Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov
Yüklə 5,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qrafik 21.15. Faizin d
əyişməsinin fərdin davranışına təsiri 430 Faiz d ərəcəsi aşağı olduqda dəyişmə effekti güclü olur. Faiz dərəcəsi artdıqda əmanətin həcmi artır. Faiz çox yüksək olduqda gəlir effekti güclü olur, faizin son rakı artımı əmanətin həcminin azalmasına gətirir. Qrafik 21.16. Borc v əsaitləri təklifi əyrisinin əks istiqamətdə əyilməsi Cari g əliri az olan fiziki və hüquqi şəxslər və ya gələcəkdə gəlirini artırmaq istəyənlər zamanın bu mərhələsində borc alanlar kimi çıxış edəcəklər. Onlar əmanətlərə olan tələbi irəli sürürlər. Bu zaman dəyişmə və gəlir effektləri eyni istiqam ətdə təsir edirlər. Ona görə də borc vəsaitlərə tələb əyrisi mənfi meylli olur. Əmanətlərə olan tələb və təklifin kəsişməsinə bazarda tarazlı faiz d ərəcəsi müəyyn olunur (qrafik 21.17.) Qrafik 21.17. T əkmil kapital bazarında tarazlı faiz dərəcəsinin mü əyyənləşdirilməsi Bel əliklə, təkmil kapital bazarında yalnız və yalnız bir tarazlı faiz dərəcəsi olur. Bel ə təkmil bazarda fərd bazarın faiz dərəcəsina təsir etmədən istədiyi q ədər pul borc ala və verə bilər. Əməliyyatların riskliyindən asılı olaraq vahid Əmanət r 0 D r Borc v əsaitlərinin həcmi S S P r* 0 431 d ərəcədən kənarlaşmalar baş verə bilər. Hətta investor öz vəsaitlərindən istifadə ed əndə də faizin bazar dərəcəsi kapitalın qiyməti kimi nəzərdən keçirilir. Lakin, real kapital bazarı bu cür təkmillikdən uzaqdır. Əsas əməliyyatlar maliyy ə institutları (kommersiya bankları, sığorta şirkətləri, borc-əmanət assosiasiyaları, fond birjaları və s.) vasitəsiə həyata keçirilir. N əhəng məbləğlərin maliyyə institutlarında yığılması təkmil rəqabət şəraitini pozur. İxtisaslaşmış maliyyə institutları pul vəsaitlərini təkcə cəlb etməklə məş- ğul deyillər. Onlar bazarın vəziyyəti, əmanətə olan tələbin perspektivi barədə böyük informasiyaya malikdirl ər. Aydındır ki, kiçik əmanət məbləğinə malik olanlar n əhəng maliyyə institutları ilə effektiv rəqabət apara bilməzlər. Bu şə- raitd ə fərd tarazlı bazar dərəcəsi ilə istədiyi qədər borc alıb-verə bilməz. Dərəcə ar tıq təkmil kapital bazarında formalaşmır. O, dövlətin maliyyə institutları t ərəfindən müəyyən olunur. Digər tərəfdən, investorlar maliyyə institutlarına müraci ət etməyə məcburdurlar. Bu halda faizin bazar dərəcəsi kapitalın qiyməti kimi əhəmiyyətini itirir. Bu məsələ maliyyənin idarə edilməsi kursunda ətraflı t əhlil olunur. Əvvəlki paraqraflarda biz istehsal amillarının qiymətlərinin - əmək haqqı, renta, faiz formalaşmasının qanunauyğun-luqlarını nəzərdən keçir- dik. Bu qiym ətlərlə bu və ya digər amilun muzdla tutulması və ya icarəsi maliyy ələşdirilir. Həm də bu qiymətlər amil sahiblərinin cari gəlirlərini təşkil edir. İndi biz amilların prokat qiymətlərindən kapital qiymətlərinə keçməliyik. Bu qiym ətlərlə amillərin özlərinin alqı - satqısı həyata keçirilir. Bel ə keçid bu və ya digər amilin istifadəsilə əldə olunan gəlirlərin kapital- laşması vasitəsilə həyata keçirilir. Kapitallaşma üsulu əldə olunma müddəti nəzərə alınmaqla bu və ya digər amild ən alman bütün gələcək gəlirlərin diskontlaşmış qiymətliliyini (PDVİ) mü əyyən etməyi nəzərdə tutur. PDV-nin mü əyyənləşdirilməsi faiz dərəcəsi və diskontlaşma əmsalının n əzərə alınmasına əsaslanır. ( ) ( ) 1 1 1 + = + − i i t t t — R g əlirinin əldə olunacağı gündür. Əvvəlki paraqrafda deyildiyi kimi, gələn ildə alınacaq bir man bu ilin ( ) i + 1 1 ma-nat ı ilə ekvivalentdir. i > 0 olduğundan “bu günkw” və ya “gələcək” manat ın indiki qiymətliliyi vahiddən kiçikdir. Məsələn, 2 ildən sonra alınacaq 1 manat indiki 2 ) 1 ( 1 i + -y ə ekvivalentdir. Tutaq ki, h ər hansı amil (x), T il ərzində gəlir gətirməyə qadirdir, faiz d ərəcəsi isə zamandan asılı olaraq dəyişmir (iı = İ 2 = ... = İ T ). Onda bütün 432 |