AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr VI kitab
Yüklə 3,1 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- PEYĞƏMBƏRİN ALQIŞI VƏ QARĞIŞI
- HƏZRƏT ƏLİ I mətn
- LOĞMANIN TƏƏCCÜBÜ
- SEYİD HƏMZƏ NİGARİ I mətn
- HACI QARAMAN OCAĞI I mətn
- HACI QASIM ÇƏLƏBİ I mətn
|
PEYĞƏMBƏR VƏ NƏZƏRÇİ Deyir, peyğəmbərrərdən biri olur, əsabələriynən gedir. Gə lillər meşənin içiynən. Görüllər kü, belə yarıçılpax bir adam qaşdı girdi kolun dalına. Bir nəfər göndərillər ki, get gör o kimdi, onu bu ra gətirin. Bunu gətirillər. Peyğəmbər soruşur: – A kişi, bu nədi, sən niyə burdasan? Deyir: – Məni qovuflar. Deyir: – Niyə?
Deyir: – Mənim çox pis gözüm var, nəzərim var. Ona görə məni qovuflar. Deyir: – Bə burda sən nəynən dolanırsan? Deyir ki: – Ov ovluyuf dolanıram. Deyir: – Ə, sənin oxun yox, kamanın yox, nəynən ovluyursan? Deyir: – Nəzərimnən. Deyir: – Nətəər? Ola bilməz. Deyir: – Olar.
Deyir: – Mənim bu atıma bir nəzər sal, görüm. Deyir: – Məni bağışda, atın ölər axı, mən eliyəmmərəm. Deyir: – Yox ey, sən nəzər sal. Belə baxır eyir: – Ay dədə, ata bax ey! At ölür, hamı məətəl qalır. Peyğəmbər Meraca gedəndə gördüyünü Allaha danışır. Deyir ki: – Allah-taala, bu nəydi? Bəs mənim qavağıma belə bir şey çıxdı. Pütün sirrəri verifsən da maa. Allah-taala deyir: – Bədnəzərdən mənim xəvərim yoxdu. Ordan da, məsəl qalıf ki, bədnəzərdən Allahın xəvəri yoxdu.
Cənabi Əli çox quvvəli pəhlivan olufu. Cənabi Əli bir dəfə (deyilişi danışıram ha, eşitdiyim belədi, ona qırmızıgöz Əli də de yirmişdər) dünyanın ağırrığın yığır bir dağarcığa, oturur yolun qırağında. Yox, Cənabi Cəbrayil yığır. Cənabi Cəb rayil yığır, gəlir oturur yolun qırağında. Görür kü, Cənabi Əli gəlejehdi. Deyir, bını çox quvvəli deyillər dayna. Görüm bı neyləməh isdiyir? Bir ağır rığı, yüngüllüyü hesav eləsin. Gəlir yolun qırağına, oturur. Bir də görür, Cənabi Əli gəldi. Deyir ki, ya Əli, gəl bı dağarcığı, bı me şoğu qaldır belimə. Bı gedir, nəkqədər eliyir, görür qalxmır axı, bı na güj verir, dizinə qədər torpağa girir. Belə tullamağ isdəəndə de yir, ya Əli, dayan, dünyanı dağıtmağ isdirsən, nə qayırırsan? Dün yanı tari-mar elədin. Belə eşitmişəm. II mətn Oturmuşdu peyqəmbər yolda. Həzrət Əli əleyhəssalamın gü cü nü yoxlamağ üçün oturur bir daşın üsdündə. Bilir ki, Əli burdan gələjəy atınan. Əli gəldi Düldülünən. Mindiyi atının adı Düldüldü, bilirsən. Qoca bir formada oturub. Həzrət Əli əleyhəs salam da ağ sak qallara hörmət elədiyinə görə qoyuf keçməzimiş. Atdan düşüf dü. Deyif ki, ya qoca, gəl, hara gedirsən? Deyif, mənim də yolum bu istiqamətədi. Atdan düşdü, dedi, gəl min ata. Dedi, yox, mən mimmirəm. Mənim elə bu torvamı götüsən, mənə bəsdi. – “A kişi, yox, gəl min, nədi”. – “Yox e, dedi, bu torvamı götü, elə mən sən nən gedim”. Yerin, göyün ağırrığın, Allahın hökmüynən, bala ca bir torvıya yığıfdı. Düzdü, indi bırda çoxları elə bilir ki, bu əfsa nədi. Yox, əfsanə dəyil. Həqiqətdə olan bir əhvalatdı bu. Həzrət Əli əleyhəssalam əyilir ki, o torvanı götüsün, torva qalxmır. İkinci səfər əl atır, torva qalxmır. Üçüncü səfər hirsdənif “bismillah, Allahu Ək bər” deyir torvanı götürür. Düldül dizinə qədər torpağa batır. Əlinin də gözünə qan damır. Onnan sonra peyqəmbər deyir ki, bəli, Al lahın şirisən ki, şirisən. Əlimsən ki, Əlim. Bu yanı pey qəm bərrər hədislərində var. Onçun da deyillər, bəli, Əli birinci imamdı. III mətn Bir dəfə bir dənə sayil, kasıb biri birinnən borc alır. Günor tuya qədər vaxdı tamamdı də, verməlidi pulu. Pulu çatdıra bilmir. Gedir Əlinin yanına. Deyillər ki, bəs Əli səfərdədi. Bunun yolun gözdüyür kü, gəlsin. Əliyə müraciyət eliyif ki, bəs dar dayam, mənə köməhliy elə. Vax gəlif çatanda görür kü, Əli gəldi. Dedi, ya Əli, bəs mən borşduyam birinə, günortuya qədər mənim vaxdım varıdı. Artıx vax keçifdi. Məni öldürə jəh lər, asajaxlar, kəsəjəhlər, nə bilim məni qul eliyəjəhlər. Günortuya qədər mən pulu, borcu aparıf ver məliyəm. Mənim də imkanım yoxdu. Deyir, onda Həzrəti Əli əley hissalam (Allah hökmünə bax ha, gör nə qədər güjdü bir imam mış) deyir, barmağın bir dəfə belə eliyir, Günəş gəlir durur günorta ye rində. Onçün deyillər, Günü günortadan qaytaran Əli. Onu qay tarır, həmən o kişi aparıf pulu, borcun verir, ödüyür, yəni onu ba ğışdıyır. Bir də peyqəmbərin bir müqəddəsdiyi ondadı ki, ən böyüh möcüzələrdən biri Ayı iki yerə bölüfdü barmağıynan. Amerika kasmanavatdarı çıxmışdı Ayın üsdünə. Həmən o Ayın üsdündə o şırımı görüflər. Düşən nən soora təsdiq ediflər ki, bəli, Ay peyqəm bərin zamanında onun hökmüynən bölünüv iki yerə. Bir dənə Aqra kasmanavatı çıxıfdı Ayın üsdünə, orda azan səsini eşidif. Düşənnən sonra müsəlman çılığı qəbul eliyifdi.
Həzrət Əli bir gün bir əvə qonax getmişimiş. Arvadnan kişi bir-birinə xısınnaşır ki, arpa çörəyidi çörəyimiz, nətəər qoyax bun na ra. İndi surfa salıllar, çörəyi gətirif qoyullar. Qoyanda, sırfanı salanda Həzrət Əli qılıncı çəkir, qoyur sırfanın qırağına. Bılar da qorxullar ki, görən bu qılıncı niyə çəkif qoyur sırfanın qırağına. Yeyillər, Allaha şükür eliyillər, yığışdırıllar. İndi kişi əl çəhmir ki, ya Əmir, sən Allah, bax o qılıncı niyə sırfıya çəhdin qoydun? Deyir ki, siz desəniz ki, bu çörəy arpa çörəyidi, mını sizə nətəər qoyax? Onda ikinızın da boynunu vurajeydım. Onnan sora şükür eliyillər, yığışdırıllar. LOĞMANIN TƏƏCCÜBÜ Deyir, Loğman üç şeyə təəcüblənir. Birinci, deyir, niyə səhər rər ilıx yumurta yeyən adam günüz ulduzdarı görmür? Təəcüp lənirəm, deyir. Səhərrər bir ilıx yumurta yeməh gözə o boyda xeyir di, deyir. Gör ha. İkinci, niyə ölünün əyağını isdi suya qoyanda, ölü dirilmir? Yəni əyağı isdi suya qoymax bütün dərtdərin dərmanıdı, ölünün belə. Loğman məhətdəl qalır ki, bı, niyə dirilmir? Axı di rilməlidi. Üçüncüsü, niyə axşamnarı yumurtanı bərk bişirif yeyən ölmür? Üş dənə şeyə təəcüf qalır da, bı. SEYİD HƏMZƏ NİGARİ I mətn Seyid Həmzə Nigariyə el arasında Şıx Əfəndi deyirdilər. O, deməh, bütün şeyirrərini Seyit Nigari ləqəbiynən yazıfdı. Mənim böyüh babam Alı Çələbiynən, deməh, həmfikir oluflar, dosd oluf lar, məsləhdaş oluflar. Bəli, onun da möcüzələri olufdu. Onun mö cüzəsi belədi ki, o vax bırda onu hökümət incidir, mollalar incidir Seyit Mir Həmzə Əfəndini. O köçür gedir Türkiyiyə. Türki yədə Xarput kəndində başdıyır yaşamağa. Türk sultanı bını qəbul eliyir, ümmiyətnən, bının möcüzəsin-zadın görür-eliyir. Deyir ki, yaşa da bırda. Amma sənin hakqında o qədər məhtuplar gəlir ki. Soora ömrünün sonuna yaxınnaşanda min səkgiz yüz həşdat beşinci ildə Amasyada rəhmətə gedir, orda dəfn olunufdu. Hiss eliyir ki, uje ölümü yaxınnaşır, mürütdərinə deyir ki (çoxlu mürüdü varımış), məni aparıv Amasyada dəfn eliyərsız. Hansı ki, Xarput kəndinə də Amasyadan bir həfdəlih yolumuş. O vax da yanı atnan, eşşəynən aparırdılar aparanda. Nəysə o mürütdərdə (bəzisində) şüpə qalır ki, ya seyit, nətəər, bəs bir həfdə ərzində sənin nəşin korrana bilər, qırx dərəcə isdi var. Deyif ki, həşdat ildi Allah, Allah deyirih, əgər yolda məni görərsız ki, nə bilim, nəşim belə olufdu, atın çaya, hara gəldi atın, çıxın gedin. Yanı bı həşdat ildə bı Allah, Allah deyif da, yanı mənim nəşim pozulmaz. Aparıf dəfn eliyillər. II mətn Mir Həmzənin oğlunun adı nəydi? Hə, Siracəddin. Bı namaz üsdeymiş. Arvadı gəlif xəbər verir ki, oğlun ölür, Siracəddin. Orda deyifdi ki, Allah, sənin ciyarını yandırsın. Niyə məni bu namazdan, məni Allahdan ayırır san? Allahın xoş vaxdına düşüf, Siracəddin ölüf. Arvadın ciyarı yanıf. HACI QARAMAN OCAĞI I mətn Diyarbəkirdə buna (Hacı Qaraman babıya) hakimiyyətdih ve rif lər ki, məsələn, gəl bu əyaləti idarə elə. Din adamı oluf də. O de yif ki, mənə üç gün vax ver. Üç gün vax verənnən sonra bu gecə ailə sini də götürür, ona inanan adamları da götürür, çıxır. Diyar bə kirdən, Türkiyə torpağınnan çıxır. Üç günnən sonra şah xəbər alır ki, bəs nooldu, gəlip çıxmadı? Dalıncan adam göndəril lər, gəlif gö rüflər ki, o bir misal var e deyir, lələ köçüf, yurdu qalıf! Kişi yoxdu də, düşüflər dalına, adam göndərir. Gəlir, nə bilim hansı bir əraziyə çatannan sonra deyiflər ki, mən o hakimiyyəti isdəmi rəm, mənim tut duğum yolnan o düz gəlməz. Olardan da gələnnərin də bir neçəsi buna tabe olur, qalır, bir hissəsi qayıdır. Və buna Allahdan çəlih qismət olufdu. Ayə gəlifdi Allahdan ki, Çələbi, hansı ərazidə o çə lih dursa, lövbərini orda salırsan. Bu çəlih gəlir fırrana-fırrana, üm miyətlə də, gəlir-gəlir Tatar kəndi var, (Tatar kəndi Cəbrayıldan bir az bərdədi, bu Sirih kəndinə yaxındı) orda çəlih dayanır. Çəlih da yanır, çəlih bunnan yerimir də. Yəqin ki indi bir işarələri olufdu də, onnan hərəkət eləməyə. Orda bir neçə gün qalır. Burda da bir dənə kişi varrıymış, bir də xəsdə qızı varıymış. Anadan olannan elə xəs de y miş, Yetərmiş qızın adı. Kişi də üş gün, dört gün buların evinin qavağında ocax qalıyırmış, hava da soyuğumuş də. Kişi gəlir ki, ay balam, gedin görün o kimdi, nəçidi, bəlkə elə oğrudu, elə bizim bu hey vanımızı gəliv oğurramağa. Nəsə, göndərillər adamı. Həmən adam geder deyir ki, kimsən, nəçisən? Deyir ki, bəs mən beleyəm də, bala, qərif bir adamam, burda da heş kimim yoxdu, onnan sora tanışım yoxtu. Elə bir üç-dört gün burda qalır, acınnan-susunnan birtəər olur. Götürüf gəlillər evlərinə. Gətirillər evlərinə, gecə yatır. Tezdən, deməli, ev yatıf, duranda görür kü, Yetər addı qız başdıyır qapını süpürür. Arvat deyir ki, kişi, dur ayağa, kişi, dur ayağa. De yir, ay arvat, nədi? Deyir, bəs, qarnın yammasın, Vallah, bu kimdi, nə çi di, bu xeyir-şəfa bu kişidən gəlifdi. Qız danışır da, qapını süpürür. Nəsə, səhər açılır, çaydan, çörəhdən yiənnən sonra həmən Ha cı Qaraman deyir ki, mən artıx getməliyəm də. Kişi deyir ki, yox, səni hara boşduyuram. Sən kimsən, nəçisən, mən səni tanı mıram, amma sənin kəramətinnən mənim bu qızım şəfa tapdı. Bu qızımı verəjəm sənə, bax budu e malımnan da, qoynumnan da, varım-döv lətim çoxdu, get yaşaynan. O, onu da götürür gəlir o Hacı Qaraman pirinin, ocağının yanına. Hansı ki, o ocağ soradan pir oldu, inanıldı, müqəddəs yer oldu, orda elə o dünyasını dəyişdi. Marallar gəlirdi, orda maralları Yetər nənə sağarmış, çıxıf gedərmiş. Hacı Qaraman da barmağın salıf uyundurarmış. Həmin o məçid, orda bir məçid vardı, tupulğu deyirdilər, tupul ğudan düzəltmişdilər. Molla Vəli Vidadi gəliv orda dərs deyifdi, həmən məçiddə. Hacı Qaramanı, Çələbilər kəndi deyillər, olardı nə bilim 300-400 metr aralı. Molla Vəli Vidadi orda molla dərsi deyifdi. Tupulğu, adətən, onnan çalğı düzəl dirih qapını süpür məy çün, çox naziy olar, belə barmax nəzih lihdə. O möcüzə kimi Allah onu o qəddər böyüh yaratmışdı. Yanı sən heç harda o böyühlühdə ağaca rast gəlməzdin, o tupulğu ağa cı na ha. Meşələri də axdarsan, ras gəlməzdin. O tupulğu ağacı ancax nəzihdi, o deməli, o qəddər böyühdü, sijim hərriyərdin, o uzunda sijim gücnən ona gələrdi çatardı, dolıyardı. Helə böyüh əmələ gəl mişdi. Ağaşdı o da.
O vax İrannan addıyıf bizim kətdəri çalıp-çapırmışdar dayna. Oğurrux, nə bilim. Ofşim, irannılar bizə çox ziyan eliyifdi. Bı Araz boyu kətdər var bizdə, ordan – İrannan addıyıf gəlirmişdər, bi zim kətdəri talan eliyif qayı dır mışdar. Bir gün o tayda nəysə deyil lər, o nə Hacı Qaramandı, nə Hacı Qaramandı e, gedəy oranı dağı dax. Nəysə, gəlillər. Hacı Qaraman özü evdə olmur, arvadı Yetər nənə evdey miş. Bıllar da qırx atdıymış, əlli-atmış atdıymış. Yetər nənə deyir ki, düşün, qonağımız olun. Deyir, ay arvat, sən bizə nə verə bilərsən ki, bir belə atdı düşəh. Nəysə, düşüllər, deyillər ki, atımıza arpa ver. Yetər nənə bir balaca torba gətirir. Bıllar gülüllər, lağ eliyillər ki, ə, bı hansı ata çatar? Nəysə, bınnan ovuşduyup at dara verillər, bı qutar mır. Nə arpa qutarır, nə bir şey. Soora bir ba laca qazan asır. Deyillər, ay arvat, bı qazan kimə bəs eliyəjəh? De yir, sizdih dəyil. Otuz-qırx atdının hamısın bı yedizdirir. Ofşum, baxıllar kin, bir qadın xeylağı bı qədər adamı yola saldı, ordan qa yıdıf gedillər. Həə, orda bir də Hacı Qaraman gəlif çıxır. Deyillər ki, sənin adın çox çıxıfdı, səni sınıyajıyıx. Bizə bir möcüzə gösdər, sənnən əl çəkəh. Orda marallar gəlir, dağdan marallar yenir gəlir. Maralları Yetər nənə sağır, sonra o qaçaxlar çıxıf gedillər, day toxummullar ki, həqqətən də, böyüh övliya ocağı olufdu. III mətn Kimin qazanda yeməyi bir az azdısa, ya qonax çoxdusa, de yillər, Yetər nənənin qazanı olsun qazanınız. Yanı bərəkəti artsın da.Yetər nənənin qazanı olsun. O məsəl var. IV mətn Hajı Qaraman Diyarbəkirdən gəlifdi. Onun əsil adı olufdu Di yarbəkirdən gələn Əziz Əfəndi oğlu Əhməd Çələbi. Belə qara xalı oluf deyə adına Qaraman deyiflər. Cavan oğlanımış. Çəliyin atıf Di yarbəkirdən, deyif, bı harda dursa, mən orda məsgən salajam. De yir, gəliv o qalıfdı bir evdə. Görüf bir ev var, o kişinin də adı Əh mədimiş. Deyir, deyif, Allah qonağı isdərsiniz? Deyif, Allaha da qurban olum, sənin kimi əziz qonağına da. Buyurun, gəlin. Axırı ki, qalır gejə bırda. Bir çavısdanımış dayna. Allah verənnən yeyif ya tıf lar. Bunun da bir qızı varımış, anadangəlmə gözdəri korumuş. Tez dən arvat durur yerinnən, görür, qızı yoxdu yerində. Ora baxır, bıra baxır, çıxır çölə, görür qız çölü-çəməni silif-süpürüf, mal-qa ranı qoşuf. Girif qurban olduğum Qaramanın yıxılıv əlinə-ayağına: – Saa qurban olum, necə aşdın? Deyif:
– Mən adicə bir insanam. Deyif:
O qızı verif, deyif, nökər işdət, neynirsən, elə, bı qızı verirəm saa. O da onnan aylə quruf. Onnan soora elə bı baba larımız, elə bı törəmələr onnan sonra bir-bir dayna əmələ gəlif. Maral gəlif süd verərmiş. Yetər nənə o maralları sağar mış, qatığın çalarmış. Yara lananın yarasın bağlarmış, gedərmiş, axşam gəlif südün yenə ve rərmiş. Heylə möcüzələri çox oluf. V mətn Hajı Qaraman bavam çox dedihcən, möcüzəli oluf, kərri-kə ramətdi oluf. Hajı Qaraman bavam gedif İranın şahıynan söhbət eliyif. Arazın bəri tayınnan Hajı Qaraman baba danışıf, o taydan da İranın patşahı danışıf. Söhbət eliyif, deyifdi kin, sənin nə cür mən kəramətini bilim? Deyifdi ki, o İrannan gələn difarı minif adicə, ilannan da qamçını alıv əlinə, Hajı Qaraman babanın görüşünə gə lif. Deyifdi ki, ay Hajı Qaraman baba, sən görsət maa hünərıı, gös tər görüm. Yanında bir nəfər adam oluf, deyifdi ki, get Arazın üsdə ojax qala. Deyif, a kişi, uşağ-uşax danışma, Araz durajax, orda sən ojax qaleyjaxsan? Deyifdi ki, olar. Gətirif bu bir nəfər bu ojağı qa lıyır Arazın üsdündə, Araz da dayanıf. Qalıyanda deyiv, ay Hajı Qa raman baba, axı yanmadı? Deyif, deynən, İnşallah, yanar Hajı Qa raman babanın ojağı! Ojax bəyax yanıf. Yananda deyiv, a kişi, sə nə şəkg eliyənə nəhlət, mənim sənnən işim yoxdu, sən ayrı şeysən. İndi Hajı Qaraman bavam çox, hər bir şeydə təcrübəli oluf. Suruxtalarda bizim Çələbilər qışdağında atamgilin evləri olub. Bulqey babamgilin dədəsinin də əvi orda oluf, əlqərəz üçünün əvi orduymuş. Hajı Qaraman evlatlarının o dağın ətəyində evləri oluf. Nəysə, gəlif yığışıflar hər gün. Bir gejə bir əmimin əvində qalırmış dar. Söhbət eliyirmişdər. Oruşdarını açarmışdar. Namazda rını qılır, səhər gejə o birisində, biriyün o birisində, helə-helə bir-birilərində görüş keçirirmişdər. Bu İranın xannarı onnan, şahları yığışıf gəliflər Hajı Qaraman bavanın bax o qışdağına. Ora yığışıflar. Orda gö rüflər ki, ilan gəlir, axıf gəlir, niyə gəlir? O İranın şahı belə qaçıf, bu belə qaçıf. Canına fida olduğum Hajı Qaraman baba belə vırıf. Onıynan gediv öyündə məhv oluf.
Çələbi babama bir dənə kasada süd veriflər. Barmağın salıf, mayalandırıf, qatığ oluf. Eləjə çeçələ barmağın salırmış. Aşıx Qaramannıdı, Xalın Qaramannıdı. Soruşsalar nəslini, Deyin Qaramannıdı. HACI QASIM ÇƏLƏBİ I mətn Savet höküməti təzə gəlmişimiş. Yaşdı adamnardı, nə bilim, bir az da savatsız insannardı, yığışıllar, deyillər, ay Çələbi, bı Şura hökuməti nədi e, bını qov getsin dayna. Bıllar kənd adamıdı. Bil millər ki, Çələbi bını qovan dəyil, bir şey dəyil. Bı hökümət quruluf da. Nəysə, bir az fikirrəşif deyif ki, balam, bı, kasıf-kusuf höku mə tidi, kasıflara yaxşı olajaxdı. Bı bir dəfə dizin qoyajax yerə, sora bir də davam eliyəjəhdi, ama dağılajaxdı. Özü öz içinnən dağılajaxdı. Yaz qarı kimi bir gün səhər duruf görəjəhlər ki, Savet hökuməti yoxdu. Ağacı içinnən qurt yeyən kimi. Bını bütün Qubatdı, Zəngi lan, Fizuli – bı zonanın hamısı bilir. Bu sözü, deməh, Hacı Qasım Çələbi təxminən min dokquz yüz iyirmi beşinci ildə deyifdi. O söz gəldi yerin aldı. Savet hökuməti dağıldı, heş kimin ağlına gəlmiyən bir mamentdə.. Yəni kimin ağlına gələr ki, Savet hökuməti kimi hökumət dağılar. II mətn Hacı Qasım Çələvi bavam dəyirmannan gəlirmiş. Bınnan irəli qulflu-qulflu çualı olardı, öküzə yühlərdilər. Həə, elə bil ki, xaşa ki mi, siz görməmısız. Heylə çual tikərdilər, bı de qapının ağzına səriv e birin. Ona qulf tikərdilər iki tərəfinnən, belə çatardılar, yüh lərdilər öküzə, ata. Bir yoxuşun ayağın da dağılır, yüh düşür yerə. Ay Allah, mən nağayrım, neyliyim? Bı tayı götürüf qoyur, o tay düşür, o tayı götürüf qoyur, ağacı dayax verir, o tay düşür. Biraz bınnan əlləşir. Bir kişi gəlir çıxır. Vallah, bilmirəm o kişi haralıymış, o yadımnan çıxıfdı. Bir kişi gəlif çıxır. Deyir, Qasım Çələvi, başına hərrənim, nədi bu? Deyəndə deyir, öküzün yükü dağılıf. – “Bəri gəl, mana kö məh elə, bını yühlüyüm”. Deyif, Allah hakqı, möcüzatını görsət məz sən, yühləmiyəjəm yükünü. Öküzün yükün düşürüf səni qoya ja ğam bı yoxuşun ayağında. Deyəndə deyifdi ki, ay bala, nə möcü zat görsə dim sana? Deyir, nə görsə dirsən, görsət, axırı ki, mana bir möcüzat görsət. Götürüp belə daşı atır göyə. A daş, deyir, Allahın izniynən dur orda. Hə, deyir, daşa sarı qayıdıp baxma ha, qoy ge dəh. Öküzü sürüllər. Biraz bayana gedəndə (Boynu qırılmış kişi kim isə, Allah ona nəhlət eləsin. İnammırsan, neynirsən onun mö cü zatın?) qayıdır daşa baxır. Daşa baxanda daş qayıdır düşür yerə. Xeylax getmişi mişdər. Deyir, Allah əvını yıxsın, niyə onu atdıdın göyə, mənim əmə yimi zay elədin? Mən Allaha üz tutdum ku, o daş dura orda. III mətn İki çoban varımış, nəysə heyvan otarırmışdar, ağılsız adamla rı mış da. Çələvi babam da o yannan bıllara doğru gəlirmiş. Deyir ki, ə, Çələbi gəlir, gə bını sınıyax, görəh bı, əsl Çələbidi, övliyadı, yoxsa elə camahat küyə-kələyə gedir? Bını alladax, görəh bı, nə dərəcədə belədi. O birsi isdiyir razı olmuya. Nəysə, opşum, biri vaxdı çatmışı mış da. Hə, nəysə, deyir, mən özümü vırajam ölülüyə, sən deyir, Çələbinin qabağın kəs, denən ki, bəs belə çoban yolda şım ölüpdü, gəl onun namazın qıl. Bı, özün vırır ölülüyə, yıxılır, guya ölüpdü. Bı birsi yüyürür Çələbinin qabağına. Çələbi də iki-üç adamnan gəlirmiş da, mürütdəriynən. Ay Çələbi, bəs özunu yetir, bəs bırda çoban yoldaş öldü. Nəysə gəlir belə baxır, çobana deyir ki, nə deyirsən? Deyir ki, bının namazın qıl. Deyir ki, diri namazı qılım, ölü namazı qılım? Çələbi soruşur. Üş dəfə soruşur. Bıllar da axı kələh quruplar, alladıllar. Deyillər ki, yox, ay Çələbi, ölüb e, ölü namazı qıl, diri nədi? Üş dəfə təkrar eliyir, nəysə, bıllara çatmıyıv, oturuv ölü na mazın qılıpdı. Duruv axırı ki, nəysə çıxıf gedəndə, bı, nə qədər, ə, qalx, ə, qalx, getdi, görüpdü ki, ölüpdü. Çığırıp, qayı dıp çığırıp, ay Çələvi baba. Axırı ki, deyip, bala, mən sənnən üş dəfə soruşdum. Mən bilirdim, o diridi. Mən indi onu qaytarıp bir də diriltmərəm ha. Ölü namazı qıl dedin, ölü namazı qıldım. Oların möcüzələri çoxdu. IV mətn Qubatdının Xannıx kəndi var, böyüh kəntdi, əvvəl rayon mər kə ziydi. Həkəri çayının qırağındadı. Nəysə, Nuru paşa qoşu nuy nan gələndə Çələbi babanın başında qırx mürüdü, camahatı yığıf deyir ki, çıxax Nuru paşanı qarşılayax. İki dənə də öküz götürüllər ki, deməh, bını kəssinnər, qoşuna yeməh versinnər. Bınnan qabax da, deməh, Türkiyədə vəzyət ağır olur 1918-ci illərdə. Bilirsız da, Ça nak qala hadisələri, sonra İzmit, Adana tərəfdə, onnan sonra... Nəy sə, deməh Nuru paşanın, deməh, qoşunu ofşum, yunannar nan, fran sız darnan vırışan mamentdə bı, gecə yatır, yuxusunda görür kü, bir kişi bını yuxudan durquzur ki, paşam, qalx, paşa, qalx, oyan, oyan. Bəs belə-belə, sənin bütün toplarına toz-torpax dolduruflar. Səhər də hücüm olajaxdı. Paşa hövlanah qalxır, nəysə, Yavərin adamların çağırır, deyir ki, topları yoxlan. Baxıf görüllər ki, həqqətən də, topların hamsına torpax dolduruflar ki, yəni səhər hücum başdıyan da atəş açmasın. Bının da içində bir erməni olufdu. Nəysə, bını biliflər, erməni eliyif bının hamsın. Bının dərsin veriflər. Bu yuxu Nuru paşanın beynində qalır. Gəlillər, Qubatdının, deməh, Xannıx kəndi Həkəri çayın keçəndə ulu babam – Hacı Qasım Çələbi qırx mürü düynən, bütün camahat, el-oba çıxıllar bını qarşılamağa. Çı xan da Nuru Paşa belə baxır, çığırır, deyir ki, bax bı kişiydi, mənim yuxuma girən bı kişiydi. Gəlir düşür əlinə-əyağına, öpür, ziyarat eliyir, deyir, a kişi, sən kimsən, mən bilmirəm. Sən məni yuxudan durquzdun, dedin ki, toplarına torpax dolduruflar. Həə, o vax da bir dənə, deməh, uşağ olur, təxminən on iki-on bir yaşında. Türk qoşunu Azərbaycana gələndə, bı da yəni fakdı ha, mən fakdınan da nışıram. Gələndə uşax belə qoşulur Nuru paşanın qoşu nuna ki, mən də gedirəm. Mən də əsgər oluram. Nə qədər əlləşillər ki, bala, sən uşaxsan da, sən kör pəsən, olmur. Anası deyir ki, Nuru paşa, bunu saa əmanət verirəm. Bu uşax da qoşulur qoşunnan gəlir, gəlir heylə Xannıx kəndinə, deməh, orda Hacı Qasım Çələbiynən Nuru paşa görüşür, orda iki dənə öküz kəsillər, qoşunu yedirdillər. Nuru paşa deyir ki, ay Çələbi, Vallah, bir uşax qoşuflar mana, qorxuram da, biz Bakıya gedirih. Bını elə verim sizin yanızda qalsın. Deyir, hə, noolar. O uşağı alıf saxlıyıllar, uşağı Mollu kəndi deyillər (Aşağı Mol lu, Yuxarı Mollu Qubatdının kət də ridi), hə, Mollu kəndinnən də evləndirillər boyü yən nən soora. Qalır, ofşum, Azərbaycanda. İndi onun deməh, nəvəsi Sumqayıtda yaşıyır. Bax bı sahat həmən o türk – deməh, o kiçih Mehmetciyin, deməh, nəvələri bı sahat Sumqayıtda yaşıyır. Bax belə hadisələr çox olufdu, yəni övliya oluflar da, bizdə şıx deyi llər. Elmi dildə şeyx deyillər, bizdə loru dildə şıx deyillər. Öz də bu, deməh, yəni bir-birinə ötürürmüşdər də. Elə bil ki, deyəh, Hacı Qasım Çələbi verif Alı Çələbiyə. Alı Çələbi verif Əli Çələbi yə, bax belə. O şıxlıx irsən verilif. O, hamıya verilmir. Hamıya yox, beş övlat varsa, beşinə də yox. Verif Yasin Çələbiyə, Həvəzə Çələbiyə... V mətn Həmən o Seyit Mir Həmzə Əfəndinin özü də mənim baba larımnan həmfikir oluflar, dosd oluflar, yoldaş oluflar. Seyit Mir Həm zə Əfəndinin də mürşüdü, yəni məllimi Kürdəmirri, Şirvannı Şıx İsmayıl deyillər el arasında, o olufdu. Türbəsi-zadı var. Yəni olar da, deməh Şeyx Şamilnən oluflar. O vax danışıllar ki, Çələbilər bırdan qoşun – köməh göndəriflər Şeyx Şamilə. Həmən o Şıx İs mayıl, sonra Böyüh Alı Çələbi, sonra Seyit Mir Həmzə Əfən di. Bıl lar da hamsı, Şeyx Şamil də bu qoldandı. Bizə nəxşi bən di deyillər. Yəni Hənəfi məhzəbidi. İslam aləmində dört məhzəp var: şəfi, hənəfi, maliki... Yəni bax bu hə mən hənəfi məhzəbinnəndi. Mən yenə deyirəm da, sünnüyüh biz. Ama necə sünnüyüh? Bizim baba larımız deyif ki, orda-bırda soruşan olsa, sünnüsən, şiyə? Denən ki: Nə sünnüyəm, nə şiyə, Əhli-müsəlmanam mən! Yəni on iki imamı sevən. Deməh, elə bil ki, həm on iki imamı mızı sevirih, həm peyğəmbərin əsabaların sevirih, yəni heş birinə qarışacağımız yoxdu. Ən düzgün yoldu də. O vax Çələbi baba məhər rəmlihdə qazan asdırır, imam ehsanı verməyə. O vaxd oranın qazisi olufdu. Çələbi babanın qaynı olufdu. Gəlif belə təpihnən qazana vuruf ki, ay Çələbi, indi biz dönüf şiyə olajıyıx? Bı nədi? Bı da deyif, ay bədbax nə şiyə, nə sünnü? Bəs biz on iki imamın nəsliyih də. Yəni bütün seyitdər, bütün övliyalar, ojaxlar hamısı imamnarın nəslidi da. Ayrı nəsil yoxdu ha. Yəni on iki imamın soyudu. Sonra Əli Çələbinin atın camahat Həzrət Əlinin atı Düldülə bənzədərdilər. Görənnər danışır. Səmənd at deyillər. Hə mən səmənd ata heç bir at çatmazımış. Heş kim onu minə bil məz imiş. Hətda aparıv onu suvarmağa da qorxurmuşdar. Soora şıxlar – bizimkilər qırxa girərmişdər. Eşitməmisən, qırxa girməh? Yəni qırx gün heç bir yernən təmasda olmazmışdar, ancax, deməh, giriv otaxda Allaha ibadat edərmişdər, qırx günnən sonra çıxır mışdar çölə. Qırx gün, deməh, bir yana çıxmazmışdar. Yüklə 3,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|