Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Lizinq – Azərbaycanda vasitəçilik əməliyyatlarının ən
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Lizinq
– Azərbaycanda vasitəçilik əməliyyatlarının ən perspektivli istiqam ətidir Lizinq bir maliyyə xidmətidir. Bir avadanlığın öz vəsaitlərilə və ya kreditlə satınalınmasına alternativ olaraq bir lizinq şirkəti tərəfindən satın alınaraq müəssisəyə orta və uzun müddətə istifadəyə (icarəyə) verilməsidir. Dünyada ən populyar lizinq sənaye avadanlığının, təyyarələrin, gəmilərin, hesablama texnikasının və cihazların lizinqidir. Avropada lizinq əməliyyatlarının mallar üzrə bölgüsünün təhlili göstərir ki, son illərdə lizinq üzrə minik və ya yük avtomobillərinin satışı sövdələşmələrin təxminən üçdə birini təşkil edir. Lizinq əməliyyatlarında sənaye avadanlığının payı 25%, yolnəqliyyat vasitələrinin payı 19%, kompüter və digər orqtexnika avadanlıqları 12% təşkil etmişdir. Azərbaycanda lizinqin inkişafını iki mərhələyə bölmək olar: 1. 1994- cü ildə Azərbaycanda “Lizinq xidməti haqqında” qanun qəbul edilmişdir. Bu qanun MDB məkanında ilk qanun idi. 2002-ci ilin sentyabr ayından etibarən ölkə Prezidentinin fərmanına əsasən lizinq əməliyyatlarının lisenziyalaşdırılması ləğv edilmişdir. Hal-hazırda Azərbaycan lizinq münasibətləri Mülki Məcəllə (38-ci maddə,747-751-ci maddələr) və Vergi Məcəlləsi ilə (140-cı maddə) tənzimlənir. 1. 2003- cü ildən başlayaraq lizinq portfelinin həcmi sürətlə artmağa başlamışdır. BMK Azərbaycanda 2003-cü ilin may ayından etibarən İsveçrənin İqtisadi Əlaqələr üzrə Dövlət Katibliyindən (SESO) aldığı maliyyə dəstəyi ilə Azərbaycanda Lizinqin İnkişafı Layihəsini həyata keçirməyə başlamışdır. SESO tərəfindən layihənin həyata keçirilməsinə 2005-ci ilin sonunadək 1,3 milyon dollar qrant ayrılması nəzərdə tutulmuşdur. 2008-ci ilə qədər portfelin həcmi 300 milyon dollara çatmışdır. Bu layihənin əsas məqsədi lizinq xidmətləri bazarının inkişafına, kiçik və orta sahibkarlığın maliyyələşdirilmə vasitəsi kimi lizinqdən daha geniş istifadənin həvəsləndirilməsindən, habelə ölkəmizin lizinq sektoruna xarici və daxili investisiyaların cəlb edilməsi üçün əlverişli mühitin yaradılmasından ibarətdir. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (IFS) tərəfindən Azərbaycanda Lizinqin İnkişafı Layihəsi çərçivəsində 2005-ci ildə Azərbaycan Lizinq Şirkətləri Assosiasiyası (ALŞA) yaradılmışdır. ALŞA-nın tərkibinə 11 lizinq şirkəti daxildir. Assosiasiya 2008-ci ilədək aktiv surətdə fəaliyyət göstərmişdir. 2008-ci ildən sonra Azərbaycan lizinq sektorunda olduğu kimi assosiasiyasının fəaliyyətində də durğunluq hökm sürmüşdür. Təsadüfi deyildir ki, assosiasiyasının saytı sonuncu dəfə 2009-cu ildə yenilənmişdir. Hal-hazırda isə sayta ümumiyyətlə daxil olmaq mümkün deyildir. 2010- cu ildən lizinq şirkətlərindən fəaliyyətində yenidən canlanma müşahidə olunmuşdur. 2009- cu ilə nisbətən 2010-cu ildə ölkədə lizinq üzrə dövriyyədə artım müşahidə olunmuşdur. Lizinq üzrə dövriyyə 200 milyon AZN ötmüşdür. Mərkəzi Bankın 2013-cü ildə qəbul etdiyi qərara əsasən ölkədə fəaliyyət göstərən kommersiya bankları tərəfindən mağaza daxilində kredit verilməsinə qadağa qoyulmuşdur. Bu isə lizinq şirkətlərinin fəaliyyətinə “gün doğması”na səbəb oldu. Bu dönəmdə lizinqə konkret nəzarət edən orqanının olmaması, tənzimləyən qanunun 2003-cü ildən qüvvədən düşməsi, yəni mövcud qanunvericilikdə olan boşluq və lizinq şirkəti yaratmaq üçün əlavə heç bir lisenziyanın tələb olunmaması və prosesin sadəliyi bir çox sahibkarların lizinqə qarşı marağının artmasına səbəb oldu. Həmçinin ölkədə tikinti sektorunun inkişafı, bir çox imkanlı şəxslərin klinika biznesinə maraq göstərməsi, biznes lizinqi və tibb avadanlığı lizinqi məhsullarının inkişafına səbəb oldu. 2013- cü ildən etibarən, bir çox məişət texnikası mağazaları və avtosalonlar lizinq şirkətlərinə üz tutdular, bəziləri isə hətta özləri lizinq şirkətləri yaratdılar. Həmin il bazarda yaranan lizinq şirkətlərinin sayı sürətlə artaraq 22-dən 170-ə çatdı. Amma bu “sevinc” uzun sürmədi. 2014-cü ildə Vergilər Nazirliyi tərəfindən istehlak lizinqi xidməti göstərən şirkətlərə yazılı məktub formasında “Lizinq yolu ilə maşın almaq istəyən şəxslər öncə VÖEN açdırmalı və orada gəlirləri barədə bəyannamə təqdim etməlidirlər”-kimi xəbərdarlıq etdi. O dönəmdə istehlak lizinqi xidməti göstərən şirkətlər nə qədər bəyan etsələr də bu tövsiyyədir, heç bir qanuni əsası yoxdur, bu xəbərdarlıq istehlak lizinqi sahəsində fəaliyyət göstərən şirkətlərin demək olar ki sonu oldu və nəticədə avtosalonlarda lizinqin verilməsi prosesi dayandırıldı. 2015- ci ilin fevral və dekabr aylarında baş verən manatın devalvasiyası isə bir çox lizinq şirkətlərinin tamamilə süquta uğramasına gətirib çıxardı. Hal-hazırda bazarda fəaliyyət göstərən bir çox lizinq şirkəti hüquq, mühasibatlıq və problemli kreditlər şöbələrini saxlayaraq, yalnız yığımla məşğul olurlar. Aktiv lizinq fəaliyyəti göstərmirlər. Əfsuslar olsun ki, bu gün Azərbaycanın lizinq potensialından tam istifadə edilmir. Məsələn, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ÜDM-in ən azından 2,4%-ni, inkişaf etmiş ölkələrdə isə 5%-ni lizinq sek torunun payı təşkil etdiyi halda, bu göstərici Azərbaycanda 0,4%-dir. Dünyada böyük rol oynayan lizinqi Azərbaycanda necə inkişaf etdirmək olar və bunun üçün hansı işlər görülməlidir, Perspektivlər və Reallıqlar nələrdir? Lizinqin qanunverici bazası təkmilləşdirilməlidir. “Lizinq xidməti haqqında” qanun təkmilləşdirilərək təsdiq olunmalıdır. Lizinqi tənzimləyən konkret orqanın olmaması Azərbaycanda lizinq tətbiq olunmağa başlandığı zamandan bəri ən böyük problem olmuşdur. Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Pala tası yarandıqdan sonra bu problem aradan qalxmışdır. Lakin Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının bu sahədə düzgün tənzimləmə tədbirləri həyata keçirməsi üçün Palatada lizinqi dərindən bilən şəxslərin olması vacibdir. Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan bazar ında isə belə şəxslərin sayı olduqca azdır. Bu gün Azərbaycan Qiymətli Kağızlar bazarında. Lizinq şirkətlərinin aktivliyi artırılmalıdır, lakin ilk növbədə onların bu bazarda effektiv fəaliyyət göstərməsi üçün dünya və ən əsası ölkə səviyyəsində Azərbaycan lizinq bazarının iştirakçılarının etibarlılığı formalaşdırılmalıdır. Əks halda heç bir hüquqi və ya fiziki şəxs lizinq şirkətlərinin bazara təqdim etdiyi qiymətli kağızlara maraq göstərməyəcəkdir. Azərbaycan Lizinq Şirkətləri Assosiasiyası investisiya cəlbi işində öz aktiviyini artırmalıdır. Bu dönəmdə belə qurumların üzərinə çox iş düşür. Azərbaycan lizinq sektoruna maraqlı xarici investorlar axtarıb tapılaraq, ölkəyə cəlb olunmalıdırlar. Məsələn, Azərbaycan Mikromaliyyə Assosiasiyası (AMFA) tərəfindən öz üzvü olan təşkilatlar üçün bir ildən bir xüsusi tədbir olan “İnvestorlar Yarmarkası” təşkil olunur. Xarici əsilli bir çox Azərbaycan bazarına maraqlı banklar və investorlar AMFA təşkilatçılığı ilə ölkəyə təşrif buyururlar. Hər il ən azı 5-6 maliyyə qurumu bu tədbir sayəsində təşkilatı üçün xarici təşkilatlardan investisiya cəlbinə nail olurlar. Bir çox yerli təşkilatların AMFA-ya üzv olmasının əsas səbəblərindən biri, məhz, bu tədbirdir. ALŞA tərəfindən bu tip tədbirlərin təşkil olunması labüddür. Lizinq şirkətləri üçün xarici investorların əl çatan olması üçün tədbirlər görülməlidir. Kənd təsərrüfatı sahələrinə lizinq cəlbi intensivləşdirilməlidir. Aqrolizinq şirkəti bu gün dövlət büdcəsindən xeyli güzəştli maliyyələşmə əldə edir və cüzi faizlərlə və ya faizsiz texniki avadanlıqları kənd təsərrüfatı sahəsinin sahibkarlarına lizinqə verilməlidir ki bu prosses də düzgün qurulmur. Bu prossesə mütləq digər lizinq şirkətləri cəlb olunmalı və Aqrolizinqə verilmiş imtiyazlardan və güzəştli maliyyə vəsaitlərindən bəhrələnməlidirlər ki, rəqabət mühiti yarana və aqrar sahədə çalışan sahibkarlar da ehtiyac duyduqları avadanlıqları almaqda çətinlik çəkməyələr. Azərbaycan Sahibkarlar Kömək Milli Fonduna Dövlət büdcəsindən kifayət qədər maliyyə vəsaiti ayrılır. Həmçinin bu vəsaitin də lizinq şirkətləri vasitəsilə əhaliyə paylanması lizinq şirkətlərinə böyük dəstək ola bilər. Nəhayət ki, 2016-cı ildə idxal olunan lizinq obyektlərinə təyin olunan ƏDV ləğv olundu. Məlumdur ki, bir çox lizinq şirkətləri sırf ƏDV-yə görə banklarla rəqabətə girə bilmir, müştəri portfelləri banklar tərəfindən “udulurdu”. Bu qərarın qəbul olunması təqdirə layiqdir, lakin mütləq şəkildə sürətli formada real sektorda tətbiq olunmalıdır. Lizinqin maarifləndirilməsi işində qeyri hökumət təşkilatları və Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının üzərinə çox yük düşür. Çünki Azərbaycan vətəndaşlarının bir çoxlarının lizinq mədəniyyəti hələ də, tam formalaşmamışdır. Əhali lizinqin mahiyyətini tam dərk etməmişdir. Hətta bir çox lizinq fəaliyyəti göstərən təşkilatlar belə lizinqi dərindən dərk edə bilməmişlər. Maarifləndirmə üçün xaricdən treynerlərin və biznes konsultantların dövlət dəstəyi ilə ölkəyə dəvət olunaraq ölkədə ödənişli və ya ödənişsiz təlimlər təşkil etməsi labüddür. Lizinqi inkişaf etdirmək və dünya səviyyəsinə qaldırmaq üçün yeni lizinq məhsullarının ölkəyə gətirilməsi əhəmiyyətlidir. İslam lizinqinin tətbiqi Azərbaycan lizinq sektorunun inkişafının yeni mərhələsi ola bilər. İslam lizinqinin yəni İcarənın ölkəyə gətirilməsi üçün ilk növbədə ixtisaslı kadrlar olmalıdır və əhalinin maarifləndirilməsi işi düzgün təşkil olunmalıdır. Yalnız bu işlər görüldükdən sonra bu yöndə vəsait cəlbi işinə start verilə bilər. Ölkədə lizinqin inkişafı bütövlükdə iqtisadiyyatın inkişafına təkan verə bilər. Bu isə ilk növbədə daxili bazarın tələbatının ödənilməsinə və ixrac istiqamətli istehsalın stimullaşdırılmasına səbəb olar. ƏDƏBİYYAT 1. Az ərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi. 2. Az ərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi. 3. Az ərbaycan Respublikasının «Mərkəzi bankı haqqında» Qanunu. 4. Az ərbaycan Respublikasının «Banklar haqqında» Qanunu. 5. Az ərbaycan Respublikasının «Lizinq xidməti haqqında» Qanunu. 6. Az ərbaycan Respublikasının «Qiymətli kağızlar haqqında» Qanunu. 7. Az ərbaycan Respublikasının «Müəssisələr haqqında» Qanunu. 8. Az ərbaycan Respublikasının «Girov haqqında» Qanunu. 9. Az ərbaycan Respublikasının «İnvestisiya fəaliyyəti haqqında» Qanunu. 10. Az ərbaycan Respublikasının «Səhmdar cəmiyyəti haqqında» Qanunu. 11. “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxiş” İnkişaf Konsepsiyası. 12. Az ərbaycan Respublikası Hökuməti və Belarus Respublikası H ökuməti aras ında lizinq fəaliyyətinin genişləndirilməsi üçün əlverişli hüquqi, iqtisadi v ə t əşkilati şəraitin yaradılması haqqında Saziş. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|