Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3. Trast əməlliyyatları Kommersiya banklar ının apardığı vasitəçilik əməliyyatlarından biri d ə trast əməliyyatlarıdır.Trast əməliyyatları – müştərinin tapşırığına əsasən əmlakın idarə olunması və digər xidmətlərin onun maraq dairəsində, onun xeyrin ə kommersiya bankları və xüsusi maliyyə institutları t ərəfindən aparılan əməliyyatlardır. Trast əməliyyatlarının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, əmlak sahibi onun idar ə olunmas ı hüququnu mövcud qanunvericiliyə riayət etməklə müqavilə əsasında digərinə – ya banka, ya da ki, xüsusi maliyyə institutuna verir. Trast əməliyyatlarının həyata keçirilməsində müştərinin müxtəlif növ əmlakı iştirak edə bilər. Trast əməliyyatlarının obyekti kimi aşağıdakı əmlak növləri iştirak edirlər: – istehsal və qeyri – istehsal xarakterli daşınmaz əmlak; – nəqliyyat və rabitə vasitələrindən ibarət daşınan əmlak; – əmlak hüququ; – pul vəsaitləri; – qiymətli kağızlar. Əmlakın növündən, həmçinin mülkiyyətinin arzu və məqsədlərindən as ılı olaraq trast əməliyyatlarının məzmunu və həmçinin onu yerinə yetir ən bankın funksiyaları dəyişir. Trast əməliyyatlarını icra edərkən banklar iki m ühüm rolda çıxış edə bilərlər. Birincisi, banklar m üqavilə çərçivəsində müştərinin əmlakı üzrə m üstəqil s ərəncamlar verərək müştərinin tam hüquqlu nümayəndəsi ola bil ərlər. İkincisi, banklar müştərinin tapşırığına əsasən onun əmlakı ilə ciddi konkret əməliyyatları icra edə bilərlər. Bazar iqtisadiyyat ı şəraitində trast əməliyyatları banklar üçün xüsusi maraq k əsb edir. Çünki bazara keçid və bazar şəraitində yeni yaranm ış çoxlu müxtəlif mülkiyyət formalı müəssisələrin çoxu heç d ə əmlakın müxtəlif növləri ilə əməliyyatlar aparmaqda səriştəyə malik olmurlar. Ona g örə də trast əməliy-yatlarının aparılmasında mara ğı olan müəssisə, təşkilat və fıziki şəxslərin sayı artır. Banklar v ə digər xüsusi institutlar trast əməliyyatlarına artan tələbatdan istifad ə edərək bazarda öz mövqeyini möhkəmlətmək üçün bir çox vacib m əsələləri həll edirlər. Onlar əsasən aşağıdakılardan ibarətdir: – aparılan əməliyyatlar və göstərilən xidmətlər dairəsinin geni şləndirilməsi; – müştəri bazasının genişləndirilməsi; – müştəri bazasının keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması; – bank bazarının digər seqmentlərinə (tərkib hissəsinə) daxil olması, m üdaxilə etm əsi; – əlavə gəlir əldə edilməsi; – müxtəlif müəssisə təşkilat, fıziki şəxslər üzərində nəzarətin əldə olinmas ı; – üzərində nəzarətin əldə olunduğu müəssisə, təşkilat, fıziki şəxslərin trast əməliyyatlarında iştirak edən müxtəlif fondları üzərində nəzarətin əldə olunması; – payda iştirak etməklə, təsisçi oimaqla, səhm paketinə nəzarətin əldə olunması vasit əsilə iqtisadiyyata investisiya qoyuluşu ilə qanunvericiliklə banklar üçün müəyyən edilmi ş məhdudiyyətlərin ötülməsi; – fond bazanrının iştirakçısı kimi bankın rolunun yüksəlməsi. G öründüyü kimi, trast əməliyyatlarını apararkən banklar yuxarıda qeyd olunan m ühüm təsərrüfat əhəmiyyətli vəzifələri yerinə yetirirlər. Ona g örə də trast əməliyyatlarının mahiyyəti nəzərdən keçirilərkən qeyd olunanlar ı mütləq nəzərə almaq lazımdır. Bankın özünəməxsus spesifik xüsusiyyətindən, onun maliyyə bazarındakı v əziyyətindən və mövqeyindən, onun müştəri bazasının v əziyyətindən və digər iqtisadi şərtlərdən asılı olaraq bankın trast şöbəsinin vəzifələri dəyişə bilər. Trast əməliyyatı göstəricilərinin t əhlilini müxtəlif mövqelərdən və yanaşma tərzi ilə aparmaq olar. Bunun üçün iştirakçıların trast müqaviləsi predmetinə və onların mülkiyyət h üququnun transformasiyasına münasibəti, onların trast əməliyyatlarında funksiyası, iştirakçıların statusu və s. mütləq n əzərdən keçirilməlidir. Trast əməliyyatlarının iştirakçıları kimlərdir? Bunu nəzərdən ke çirmək üçün ilk əvvəl trast əməliyyatlarının subyektlərini müəyyən etmək lazımdır. Trast əməliyyatlarının iştirakçıları aşağıdakılardır: – trastın təsisçisi; – etibarlı idarəedən; – benefisiar. Trast ın təsisçisi rolunda isə aşağıdakılar çıxış edə bilərlər: – əmlakın sahibi; – hami; – vəsiyyəti yerinə yetirən. Qeyd olunanlar ın şəxsində əməliyyatları həm fiziki həm də hüquqi şəxslər apara bilər. Hüquqi şəxslər rolunda müəssisə və təşkilatlar, d övlət idarəetmə orqanları, beynəlxalq təşkilatlar və s. çıxış edə bil ərlər. Trast əməliyyatlarının mahiyyəti və məzmunu təhlil edilərkən n əzərdən qaçırmaq olmaz ki, bu əməliyyatlar həyata keçirilərkən onun i ştirakçıları arasında maliyyə-iqtisad xarakterli münasibətlər yaran ır. Bu münasibətlərin xarakteri daha çox trast müqaviləsinin şərtlərindən, trast üzrə verilən əmlakın tipindən, aparılan əməliyyatın öz məzmunundan v ə iştirakçıların rolundan asılı olur. Trast əməliyyatları zamanı iştirakçılar arasında yaranan maliyyə – iqtisadi m ünasibətlər sistemi aşağıdakı kimi təzahür edir. Trast əməliyyatlarının müxtəlif mərhələlərində müxtəlif iştirakçılar çıxış edir v ə əməliyyatın məzmunu bunlardan asılı olur: - m ünasibətlərin iştirakçıları, - m ünasibətlərin predmeti, - əməliyyatın məzmunu, - əməliyyatın vadaredici, - s övqedici səbəbləri. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, trast əməliyyatlarının t əsnifatı trast əməliyyatlarının formasından, tipindən, aparılan əməliyyatların xarakterind ən asılıdır. Bu xüsusiyyətlərindən asılı olaraq trast əməliyyatlarının bir neçə növünü fərqləndirirlər.Trast əməliyyatlarının aşağıdakı növləri vardır: – etibarlı idarəetmə; – agent xidmətləri. Etibarl ı idarəetmə trast əməliyyatlarında əmlak mülkiyyətçisi ilə etibarl ı idarəedən arasında yaranan münasibətlərin formasıdır. Onlar aras ında bağlanmış müqaviləyə əsasən mülkiyyət sahibi öz m ülkiyyətinin idarəetmə hüququnu etibarlı idarəedənə verir. Bu h üquq əsasında etibarlı idarəedən müxtəlif sövdələşmələr bağlaya v ə icra edə bilər. O, eyni zamanda m ülkiyyətçidən müəyyən göstəriş və tapşırıqlar alark ən müqavilə əsasında digər hüquqi hərəkətlər edə bilər. İcra etdiyi əməliyyatlara görə o, komisyon mükafatı alır. Etibarlı idar əedən öz fəaliyyəti zamanı müqavilədə nəzərdə tutulduğu kimi öz adından, lakin mülkiyyət sahibinin əmlakı hesabına və onun tap şırığına əsasən çıxış edir. Eyni zamanda fəaliyyətinin n əticələrinə görə maddi məsuliyyət daşıyır. Əməliyyatın etibarlı idarəetmə formasında həm fiziki, həm də hüquqi şəxslər üçün əməliyyatlar yerinə yetirilir. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|