Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

1.1.1. Turizm Biznesi anlayışı 
Turizm sahəsinin zənginliyi özündə Biznes fəaliyyətini əks etdirmək 
səviyyəsində yüksək hesab edilir. Məhz yuxarıda qeyd edilən tuzim növlərinin 
fəaliyyətində də Biznesin xüsusiyyətlərini görə bilərik. Turizm Biznesini 
araşdırılırsa ilk öncə onun tarixi, necə yaranması haqda məlumatlar qeyd 
edilməlidir. Ümumiyyətlə, fikrimizcə insan tərəfindən yaradılan hər bir yeniliyin 
arxasında ona olan tələbat dayanır. İlk baxışdan Turizmin təbii olaraq ortaya 
çıxması düşünülsə də, burada insanın səyahət etməyə gəzməyə olan tələbatı ön 

---

12 
sıraya keçir. Turizm yarandıqdan sonra, insanlar bununla da kifayətlənməyib bu 
sahədən qazanc əldə etmək istədilər və “Turizm Biznesi” anlayışı yarandı. 
Ədəbiyyatlarda göstərilən bilgilərə görə ilk dəfə kütləvi şəkildə turizm 
təşkilatçısı kimi tarixə keçən şəxs Tomas Kukdur. Düzdür, daha öncələr də kütləvi 
şəkildə səyahətlər olmuş, müxtəlif yerlər, adalar, dənizlər kəşf edilmişdir. Lakin 
buna qədərki səyahətlər əsəsan kəşfiyyat-tədqiqat xarakteri daşıyırdı. Tomas Kuk 
isə bu səyahətləri biznesə çevirmiş ilk tanınan şəxs idi. Tomas Kuk turistləri ilk 
dəfə kəşf olunan yerlərə yox, artıq tanınan, hər kəsə məlum olan yerlərə aparırdı. 
Onun ilk təşkil etdiyi səyahət turu 1841-ci ildə 570 nəfərlik dəmiryolu ilə 
olmuşdur. Artıq 1847-ci ildə isə o, səyahət və ekskursiyalar cəmiyyəti yaratmışdır. 
XIX əsrin sonlarına gəldikdə isə Tomas Kukun yaratdığı cəmiyyət 53 ölkədə 
fəaliyyət göstərmiş və 300-dən çox şöbəsi olan iri konsernə malik olmuşdur.
Sonralar amerikalılar da bu sektora daxil olmuş və “Amesko” adlı turizm 
şirkəti yaradaraq öz bizneslərini qurmuşlar. 1918-ci ildə şirkətin filialları və 
şöbələri demək olar ki, bütün qitələri əhatə edirdi.
1869-cu ildə Avropada Beynəlxalq Mehmanxana işçiləri Assosiasiyası 
yaradıldı. 1921-ci ildə isə bu qurum Beynəlxalq Mehmanxana İttifaqı ilə 
birləşdirildi.
(https://kayzen.az/blog/turizm/4089/turizmin-tarixi.html, 2011) 
Hazırda dünyada minlərlə turizm müəssisələri vardır. Bu turizm müəssisələri 
iri, orta və kiçik müəssisələr olmaqla fəaliyyət dairəsinə görə şaxələnirlər. Kiçik 
müəssisələr bir neçə səbəbdən mövcud olur. Birinci hal ondan ibarətdir ki, belə 
müəssisələr yeni yaranmış, bazara yenicə daxil olan müəssisələr olur. Onlar bu 
sahədə ilk addımlarını atdıqlarından təklif etdiyi məhsulların təbii ki, iri şirkətlərin 
səviyyəsində olması real görünmür. Bunun üçün kiçik firmalara zaman və təcrübə 
lazımdır. Digər bir halda isə kiçik firmalar o firmalar ola bilər ki, onlar ya kiçik 
ərazilərdə (region, ölkə, şəhər) fəaliyyət göstərirlər, ya da vaxtı ilə qabaqcıl 
şirkətlərdən olmuş, lakin zəifləyərək bazarda geriləmişlər.
Orta müəssilər yeni yaranmış deyil, artıq müəyyən dövr ərzində fəaliyyət 
göstərən, daha çox təcrübəyə yiyələnmiş və əvvəlki dövrlərə nisbətən daha çeşidli 
xidmətlər sayılırlar. Belə firmalar adətən bir müddət bizneslərini sürdürüb, 

---

13 
sonrasında əhatə dairəsini daha da genişləndirərək iri müəssisə olmaq yolunda 
davamlı addımlar atırlar. Kiçik müəssisələrdə olduğu kimi, orta müəssilərdə də 
geriləyənlər, vaxtılə ön sırada olmuş lakin bazarda liderliyini itirmiş firmalar ola 
bilər.
İri müəssiələrə isə artıq böyük bazar payına sahib, lider olmaq üçün can atan 
firmalar aid edilir. Zəngin kapitala, təcrübəyə, işçi qüvvəsinə, ən yeni və yüksək 
keyfiyyətli, çeşidli xidmətlərə, düzgün strategiyaya və marketinq-təbliğat 
siyasətinə malik olan belə firmalar müştərilərin seçim variantlarında ön sırada 
dayanırlar. Bu cür firmalar həmçinin əhalinin sıx məskunlaşdığı region və 
şəhərlərdə fəaliyyət göstərirlər.
Turizm biznesinin ən əsas xüsusiyyətlərindən biri ondan ibarətdir ki, burada 
fəaliyyət göstərən müəssisələrin mütləq şəkildə müştərilərin maraqlarını nəzərə 
almasıdır. Məsələn, hər hansısa bir kişi ayaqqabısı satılan mağazada müştəri 
kütləsi məhduddur. Burada satılan ayaqqabıları yalnız kişilər ala biləcək. Lakin 
turizm biznesində müştəri kütləsi geniş şəkildədir, yəni xidmətlər hər kəsə açıqdır. 
Turizm məhsulu turistlərin tələbatı ilə sıx bağlıdır. Bu sahə üzrə xidmətləri təklif 
edən istehsalçılar səyahət edən insanların hansı müştəri kateqoriyasından olmasına 
çox böyük önəm verirlər. Bundan əlavə müasir Turizmdə tətbiq olunan əlamətdar 
metodlardan biri turistlərin həyat tərzinə görə nəzərə alınmasıdır (Məsələn, gənclər 
üçün, yeni ailə quranlar üçün).
Biznesə başlamaq üçün təbii ki sağlam bir biznes-ideyaya sahib olmaq ən 
vacib şərtlərdən biridir. Bununla yanaşı həmçinin rəqabətə davamlılığı təmin 
edəcək dərəcədə olan marketinq strategiyası işləyib hazırlanmalıdır. Həmçinin bu 
sahədə biznes qurarkən yeni yaradılan şirkətin menecer seçimi də xüsusi nəzərə 
alınmalıdır. Ədəbiyyatlardan da bilinir ki, istənilən sahədə biznes fəaliyyəti ilə 
məşğul olan şirkətin uğuru menecerin səriştəsindən, bilik-bacarıqlarından, 
təcrübəsindən böyük ölçüdə asılıdır. Müştəri bazasının formalaşdırılması, reklam-
marketinq-təbliğat işlərinin görülməsi, yeni layihələrin və ideyaların hazırlanması 
və bu kimi digər məsələlər məhz menecerlər tərəfindən göstərilən fəaliyyətlər 
sırasındadır. 
(Qəhrəmanov Y.M., Bilalov B.Ə. ..2012) 

---

14 
Turizm sektorunda biznes fəaliyyətinin canlandırılması eyni zamanda güclü 
reklam təbliğat işləri tələb edir. Bunun üçün KİV, sosial medialar, müxtlif formatlı 
məlumat xarakterli braşuralar, reklam işləri bu istiqamət aparılan uğurlu fəaliyyət 
sayılmalıdır. Sözügedən sektorla əlaqəli sərgilərin keçirilməsi müxtəlif turizm 
şirkətlərinə öz məhsullarını geniş kütləyə təqdim etməyə şərait yaradır. Belə 
sərgilərdə şirkət nümayəndəsi tərəfindən maraqlanan şəxslərə şirkətin xidmətləri 
və məhslları barədə məlumat verilir. Turizm sektorunda fəaliyyət göstərən şirkətlər 
belə təşviqat kompaniyalarını yalnız ölkə daxilində deyil, xaricdə keçirilən 
beynəlxalq sərgilərdə də həyata keçirirlər. Belə tədbirlər içtimayyətdə də böyük 
marağa səbəb olur. Bu cür tədbirlərə ayrı-ayrı region və müəssiələrdən çoxlu sayda 
mütəxəssislər, ekspertlər təşrif buyururlar. Turizmlə əlaqəli keçirilən tədbirlərə 
Azərbaycandan olan mütəxəssislər maraqladırlar. Buna səbəb, belə sərgilərin öz 
rəngarəngliyi seçilməsidir.
Ümumiyyətlə belə tip sərgilər bir qədər əyləncəli xarakteri daşımaqdadır. 
Digər tərəfdən bu tip sərgilərə gələn tamaşaçılara potensial turist kimi də baxmaq 
olar. Turizm məhsulunu təqdim etməklə yanaşı, onu necə təqdim etmək amili də 
bir o qədər vacib sayılır. Burada da bu sferada çalışan işçilərin, mütəxəssislərin 
,menecerlərin, operatorların aparıcı rol oynadığı da xüsusi vurğulanmalıdır.
(https://mida.gov.az/documents/Turizm_s%C9%99nayesinin_inki%C5%9Faf%C4%B1na_dair_
strateji_yol_xeritesi.pdf, 2017 )
Ümumi nəzər saldıqda müasir dövrdə insanların səyahətə, səfərlərə marağının 
artması Turizmin bir növ həm də gəlirli Biznes sahəsinə çevrilməsinə də şərait 
yaratmışdır. Və məhz bu səbəbdəndir ki, son zamanlarda Biznes sektorunu 
araştıran zaman Turizm sahəsinin xüsusi bir yer tutduğunu görmək mümkündür.