Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti Fakültə: Tikinti-iqtisad Kafedra: Biznesin iqtisadiyyatı və menecment
Yüklə 1,45 Mb.
|
|
9.4. Korporativ nəzarətin bazarı
Korporativ nəzarətin mexanizmi birləşmə və udulma yolu ilə həyata keşirilir. Birləşmə və udulma üzrə bağlaşmalar biznesin və əmlak komplekslərinin alınması və satılması üzrə xüsusi sahəni nəzərdə tutur. Bir çox tədqaqatçılar udulma bazarını səhmdarları menecerlərin özbaşnalığından müdafiəsinin yeganə mexanizmi hesan edir. Qeyd edilir ki, bu metod o zaman daha səmərəlidir ki, direktorlar şurasının konservativ təzyiqini “sındırmaq” lazım gəlir, əsasən də söhbət burada yüksək diversifikasiya edilmiş kompaniyadan gedirsə. Bu fikrin tərəfdarları nəzərdə tutur ki, korporasiyanın idarəetmə personalının fəaliyyətinə nəzarət etmədə iştiraka investorları yönəltməkdənsə, bu funksiyanı potensial olaraq korporasiya-alıcı olan korporasiyaların funksiyalara aid etmək olar. Müstəqil fəaliyyət göstərən udulma və birləşmə bazarı, beləliklə, kompaniya aktivlərinin daima fəaliyyət göstərən hərracıdı: kompaniya aktivlərinin dəyəri müəyyən edilmiş səviyyədən aşağı düşürsə, və bunu “xarici” kompaniya qəbul edilən hesab edirsə, o, özünə “uğursuz” kompaniyanı birləşdirir, və gəlir əldə edir. Korporasiyaların menecmentinin fəaliyyətinə nəzarətin olmadığı hallarda belə sonuncu udulmanın cəlbedici məqsədi olmamaq üçün, səhmlərin qiymətinin maksimum yüksək qiymətinə nail olmağa çalışacaq və bununla mülkiyyətçilərin maraqlarına cavab verəcəkdir. İqtisadi həyat bu mexanizmin çatışmamazlıqlarını əyani şəkildə nümatiş etdirir: Birincisi, korporasiya səhmlərinin kurs dəyərinin yüksək səviyyəsini saxlamaq üçün cəhd menecmenti qısamüddətli layihələri həyata keşirməyə sövq edir, bunlar səhm kursunun müvəqqəti azalmasına gətirib çıxarır; İkincisi, korporasiya menecerlərinin udulmaya qarşı dayanmaq mexanizmlərinin alətlərinin böyük dəsti onlara (menecerlərə) udulma prosesinə qarşı çıxmağa imkan verir; Üçüncü, tənqidçilər nəzərdə tutur ki, udulma səhmdarların maraqların cavab verir və korporativ münasibətlərin bütün iştirakçılarının maraqlarını nəzərə almır; Dördüncü, heç də hər zaman bu proses qeyri səmərəli kompaniyanın daha “güclü” kompaniya tərəfindən udulması üçün xarakterik deyil, bəzən əks əlaqəli situasiyalar da baş verir; Nəhayət, hər zaman həm kompaniya- alıcı, həm da udulan kompaniyanın fəaliyyətinin qeyri-stabilliyi riski mövcuddur. Onlardan korporasiya menecmentinin udulma yolu ilə dəyişməsinin ən vacib şərti kimi korporasiya maliyyə vəsaitlərinin–alıcının mövcudluğudur. Etibarnamələrin lazım olan qədər sayının alınması halında maraqlı tərəf korporasiya menecmentinin dəyişməsi həyata keçirilir. Deməli, korporasiya menecmenti bütün səylərini ona yönəltməlidir ki, səhmdarların səhmləri üzrə səs vermə ona etibar edilsin. Rusiyada korporativ nəzarət bazarının fəaliyyət xüsusiyyətləri: Udulma və birləşmə üzrə bağlanılan müqavilələrin sayının artması investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması əlaməti kimi qəbul edilir, ekspertlər M&A-ni korporativ yüksəlişin mühüm aləti kimi hesab edir. Rusiyanın udulma və birləşmə bazarında 2003-cü ildə -2008-ci ilin birinci yarısında aktivliyin mövcud və stabil yüksəlişi müşaiyət edilir, bu zaman aparılan bağlanılan müqavilələrin sayı və onların həcmi artdı.2008-ci ilin maliyyə böhranı, fond bazarlarının çökməsinə, likvidliyin kəsirinə, istehsalın başlayan enişinə səbəb oldu, dünya qiymətləri bir çox mühüm xammal bazarlarında kəskin surətdə azaldı. Beləliklə, statistikanın göstərdiyi kimi, udulma və birləşmə Rusiya bazarında həcmi artırdı. Lakin, müqavilələrin şəffaflığı artırsa da, maliyyə hesabatı, korporativ idarəetmə və informasiya əlaqəsi kompaniya daxilində yaxşılaşır, kapitalla bağlanmış müqavilələr kifayət qədər cüzi olur. Qiymət mexanizminin olması barəsində informasiya, tərəflərin motivasiyası, kompaniya rəhbərliyinin gözləntiləri haqqında informasiya kifayət qədər şəffaf deyildir. Bütün bunlar udulma və birləşmə üzrə Rusiya müqavilələrin reyder əməliyyatlarının nəticəsi kimi qəbul etməyə imkan verir. Mütəxəssislər belə fikirdədirlər ki, Rusiya reyderliyinin xüsusiyyəti “onun yarı kriminal” xarakterindədir. Qanunvericilik çərçivəsində fəaliyyət göstərərn “Ağ” reyderlik daha az rastlanır.deyilir ki, əldə edilən müəssiələrin direktorları nadir hallarda danışıqlara gedirlər, reyderlər bu zaman “boz” və “qara” hərəkətlərə keçirlər. Bunlar da hal hazırki Rusiya şəraitində daha səmərəli olduğuna görə, daha zəif obyektə qarşı reyderlər, bir qayda olaraq, onlarə ilk əvvəldən tətbiq edir, özlərini mürəkkəb və xərcli leqal hərəkətlərə məcbur etmirlər. Dünyada udulma və birləşmənin yarıdan çoxu dostcasına deyil, bu da mütəxəssislərdə Rusiyada və xaricdə reyderliyin tamamilə iki müxtəlif ənənə olduğuna şübhə yaratmır. Daha geniş yayılmanı onlar amerikan və britaniya korporativ idarəetmədə, daha nadir hallarda isə - Avropa praktikasında tapırlar. Nümunə kimi, klassik xarici qeyri səmimi udulma olaraq Microsoft kompaniyasının Google kompaniyasına qarşı münasibətini göstərmək olar. Microsift Google dost udulma təklif etdi: Google səhmlərini onun bazar dəyərindən 40% bir səhm üçün qiymətlə almaq. Yekunda Microsoft onun səhmlərinin aqressiv alışına başladı, daha doörusu artıq qeyri-səmimi udulma, lakin qanun çərçivəsində. Aparıcı fərq kimi müasir Rusiya reyderliyində bu sözün mahiyyəti məhz qanunun pozulması və bu və ya digər saxtakarlıq texnologiyalarının tətbiqidir. Bundan əlavə, Rusiyada reyderlik bir qayda olaraq, istehsal deyil, möhtəkirlik məqsədi ilə: iri şəhərlərdə, bahalı əmlakla (Moskvada, sonra Piterdə, indi isə bütün Rusiyada) müəssisələr əsasında onların əmlakı xatirinə əldə edilir. Bu zaman istehsal sadəcə məhv edilir, nəticədə ölkə nadir istehsallardan, milli rəqabət qabiliyyətini yüksəldən elmi qruplardan məhrum olur. Prinsipcə mühümdür ki, reyderlik spesifik Rusiya anlayışında dövlət nümayəndələrinin iştirakı olmadan, bir qayda olaraq – həm də sistematik korrupsiya olmadan mövcud ola bilməz. Mütəxəssislərin fikrincə, korporativ idarəetmənin rusiya praktikasında reyderlik istənilən formada mülkiyyəti olan təşkilatların qeyri dostcasına udulması prosesidir. Reyderliyin inkişafı və onun Rusiyada formalaşması spesifikasına bir çox səbəblər kömək etdi: masştablı korrupsiya, hüquq mühafizə orqanlarının və məhkəmələrin zəifliyi, qanunvericilik bazasının zəifliyi ; firavan həyat səviyyəsinin artması, istehsal , həm də daşınmaz əmlak və torpağın aktivlərinin yüksəlişi əmlakın qeyri səmərəli istifadəsi, çünkü əmlak Rusiyada toxunulmaz deyildir; sahibkarlıq mədəniyyətinin aşağı səviyyəsi; etinasızlıq, hətta bəzən cəmiyyətin biznesmenlərə və fərdi mülkiyyətə prinsipcə aqressiv yanaşması. İqtisadiyyatın inkişaf spesifikasından başqa rusiya reyderliyinin inkişafında müvafiq rol milli mentalitet xüsusiyyətlərinə xasdır. Rusiyada mülkiyyət obyektlərinin müvafiq sayını , bu və ya digər dərəcədə öz fəaliyyətində boz, gölgə alətləri və sxemləri istifadə edir, daha doğrusu, qeyri qanuni, qeyri sivil metodlarla biznes aparılır. Qara icarə və əmək haqqı, səhmdarlara dividentlərin ödənilməməsi, reyderlər fəaliyyəti üçün sfera yaradır, onlarda hər hansı yolla istənilən müəssisədə elə problemlər yaradırlar ki, mülkiyyətçi yareyderin getməsi üçün pul verməli, ya da bütün müəssisəni itirməlidir. Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|