Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

2.
Kommersiya banklarının ayrı-ayrı vasitəçilik 
əməliyyatlarının 
iqtisadi xarakteristikası
 
 
2.1. Lizinq 
əməliyyatlarının əsas elementləri, növləri və həyata 
k
eçirilməsi 
Lizinq 
özündə bank krediti, icarə, investisiya elementlərini 
c
əmləşdirən və 

---

uzunm
üddətli xarakter daşıyan üçtərəfli münasibətlər kompleksidir. 
Eyni zamanda, lizinq s
ənaye avadanlıqlarının, maşınların, yeni 
texnologiyalar
ın, istehsal təyinatlı bina və tikililərin istifadəsinin 
x
üsusi sahibkarlıq fəaliyyəti formasıdır. Hal-hazırda lizinq ixtiyari 
istehsal
ın inkişafı üçün kapital qoyuluşlarında əsas maliyyə mənbəyi 
v
ə alətidir. 
Lizinq 
əməliyyatları ötən əsrin 1950-ci illərinin sonlarında Avropada, 
1962-ci ild
ən isə Yaponiyada istehsalın texniki təchizatında geniş 
istifad
ə edilmişdir. Hal-hazırda İEÖdə kapital yatırımlarının 30-40%-i 
lizinq yolu il
ə həyata keçirilir. 
Lizinq 
əməliyyatlarının əsasını aşağıdakılar təşkil edir: 
- s
övdələşmə obyekti; 
- s
övdələşmə subyektləri; 
- lizinq m
üqaviləsinin müddəti; 
- lizinq 
ödənişləri; 
- lizinq 
üzrə təqdim olunan xidmətlər. 
İstehsal prosesində sıradan çıxaraq məhv olmayan, sərbəst 
d
övriyyə qabiliyyətinə malik olan istənilən maddi qiymətlilər, yəni 
əsas vəsaitlər lizinq sövdələşməsinin obyekti ola bilər. Buna görə, 
lizinq da
şınan və daşınmaz əmlakın lizinqinə bölünür. 
Lizinq subyektl
əri lizinq alan, lizinq verən, satıcı, lizinq verəni 
kreditl
əşdirən və 
m
üqavilənin zamini rolunda çıxış edən kommersiya və investisiya 
banklar
ı, sığorta şirkətləri, broker və digər vasitəçi şirkətlərdir. 
S
övdələşmə obyektinə bilavasitə münasibəti olan tərəflər lizinq 
s
övdələş-məsinin subyektləri hesab edilirlər. Bu zaman onlar lizinq 
əməliyyatlarında iştiraklarına görə birbaşa və dolayı subyektlərə 
b
ölünür. 
Lizinq s
övdələşməsinin birbaşa iştirakçılarına aiddir: 
- lizinq firmalar
ı və lizinq kompaniyaları (lizinq verənlər və ya kirayə 
ver
ənlər); 

---

- istehsal (s
ənaye, kənd təsərrüfatı), ticarət və nəqliyyat 
m
üəssisələri, əhali (lizinq 
alanlar v
ə kirayəyə götürənlər); 
- s
övdələşmə obyektlərinin satıcıları – istehsal (sənaye) və ticarət 
kompani-yalar
ı. 
Lizinq s
övdələşməsinin dolayı iştirakçılarına isə aşağıdakılar 
daxildir: 
- lizinq ver
əni kreditləşdirən və sövdələşmənin təminatçısı kim çıxış 
ed
ən 
kommersiya v
ə investisiya bankları; 
- s
ığorta kompaniyaları; 
- broker v
ə digər vasitəçi firmalar. 
Banklar
ın lizinq bazarına müdaxiləsi bir sıra amillərlə əlaqədardır. 
H
ər şeydən əvvəl lizinq biznesin kapitaltutumlu hissəsidir. Banklar 
is
ə pul resurslarının əsas saxlayıcısıdır.
İkinci lizinq əməliyyatları öz iqtisadi təbiətinə görə bank 
kreditl
əşməsi ilə sıx sıx surətdə əlaqədardır və lizinq əməliyyatı 
bank kreditl
əşməsinin alternatividir. Maliyyə bazarındakı rəqabət 
banklar
ı bu əməliyyatları genişləndir-məyə sövq edir. Ona görə də 
banklar lizinq 
əməliyyatlarını həyata keçirən birinci dərəcəli firmaya 
çevrilmişdir. Bununla yanaşı 
banklar lizinq firmalar
ına kredit verməklə onların fəaliyyətinə 
n
əzarətedirlər. Banklar lizinq cəmiyyətlərini kreditləşdirərək əmtəə 
krediti formas
ında lizinq alanları dolayısı ilə maliyyələşdirirlər. 
Lizinq il
ə kreditləşmə arasında müəyyən oxşarlığın olmasına 
baxmayaraq lizinq 
şərtlərinin işlənib hazırlanması və onun 
s
ənədləşdirilməsi işi nisbətən mürəkkəb iş hesabedilir və xüsusi 
haz
ırlıq və təcrübə tələb edir. 
Lizinq 
əməliyyatlarının əlamətlərindən asılı olaraq onları aşağıdakı 
kimi qrupla
şdırmaq olar. 
1. 
İştirakçıların tərkibinə görə: 
- 
əmlakın sahibinin obyekti sərbəst lizinqə verdiyi – birbaşa lizinq; 

---

- dolay
ısı lizinq, bu zaman əmlakın lizinqə verilməsi vasitəçilər 
t
ərəfindən həyata keçirilir (üç və daha çox tərəfli lizinq); 
F
ərdi hal kimi birbaşa lizinq qaytarılan lizinq də adlanır. Onun 
mahiyy
əti ondadır ki, lizinq firması sahibkardan avadanlığı alaraq 
onun 
özünə kirayəyə verir. 
2. 
Əmlak formalarına görə: 
- da
şınan əmlakın lizinqi; 
- da
şınmaz əmlakın lizinqi; 
- istismarda olmu
ş əmlakın lizinqi. 
3. X
ərclərin ödənilməsi baxımından: 
- x
ərcləri tam ödəyən lizinq. Bu zaman bir müqavilənin qüvvədə 
oldu
ğu müddətdə əmlakın dəyəri tam ödənilir; 
- x
ərcləri qismən ödənilən lizinq. Bu zaman bir müqavilə müddətində 
icar
əyə 
g
ötürülmüş əmlakın dəyərinin bir hissəsi ödənilir. 
4. Amortizasiya s
ərfinə görə: 
- tam amortizasiyal
ı lizinq və müvafiq olaraq lizinq obyektinin 
d
əyərinin tam 
ödənilməsi qaydasında; 
- tam olmayan amortizasiyal
ı lizinq, daha doğrusu dəyərinin hissəvi 
ödə-nilməsi; 
5. X
ərclərin bərpası və amortizasiya şərtlərinə görə: 
- maliyy
ə lizinqi, yəni lizinq haqqında müqavilənin qüvvədə olduğu 
d
övrdə icarəyə götürən icarəyə verənə kirayəyə götürülmüş əmlakın 
b
ütün dəyərini (tam amortizasiyasını ödəyir. Maliyyə lizinqi çoxlu 
kapital qoyulu
şu tələb etdiyindn banklarla birlikdə həyata keçirilir. 
- 
əməli lizinq. Bu zaman əmlak onun amortizasiya müddətindən 
a
şağı müd-dətə verilir. Müqavilə 2 ildən 3 ilədək bağlanır. Belə 
lizinqin obyekti ad
ətən mənəvi cəhətdən sürətlə köhnələn 
avadanl
ıqlar olur;