Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

PDV
X
= 
( ) ( )
( )
R
I
R
I
R
I
T
T
1
2
2
1
1
1
+
+
+
+ +
+

(21.7) 
burada R
ı, R
2
,…,
R
T
, uy
ğun olaraq 1, 2, ..., T illərində alınan gəlirlərin 
m
əbləğidir. 
Əgər, amildən alınan illik gəlir vaxta görə dəyişmirsə (Rı=R
2
=
...
=
R
T
), 
onda m
əbləğ belə olar: 
PDV
X
= 
(
) (
)
(
)
R
i
R
i
R
i
R
i
T
T
T
t
T
1
2
2
1
1
1
1
1
+
+
+
+ +
+
=
+
=
∑

(
)
(21.8), 
Amild
ən sonsuz müddətə istifadə edildikdə (T = 
∞
)
PDV
X
= 
R
i

(21.9)
 

olur. 
İndiki diskontlaşmış qiymətlilik amilin tələb qiymətini müəyyən edir. 
Əgər o amili bazar qiymətindən (Px) çox olarsa, (PDVx> Px) firma amili alar. 
Əgər Px> PDVx olarsa, firma amili almaz. Çünki bu zaman amilin istifadə-
sind
ən əldə olunan gəlir onun alınmasına çəkilən xərclərdən az olur. Amilin 
qiym
əti diskontlaşmış qiymətliliyə bərabər olduqda tarazlığa nail olunur. 
Px = PDVx (21.10) 
Yaln
ız bu şərtə əməl olunduqda amil bazarında nə tələb, nə təklif 
h
əddindən çox olmur. 
 
 
433 

---

XXII F
ƏSİL. QİYMƏTLƏRİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİNİN 
SAH
ƏYİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 
 
 
22.1. Bazar
ın sahəvi quruluşunun tədqiq olunması 
metodlar
ı 
 
Bazar strukturunun t
əhlili zamanı onun təmərküzləşməsinin qiymətlən-
dirilm
əsinin kəmiyyət metodlarından istifadə olunur.Təmərküzləşmə sahədə 
f
əaliyyətdə olan firmaların sayını və həcmlərini əks etdirir. Bu baxımdan ilk 
növb
ədə, firmanın göstəricilərini və bazarın sərhədlərini müəyyən etmək 
laz
ımdır. 
Firman
ın ölçülərini müəyyən edən göstərici ümumi satış həcmində fir-
man
ın satış payı və yaxud mövcud məhsulun istehsalında çalışanların ümumi 
say
ının müəssisənin işçilərinin sayında payı hesab olunur. Firmanın ölçülərini 
mü
əyyən edən göstəricilərdən biri də firmanın aktivlərinin dəyərinin bütün 
firmalar
ın aktivlərinin ümumi dəyərində payı da hesab oluna bilər. 
Bazar
ın fərqləndirilməsinin müxtəlif şərtləri vardır. Mikroiqtisadiyyat kur-
sunda “bazar” v
ə “sahələr” anlayışlarının fərqləndirilməsi verilmişdir. Bu anla-
y
ışların fərqləri ona əsaslanmışdır ki, bazar tələbatın təmin olunması üzrə 
birl
əşmədir, sahədə isə istifadə olunan texnologiyanın xarakterinə görə fərqlər olur. 
Qar
şılıqlı əvəzolunma anlayışına bəzən bazar və altsahə kimi yaxın 
əmtəə-əvəzedicilərin istehsalı əsasında baxılır. 
Bazar s
ərhəddi kimi aşağıdakılar istifadə oluna bilər: 
a)
əmtəə (məhsul) sərhəddi; 
b)
müv
əqqəti sərhədlər; 
v) coğrafi sərhədlər. 
H
ər bir halda sərhəddin dairəsi əmtəənin xüsusiyyətindən və məqsədin 
t
əhlilindən asılıdır. Bazarın sərhəddini onun azalan istiqamətində müəyyən edən 
zaman asanlıqla səhvə yol vermək olar. Belə ki, uzunmüddətli istifadə təyinatla 
əmtəələrdə bazarın müvəqqəti sərhəddi həddindən artıq geniş olaraq daha az 
mü
əyyənlik olar, nəinki cari istehlak əmtəələri üçün. Belə ki, əmtəənin 
özün
əməxsusluğundan başqa tədqiqatın məqsədinə də əsaslanmaq lazımdır. 
M
əsələn, əgər dərmanların istehsalına əhalinin tibbi xidmət siyasətinin 
yaxşılaşdırılması məqsədi kimi baxılırsa, ancaq tibbi məhsullar bazarını 
kifay
ət qədər geniş müəyyən etmək məqsədəuyğundur. Belə ki, eyni vaxtda 
bütün növd
ə əczaçılıq məhsullarının istehsalına baxılmalı, tibbi texnika 
istehsalına və tibbi xidmət bazarına bərabər vaxtda baxılmalıdır. Əgər dərman 
istehsalçısı olan iki şirkətin birləşməsi təhlil olunursa, onda bazar dar mənada 
izah edilir. Bu zaman d
ərmanların təyinat istiqaməti də uçota alınmır. Bazarın 
t
əmərküzləşmə səviyyəsinin göstəricilərini nəzərdən keçirək. 
434 

---