Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

 
 
 
 
 
 
Qrafik 21.13. İstehlak seçimi imkanları xətti 
 
AB düz x
əttində istehlak imkanları yerləşir. AB düz xətti boyunca 
istehlakçı kapital bazarından istifadə edərək indiki istehlakı gələcək istehlaka və 
əksinə çevirə (transformasiya edə) bilər. 
İndiki istehlakın gələcək istehlaka 
transformasiya edilm
əsinin son 
norması 
bütün nöqt
ələr üçün eynidir və (1+ y)-ə bərabərdir. Əgər istehlak planı 
İ nöqtəsindən yuxarıdadırsa, istehlakçı indiki mərhələdə kreditordur (borc 
ver
əndir). Əgər istehlak planı İ nöqtəsindən aşağıdadırsa, onda istehlakçı borc 
alandır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qrafik 21.14. İstehlakçı seçiminin ikidövrlü məsələsində fərqsizlik əyriləri, 
transformasiya x
ətti və optimal qərar 
A 
I 
B 
C
0 
I
0 
I
1 
0 
C
1 
C
”’ 
C
0
I
0 
0
C
*
1 
C
1 
C
* 
B
I
1 
C
’ 
C
” 
I
429 

---

S
əmərəli istehlakçı kimi o, istehlakm optimal planını seçməyə çalışır. 
Optimal istehlak planına C* fərqsizlik əyrilərinin ən yüksəyində yerləşən nöqtə 
uyğun gəlir. Bu nöqtə AB düz xəttində yerləşir. AB xəttində yerləşən istənilən 
dig
ər istehlak planının faydası az olacaqdır. C nöqtəsi də optimal qərar ola 
bilm
əz. Çünki, o nailolunmazdır. 
Eyni büdc
ə məhdudiyyətinə (transformasiya əyrisinə) malik başqa fərdi 
n
əzərdən keçirək. Onun faydalılıq funksiyasına uiğun olan fərqsizlik əyriləri 
qrafyk 21.13- d
ə olduğu kimi görünə bilərdi. Belə zövqlərə malik istehlakçının 
optimal
istehlak planı C nöqtəsi ola bilər və fərd zamanın indiki mərhələsində 
kapital bazarında borc alan ola bilər. 
r faiz d
ərəcəsinin dəyişməsinə fərdin reaksiyasını nəzərdən keçirək. 
Qiym
ətlərin dəyişməsinə reaksiyanın iki texnikası vardır: gəlir effekti və 
əvəzetmə effekti. Tutaq ki, faiz dərəcəsi yüksəlir. Bu o deməkdir ki, büdcə 
x
əttinin meyli artır. Bu, qrafik 21.14-də faiz dərəcəsinin artması büdcə xəttinin 
İ nöqtəsi ətrafında B
1
D
1
mövqeyind
ən B
2
D
2 
mövqeyin
ə hərəkəti kimi 
göst
ərilib. Əvvəl fərd istehlak həcminin L(Co, Cı) nöqtəsinə uyğun 
kombinasiyanı seçirdi. Faiz dərəcəsi artandan sonra o, M(Co', Cı') 
ko
mbinasiyasını seçəcəkdir. Nəticədə əmanətlərin məbləği (İo - Co)- dən (İo' - 
Co')-d
ək artacaq. 
Bu n
əticə özünü əvəzetmə və gəlir effektlərində tapa bilər. L nöqtəsindən 
M nöqt
əsinə keçid gəlir effekti ilə bağlıdır. Onun təsirilə əmanətlərin həcmi 
artır. Faiz dərəcəsinin artması cari istehlaka nisbətən perspektiv istehlakm 
“ucuzlaşması” deməkdir. Ona görə də fərd gələcək istehlakı artırmaq üçün 
indiki istehlakı məhdud-laşdıracaqdır. 
H nöqt
əsindən M nöqtəsinə keçid gəlir effekti ilə bağlıdır. Faiz 
stavkasmm a
rtması ilə fərdin faiz şəklində gəliri çoxalır. Cari və gələcək 
istehlak “normal 
əmtəələr” olduqları üçün onların hər ikisinin artması baş verir. 
G
əlir effektinin təsirilə əmanətlərin həcmi azalır. 
D
əyişmə və gəlir effektləri əks istiqamətlidirlər. Ona görə də faizin 
artmasının əmanətlərə ümumi təsiri qeyri-müəyyəndir.