapırlar. 
Qısaca olaraq qaimə qiymətini “franko” (SİF, FOB, FAS, və s.) göstəriciləri ilə 
ifad
ə edirlər. Franko-kommersiya terminidir. “azad” mənasını kəsb edir. 
Franko - 
alıcının nəqletmə və müəyyən olunmuş məntəqəyə qədər 
x
ərclərdən azad olunmasını (bu xərcləri satıcı, malgöndərən ödəyir) bildirir. 
FAS v
ə ya FOB ixrac qiymətləri ilə ixracatçı firma əmtəəni idxalatçıya 
qiym
ətə gəminin bortuna qədər (FAS), gəminin bortuna, yükləmə xərcləri də 
daxil olmaqla (FOB) n
əqliyyat məsrəfləri daxil edilir.