Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti Fakültə: Tikinti-iqtisad Kafedra: Biznesin iqtisadiyyatı və menecment

9.3. Korporativ nəzarət sistemində daxili nəzarətin aparılması

Korporativ idarəetmə sisteminin əsasını mülkiy­yət­çilərin adından çıxış etməklə şirkətin menecerlərinin fəaliyyətinə daxili nəzarətin qurulması və səmərəli şəkildə aparılması prosesi təşkil edir. Səhmdarların yönəltdiyi vəsait hesabına şirkət öz fəaliyyətinə başlayır və başqa maraqlı tərəflərin fəaliyyəti üçün imkan yaradır.

Şirkətin idarəetmənin 3 səviyyəsini göstərmək olar:
- səhmdarlar yığıncağı (şirkət fəaliyyətinin ümumi məqsədlərinin müəyyənləş­di­ril­məsi);
- direktorlar şurası və ya müşahidə şurası ( konkret strateji vəzifələrin və onlara nailolmanın üsullarının müəyyənləşdirilməsi);
- menecerlər (müəyyən olunmuş vəzifələrin icrası).
Göstərilən üç səviyyənin olması şirkətin fəaliyyəti üçün məsuliyyəti səmərəli fəaliyyətdə maraqlı olan müxtəlif qruplar arasında bölüşdürməklə və səhmdarlar tərəfindən birbaşa idarəetməni aparan qrupa nəzarəti aparmaqla bağlıdır. Buna analogiya kimi cəmiyyətin demokratik siyasi sistemi mexanizmlərini-ümumxalq seçkini, parlamenti və höküməti göstərmək olar.
Səhmdarların yığıncağı, direktorlar şurası və menecerlər arasında səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi şirkətin nizamnaməsində təsbit olunur.
Səhmdar yığıncağının müstəsna səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlər aiddir:
- səhmdar cəmiyyətinin nizamnaməsinə dəyişikliklərin, əlavələrin aparılması və ya yeni redaksiyada cəmiyyətin nizamnaməsinin təsdiqi;
- səhmdar cəmiyyətinin yenidən qurulması;
- səhmdar cəmiyyətinin ləğvi, ləğvetmə komissi­yası­nın təyini, ləğvetmənin aralıq və yekun balansının təsdiqi;
- direktorlar şurasınnı sayının, onların üzvlərinin seçilməsi və vaxtından əvvəl səlahiyyətlərinin dayandırılmasının müəyyənləşdirilməsi;
- elan olunmuş səhmlərinin növünün, sayının, nominal dəyərinin və bu səhmlərin verdiyi hüquqların sərgilən­mə­si;
- səhmlərin nominal dəyərinin artırılması və ya əlavə səhmlər yerləşdirmək yolu ilə səhmdar cəmiyyətinin əsas kapitalının yüksəldilməsi;
- səhmlərin nominal dəyərinin aşağı salınması və ya səhmlərin sayını ixtisar etmək üçün səhmlərin bir hissənin cəmiyyət tərəfindən alınması yolu ilə səhmdar cəmiyyə­ti­nin əsas kapitalının azaldılması;
- səhmdar cəmiyyətinin auditorunun seçilməsi;
- illik hesabıtın, illik mühasibat hesabının, o cümlədən gəlirlər və zərərlər haqqında hesabatın təsdiqi, maliyyə ilinin nəticələrinə görə mənfəətin bölüşdürülməsi, o cümlədən dividentlərin ödənil­məsinin və ya cəmiyyətin zərərinin elan edilməsi;
- səhmdarların ümumi yığıncağını keçirmək qayda­sının üəyyənləşdirilməsi;
- hesablama komissiyası üzvlərinin seçilməsi və onların səlahiyyətlərinin vaxtından əvvəl dayan­dı­rıl­ması;
- səhmlərin xırdalanması və konsolidasiyası;
- qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda iri müqavilələrin bəyənilməsi haqqında qərarın çıxarılması;
- yerləşdirilmiş səhmlərin səhmdar cəmiyyəti tərəfindən geri alınması;
- səhmdar cəmiyyətinin fəaliyyətini tənzimləyən daxili sənədlərin təsdiqi.
Biznesin idarə edilməsi üçün menecerlərin müvafiq səlahiyətləri olmalıdır, biznesi səmərəli idarə etmək üçün isə onlar bu səlahiyyətlərdən istifadəyə görə məsuliyyət daşımalıdır. Piter Drukenin təbirincə desək: “ ... bu məsuliyyət sistemindən kənarda peşəkar menecerlər savadlı tiranlara çevrilirlər. savadlı tiranlar Platonsayağı hökümdar və ya şirkətin rəhbərləri olmalarına baxmayaraq onlar nə idarə edə bilir, nə də ki, taxda qala bilirlər.”