Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. Faktorinq v
ə forfeytinq əməliyyatları Faktorinq (factoring ingilis dilind ən tərcümədə agent, vasitəçi m ənasını daşıyır) kommersiya banklarının, onların törəmə faktor firmalar ının kiçik və orta firmalara, müştərilərə göstərdikləri maliyyə xidm ətinin bir formasıdır. Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, faktor firma öz müştərisindən borcları almaq hüququnu alır, öz m üştərilərinin borclarını hissə-hissə ödəyir. Daha doğrusu, borcların 70-90%- ə qədərini ödəmə müddəti çatana kimi ödəyir. Borcun qalan hiss əsini isə müştəriyə onun borclusunun bütün m əbləği qaytardıqdan sonra müəyyən edilmiş faizlər çıxılmaq şərtilə qaytar ılır. Nəticədə faktor-firmanın müştərisi borcları tez qaytarmaq imkan ı əldə edir və buna görə də factor firmaya faizlər ödəyir. Faktorinq əməliyyatlarının icra olunduğu şəraitdə müştəri öz borclusundan borcunu almaq h üququnu faktor firmaya verir. Faktorinq (factoring ingilis dilind ən tərcümədə agent, vasitəçi m ənasını daşıyır) kommersiya banklarının, onların törəmə faktor firmalar ının kiçik və orta firmalara, müştərilərə göstərdikləri maliyyə xidm ətinin bir formasıdır. Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, faktor firma öz müştərisindən borcları almaq hüququnu alır, öz m üştərilərinin borclarını hissə-hissə ödəyir. Daha doğrusu, borcların 70-90%- ə qədərini ödəmə müddəti çatana kimi ödəyir. Borcun qalan hiss əsini isə müştəriyə onun borclusunun bütün m əbləği qaytardıqdan sonra müəyyən edilmiş faizlər çıxılmaq şərtilə qaytar ılır. Nəticədə faktor-firmanın müştərisi borcları tez qaytarmaq imkan ı əldə edir və buna görə də factor firmaya faizlər ödəyir. Faktorinq əməliyyatlarının icra olunduğu şəraitdə müştəri öz borclusundan borcunu almaq h üququnu faktor firmaya verir. Borclar ın tipindən asılı olaraq faktorinqin aşağıdakı formaları m övcuddur: - Malg öndərənin faktorinqi; - Malalan ın faktorinqi. Malg öndərənin faktorinqin predmeti malalanlarla hesablaşmalarda yaranm ış debitor borclardır. Bu faktorinqin daha geniş yayılmış formas ıdır. Çünki təsərrüfatın bütün sahələrində tərəflər arasında m ünasibət, təsərrüfat əlaqələri məhz elə bu əməliyyatlara başlayır. Bel ə əməliyyatlar təsərrüfat əlaqələrində çəki etibarilə üstünlük təşkil edir. Malg öndərənin faktorinqini həyata eçirmək üçün faktorinq təşkilatı il ə malgöndərən arasında müqavilə bağlanır. Müqavilənin şərtlərinə g örə faktorinq təşkilatı malgöndərənin əmlakı olduğu vəsaitin m üəyyən hissəsini 70-90%-ini ödəyir. Qalan hissəni isə alıcıdan ald ıqda öz komisyon ödəmələrini çıxmaq şərtilə malgöndərənə ödəyir. Banklar tərəfindən və ya ixtisaslaşmış faktorinq şirkətləri t ərəfindən malgöndərənlərin borc öhdəliklərinin borc öhdəliklərinin alınması, malgöndərənə dövriyyə vəsaitlərinin çatışmazlığını aradan qaldırmağa, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini sabitl əşdirməyə, balansın quruluşunu təkmilləşdirməyə, ödəmələr riskini minimuma endirm əyə, pul dövriyyəsini sürətləndirməyə, hesabla şmaları vaxtında aparmağa imkan yaradır. Bunlar isə m üəssisə üçün normal f əaliyyət şəraitinin yaranması deməkdir. Malalan ın (ödəyicinin) faktorinqinin predmeti malsatanlarla hesabla şmalarda yaranm ış kreditor borcudur. Bu kreditor borcları malalanın ( ödəyicinin) dövriyyə vəsaitlərinin çatışmazlığı olduqda yaranır. Malaln ın faktorinqin həyata keçirilməsi üçün faktorinq təşkilatı ilə ödəyici təşkilat arasında müqavilə bağlanır. Müqavilədə faktorinq t əşkilatı tərəfindən ödəmələri həyata keçirmək öhdəliyi ya ödəmələrin nəzərdə tutulduğu günlər üzrə, ya da ki, bütövlükdə borcun b ütün məbləğinin ödənməsi müddəti üzrə əks etdirilir. Bu əməliyyatın mahiyyəti faktorinq təşkilatı tərəfindən alıcı (ödəyici) t əşkilatın malg öndərənə ödəməli olduğu kreditor borcunun ödənilməsindən ibar ətdir. Malalan ın malgöndərən qarşısında kreditor borclarının olmaması, y əni vaxtında ödənməsi istehsal prosesi üçün lazım olan xammal və materiallar ın, yanacağın və digər tələb olunan əmtəələrin fasiləsiz olaraq əldə olunması şəraitini yaradır. Bu faktorinq əməliyyatı faktorinq təşkilatına haqq ödənişi alıcı ( ödəyici) təşkilatın vəsaitləri hesabına həyata keçirilir. Təcrübə g östərir ki, malgöndərənin faktorinqi ilə müqayisədə malalanın faktorinqi daha y üksək risklərlə bağlıdır. Ona görə də faktorinqin bu formas ının həyata keçirilməsi üçün komisyon ödəmələrin məbləği dig ər formalarda olduğundan daha yüksək olur. Faktorinqin bu formas ında faktorinq təşkilatı qarşısında borclar ın ödənməsinin daha çox proqressiv faiz dərəcələri tətbiq edilir. Y əni borcların ödənmə müddəti gecikdirildikcə, komisyon ödəmələrin faizləri artırılır. Faktorinq əməliyyatlarının təşkili aşağıdakı bir neçə mərhələdən ibar ətdir: - faktorinq t əşkilatı (faktor təşkilat) kimi çıxış edən ixtisaslaşmış faktorinq şirkətinin və ya kommersiya bankının faktorinq şöbəsinin formala şması, yaranması. Bank ın faktorinq şöbəsi yaradılarkən bank bu şöbənin əsasnaməsini haz ırlayır.Onun hüquq və vəzifələrini müəyyən edir. Bu şöbə üçün laz ım olan ştatları ayırır və aparılacaq işin xarakterindən asılı olaraq m ütəxəssislərlə təmin edilir. Şöbənin normal fəaliyyət göstərməsini t əmin etmək məqsədilə bank şöbəyə lazımi məbləğdə pul vəsaitləri ay ırır. Bu xüsusi vəsaitlərin tərkibinə eyni zamanda ehtiyat (sığorta) fondu dadaxil olur. Bu fond əsasən əməliyyatlar üzrə ehtiyacların t əcili ödənməsinə və ya əməliyyatlar üzrə riskin yüksəlməsi ilə əlaqədar olaraq yaranan itkilərin ödənməsinə yönəldilir. Lazımi s əviyyədə vəsaitlərə malik olmaq üçün faktorinq şöbə hüquqivə fiziki şəxslərdən müqvilə əsasında vəsaitlər cəlb edir.Müstəqil faktorinq şirkəti yaradılarkən onun fəaliyyət istiqamətləri müəyyənləşdirilir, ştatlar müəyyən edilir. Ştat üzrə işə müxtəlif müəssisələr: kredit üzrə m üəssisələr, m ühasiblər, iqtisadçılar, menecerlər, marketinq üzrə mütəxəssislər v ə s. cəlb edilir. Tam ştat üzrə kadrların komplektləşdirilməsi başa çatdıqdan sonra haz ırlığın yeni mərhələsi başlayır: - klirinq şirkətinin maliyyə vəsaitlərinin formalaşdırılması onun t əşkilati-hüquqi formas ından asılı olur; - faktorinq şöbəsi tərəfindən müştəriyə irəli sürülən tələblər toplusu i şlənib haz ırlanır. Malgöndərənin faktorinqi həyata keçirilərkən tələblər toplusu a şağıdakıları əks etdirməlidir: - onun m əhsulu, yerinə yetirdiyi işlər və göstərdiyi xidmətlər, onun m əhsulları və gördüyü işlər yüksək keyfiyyətə,bazarda yüksək t ələbə malik olmalıdır; - onun istehsal ı dinamik olrarq artmalı və bununla bağlı etibarlı perspektivi olmal ıdır; - geni ş təsərrüfat əlaqələri və öz istehsal sahəsində yüksək imicə malik olmal ıdır; - y üksək idarəetmə personalına və yüksək səviyyədə təşkil olunmuş m ühasibat uçotu və hesabat sisteminə malik olmalıdır; - m üxtəlif kontragentlər, o cümlədən büdcə və bank qarşısında borca malik olmamal ıdır. A şağıdakı əlamətlər müəyyən edildikdə faktor-şöbələr faktorinq əməliyyatını aparmaqdan imtina edirl ər: - m üştəri çox zəif ödəmə və kredit qabiliyyətliliyinə malik olduqda; - m üştəri sabit istehsal fəaliyyətinə malik olmadıqda; - m üştəri çoxlu sayda kiçik debitorlara və ya böyük məbləğdə vaxtı ke çmiş debitor borclarına malik olduqda; - m üştəri faktorinq predmeti kimi fiziki şəxslərin və ya büdcənin borclar ına təqdim etdikdə; - m üştəri tələbata uyğun olmayan məhsul satdıqda; - m üştəri təsərrüfat fəaliyyətində problemlər yaradan əlaqələr yaratd ıqda və s. B ütün bu hallarda faktorinq əməliyyatları üzrə risk çox yüksək oldu ğundan onun icrasından imtina edilir. Bu hallada həta ən yüksək komission m ükafatları və ödəmələr itkiləri ödəyə bilməz. Faktorinqin h əyata keçirilməsi üçün müqavilə hazırlanır. Müqavilənin m əzmunu onun formasından irəli gəlir. Müştəri ilə qarşılıqlı raz ılaşmanı əks etdirən bu sənəddə faktorinqin forması, faktorinq s övdələşməsinin məqsədi, onun müddəti, müqavilə predmeti olan borc öhdəliklərinin forması, faktorinq ödəmələrinin ölçüləri (faizləri), t ərəflərin hüquq və öhdəlikləri, müqavilə pozulduğu hallarda edilən c ərimələr bu və ya digər səbəbdən müqavilənin dayandırılması şərtləri öz əksini tapır. Forfeytinq beyn əlxalq ticarətin maliyyələşdirilməsinin alternativ variant-lar ından biridir və o, ixrac tələbatlarının forfeyter (kommersiya bank ı və maliy-yələşdirmə üzrə ixtisaslaşdırılmış şirkət) ödəmə halında ixracatçıya (forfeyterə) naytarılmasını n əzərdə tutmayan tərəfindən onların alınmasını ifadə edir. Onun inki şafının əsas ilkin şərtlərini beynəlxalq inteqrasiyanın güclənməsi, banklar ın rəqabət qabiliyyətinin artması, ixrac əməliyyatlarına dövlət məhdudiyyətlərinin ləğvi, həmçinin ixracat çının məruz qaldığı risqin artımı təşkil edir. Bel əliklə, forfeytinq adi və köçürmə veksellə ifadə olunmuş dövriyyə s ənədilə ifadə olunmuş borcun kreditordan dövriyyəsiz əsasda al ınmasıdır. Bu o deməkdir ki, borc sənədinin alıcısı (forfeyter) borcludan pulu ala bilm ədikdə sənədin kreditora qaytarmaq h üququndan imtina etməsi haqda üzərinə öhdəlik götürür. Dövriyyəli öhdəliyin alqısı diskontla edilir. Forfeytinq mexanizmi s övdələşmələrin iki növündə tətbiq olunur: 1. Maliyy ə əqdləri – uzunmüddətli maliyyə öhdəliklərinin tez yerinə yetirilm əsi m əqsədilə; 2. Xarici al ıcıya kredit verən ixracatçıya pulun çatması üçün ixrac əməliyyatlarında. Forfeytinq əməliyyatı kimi istifadə olunan başlıca dövriyyə sənədi vekseldir. Lakin ba şqa qiymətli kağızlar da forfeytinqin obyekti ola bil ər. Əsas odur ki, bu kağızlar m ücərrəd öhdəliyə malik olsunlar. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|