AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adina əDƏBİyyat institutu


  Azərbaycanda  təzkirəçilik  ənənəsi:  ilkin  qaynaqlar



Yüklə 2,87 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/8
tarix06.03.2017
ölçüsü2,87 Kb.
#10327
1   2   3   4   5   6   7   8

 
1.2.  Azərbaycanda  təzkirəçilik  ənənəsi:  ilkin  qaynaqlar 
və tədqiqatlar 
 
Azərbaycan  ədəbiyyatĢünaslığında  təzkirə  elmi-ədəbi  əsər 
kimi  qiymətləndirilmiĢdir.  Bu  fikrin  nə  dərəcədə  doğru  olmasını 
müəyyənləĢdirmək üçün ilk növbədə ədəbi və elmi əsər anlayıĢını 
açıqlamaq  lazım  gəlir.  Ədəbi  əsər  deyincə,  oyandırdığı  estetik 
duyğularla insanı xoĢlandıran, ruha və zövqə səslənən sənət əsəri 
anlaĢılır. Doğrudan  da,  öyrətmək  məqsədiylə  yazılmaması  və  sə-
nət qayğısını daĢıması ədəbi əsərin baĢlıca xüsusiyyətlərindəndir[ 
107. 3]. 
                                                           
*
 Maarifə Hacıyeva, Celal Tarahçı. Azerbaycan Edebiyat Terminleri 
sözlüğü. Ġstanbul, 1999. 
**
 Türk dili ve Edebiyat Ansiklopedisi. «Tezkire» maddesi. 

Könül  Nəhmətova   
 
 
16 
Elm  isə  dindən,  incəsənətdən  fərqli  olaraq  öz  məlumatları-
nın həqiqiliyi və dürüstlüyünü sübut edən obyektiv, məntiqi bilik-
lər sistemidir. Elm elməqədərki təfəkkürə xas olan empirik və adi 
Ģüur səviyyəsindən fərqlənir. Elmin strukturu elmə daxil olan bilik 
sisteminin  mürəkkəbliyi  ilə  xarakterizə  olunur.  Elmin  ictimai 
funksiyası insanlara təbiət, cəmiyyət haqqında biliklər vermək, on-
larda elmi dünyagörüĢü formalaĢdırmaq və hərtərəfli inkiĢaf etmiĢ 
Ģəxsiyyət  yetiĢdirməkdir.  Məlum  olduğu  kimi,  ədəbiyyatĢünaslıq 
elmi  də  hələ  lap  qədim  dövrlərdən  yaranıb  formalaĢmağa 
baĢlamıĢdır.  Avropada  sənət  və  ədəbiyyat  konsepsiyaları  Qədim 
Yunanıstan və Romada yaranmıĢdır (Aristotel, Platon, Horatsi və 
b.). Qədim dövrlərdə ġərqdə də (Çin, Hindistan, ərəb ölkələri, Ġran 
və  s.)  bədii  üslub,  forma,  sənətkarlıq  və  poetik  janr  problemləri 
öyrənilmiĢdir.  Azərbaycanda  isə  ədəbiyyatĢünaslığın  rüĢeymləri 
hələ  orta  əsrlərin  ilk  mərhələsində  Xətib  Təbrizi  yaradıcılığı  ilə 
baĢlamıĢdır. Təzkirələrdə, habelə səyahətnamə, qamus və s. əsər-
lərdə də ədəbiyyatĢünaslığın ünsürləri vardır; bunlarda yazıçıların 
həyatı haqqında məlumat verilir, əsərlərindən nümunələr gətirilir, 
onların  yaranma  tarixi,  süjeti  haqqında  danıĢılır,  hətta  bəzən  janr 
və üslub məsələlərinə də toxunulurdu. Bütün bu keyfiyyətlər təz-
kirənin  elmiliyinə  dəlalət  edir.  Ərəb  ədəbiyyatĢünaslığında  ilkin 
formasında elmi əsər kimi yaranan təzkirələr orta əsrlərdə Ġran təz-
kirəçilik məktəbində ədəbi xüsusiyyətlər qazanmıĢdır. Bu isə Ģair-
lər  haqqında  olan  məlumatın  azlığından  irəli  gələn  bir  cəhət  idi. 
Əlində elmi faktlar olmayan təzkirəçi bədiiliyə meyl etmək məc-
buriyyətində  qalmıĢdır.  Orta  əsrlərdə  yaranan  türk  təzkirələrinin 
də  nəsr  dilinin  ədəbi  üslublarından  olan  münĢəat,  mürəssə  kimi 
ahəngli yazı qaydaları ilə yazılması onları ədəbi əsər kimi qiymət-
ləndirməyə əsas verir. Bir çox təzkirələrdə divan ədəbiyyatının ün-
sürlərindən - tövhid, nət, fəxriyyədən də istifadə olunmuĢdur. Türk 
alimi Agah Sırrı Levend təzkirələrin elmi-ədəbi janr olaraq xüsu-
siyyətlərini  belə  səciyyələndirmiĢdir:  Təzkirələr  bir  məsləkdən 
yetiĢmiĢ  Ģəxslərin  bioqrafiyalarını  bir  arada  toplayan  əsərlərdir. 
ġəxsləri xatırlamağa yaradığı üçün bu kimi əsərlərə «təzkirə» adı 

Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 
 
 
17 
verilmiĢdir.  Bunlara mövzularına  görə  «təzkirətüĢ-Ģüəra»,  «təzki-
rətül-övliya»,  «təzkirətül-xəttatin»  deyildiyi  kimi,  əhatə  etdiyi 
Ģəxslərə  görə  ayrı  adlar  da  verilir.  Təzkirələrdə  Ģəxslərin  qısaca 
bioqrafiyaları  verilir,  rəsmi  həyatdakı  vəzifələri  və  qazandıqları 
mövqelər  bildirilərək  Ģeirlərindən  örnəklər  verilir.  Bu  örnəklər 
qəzəl və qəsidə mətlələri, qitələr və rübailərdən seçilmiĢ kiçik par-
çalardır. Bütün bir, ya da bir neçə qəzəlin verildiyi də olur. Təzki-
rələrdə Ģairlərin doğum və ölüm tarixləriylə yaĢadıqları yerlər tam 
olaraq  göstərilmiĢ  deyildir.  Çox  zaman  doğum  tarixləri  göstəril-
mir
*
.  Ölüm  tarixləri  də  əksikdir.  Bəzisində  sadəcə  «Sultan Səlim 
dövründə  fevt  oldu»,  ya  da  «ömrü  vəfa  etmədi»  kimi  cümlələr 
yaĢadığı  tarixi  əvəz  etmiĢ,  doğum  yerləri  də  «Bursa  kurbündən-
dir», «vilayəti-Ģərqdəndir» kimi cümlələrlə qaranlıqda buraxılmıĢ-
dır. 
Təzkirələrin  ən  əksik  yönü  əsər  adlarıdır.  Heç  bir  Ģairin 
əsərlərinin adları tam olaraq verilməmiĢdir. Kimisində ancaq bir-
ikisi  qeyd  edilmiĢ,  kimisində  isə  yalnız  «Xəmsə  tətəbbu  edər», 
«Sahibi kitabi-divandır» deməklə kifayətlənmiĢdir. 
«MünĢiyanə»
*
  qələmə  alınan  təzkirələrdə  həqiqət  üsluba 
fəda edilmiĢdir. Bir çox dəyərləndirmələr basma qəlibdir. Tənqid 
və təqdirdə qabartmalara yol verilmiĢdir. Çox zaman Ģairlərin hə-
qiqi  ədəbi  portreti  əks  olunmamıĢ,  Ģəxsiyyəti  açıqca  göstərilmə-
miĢdir. Dövrün ümumi vəziyyətini kütləvi görmək, ədəbi növlərin 
inkiĢafını  izləmək  qabiliyyəti  yoxdur.  Bununla  belə,  təzkirələrdə 
Ģəxsləri təsvir edən sətirlər arasında bəzən elə cümlələrə rastlanır 
ki, onları oxuyarkən, cəmiyyətin o dövrdəki vəziyyəti açıqca görü-
nür. Təzkirələrin hamısı, əlbəttə ki, eyni əhəmiyyətdə və eyni də-
yərdə deyildir [107.120]. 
XX əsrin əvvəllərinə qədər ġərq ədəbiyyatı tarixində bugün-
                                                           
*
  ġairlərin  doğum  tarixləri  məlum  olmadığına  görə  bir  sıra  təzkirələrdə 
onların sıralanması ölüm tarixlərinə əsasən aparılmıĢdır. Bu tipli təzkirələrin 
«vəfəyat» adı verilmiĢdir. 

Ahəngli yazı qaydası 
 

Könül  Nəhmətova   
 
 
18 
kü mənada ədəbiyyat tarixi səciyyəli bir əsər yoxdur. Bu baxım-
dan  1221-ci  ildən  fars  alimi  Məhəmməd  Övfinin  «Lübab  əl-əl-
bab»  (Cövhərlərin  seçilməsi)  əsərindən  baĢlayaraq  XX  əsrin  əv-
vəllərinə  qədər  təzkirəçilik    ədəbiyyat  tarixçiliyi  vəzifəsini  da-
ĢımıĢdır.  Təzkirə
1
  -  ərəbcədə  II  (təfsilə)  vəzndə  bir  məsdər  olub 
isim kimi də iĢlənərək «gərəkli Ģəxsləri anma, xatırlama, yad etm-
ə»  mənalarını  daĢıyır.  Qədimdə  rəsmi  dairələrdə  Ġran  ərazisində 
yazı iĢləriylə məĢğul olanlara «təzkirei» və ya  türkcə «təzkirəçi» 
deyilirdi.  XIX  əsrdə  də  təzkirənin  «Ģəxsiyyət  vəsiqəsi»  mənasını 
daĢıdığını  görürük.  Mirzə  Fətəli  Axundovun  «SərgüzəĢti  Molla 
Ġbrahim  Xəlil  Kimyagər»  komediyasında  «təzkirə»  sözü  bu 
mənada  iĢlənmiĢdir.  Məstəli  Ģah  deyir:  «On  bir  il  bundan  irəli 
Araz  qırağına  gəlmiĢdim,  istəyirdim  ki,  Naxçıvavn  və  ġərur 
mahallarının qabağından keçib Ġrəvana gedəydim. Hər iki mahalın 
xalqı mənə  mane oldular ki, səni qoymanıq bu torpağa  keçəsən. 
Ondan  ötrü  ki,  əlində  təzkirən  yoxdur.  Naməlum,  təzkirəsiz 
adamlara yol vermək, bu tərəfə keçirmək qanun ilə qadağadır».  
Təzkirə ən geniĢ iĢlənmə yerini müəyyən bir sənətdə Ģöhrət 
sahibi olmuĢ Ģəxslərin, xüsusilə, Ģairlərin tərcümeyi-halından bəhs 
edib Ģeirlərindən də örnəklər nəql edən əsərlərdə tapmıĢdır. 
Türk  alimi  Əhməd  Qabaklıya  görə,  təzkirə  bir  ədəbi  növ 
olaraq  Ġran  ədəbiyyatından  gəlməkdədir  [100.  6].  Lakin  bilindiyi 
kimi,  təzkirənin  mənĢəyi  təbəqat  kitablarına  dayanmaqdadır. 
Ərəblərin nəsəblərinə olan bağlılıqları səbəbindən yaranıb inkiĢaf 
edən təbəqat kitabları bir çox mövzulara həsr olunurdu [105. 225]. 
R.Vellek  və  A.Varrenə  görə,  bioqrafiya  çox  qədim  bir 
növdür.  Hər  Ģeydən  əvvəl,  xronologiya  və  məntiq  baxımından 
tarix  elminin  bir  parçasıdır  [115.  52].  Bioqrafik  səciyyə  daĢıdığı 
üçün  təzkirənin  mənĢəyini  də  bəlkə  daha  qədim  dövrlərdən 
axtarmaq  lazımdır.  Çünki  e.ə.III  əsrdə  yunan  alimi  Aristoksenin 
yazdığı «ġairlərin həyatı» əsəri bir təzkirə nümunəsidir [80]. 
Əli  Sultanlı  Yunanıstanda  ədəbi  və  filoloji  fəaliyyət 
                                                           
1
 Sozün kökü “zikr”dir. 

Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 
 
 
19 
haqqında  geniĢ  məlumat  verərək  yazırdı:  «Bizanslı  Aristofan 
ədəbi tədqiqatı ilə bir sırada dil məsələləri ilə də məĢğul olmuĢ və 
dilin  mənĢəyi  haqqında  «analogiya»  fərziyyəsini  irəli  sürmüĢdür. 
Ona  qarĢı  Perqam  filoloqu  -  Kratet  «anomaliya»  fərziyyəsini 
yaradaraq  sözlərin  əmələ  gəlməsində  heç  bir  qanunauyğunluq 
görməmiĢdir.  Bu  filoloqların  bəziləri  əsatirləri  yığıb  təsnif 
etmiĢlər.  «Məhəbbət  əsatirləri»ni,  «Ġstihalə  ilə  bitən  əsatirlər»i 
ayrı-ayrı məcmuə Ģəklində toplamıĢlar. Bu deyilənlər  göstərir ki, 
Ġskəndəriyyə və Perqam filoloqları kitabxanalarda əyləĢib, yunan 
xalqının  yaratmıĢ  olduğu  zəngin  ədəbi  irsi  mühafizə  etməklə, 
onlara  təfsir,  izahat  və  biblioqrafiya  yaratmaqda,  poeziyanın 
cahanĢümül nümunələrini saf-çürük edib yaymaqda böyük zəhmət 
çəkmiĢlər.  Lakin  bu  ilk  filoloqların  əsərləri  təsviri  səciyyə 
daĢıyırdı. Bu cəhət onların sırf nəzəri əsərlərində də hiss olunurdu. 
Onlar  Ərəstunun  «Poetika»sı  kimi  ciddi  və  dərin  nəzəri  əsər 
yarada bilməmiĢlər. Öz alimlikləri ilə fəxr edən və dövlətdən külli 
miqdarda yardım alan bu filoloqlar öz tədqiqatları ilə daim sarayı 
razı  salmaq  istəmiĢlər.  O  biri  tərəfdən,  filologiya  elmi  yenicə 
yaranırdı.  Bu  yeni  elm  möhkəm  bir  ənənəyə  malik  deyildi.  Ġlk 
beĢiyində sarayla qidalanan filologiya elmi hələ xalqın yaradıcılıq 
qüdrətini  düzgün  müəyyənləĢdirə  bilmirdi.  Ona  görə  filologiya 
təzkirəçilik dairəsindən kənara çıxa bilmirdi» [80]. Burada diqqəti 
çəkən  məsələlərdən  biri  də  odur  ki,    hələ  qədim  Yunanıstanda 
təzkirəçiliyin  bünövrəsi  hakim  dairələr  tərəfindən  qoyulmuĢdu. 
Azərbaycan  təzkirəçiliyinə  nəzər  saldıqda  da  bu  əsərlərin  yuxarı 
təbəqədən  olan  Ģəxslər,  saraya  yaxın  olan  ədiblər  tərəfindən 
yazıldığını  görürük.  Məhz  buna  görə  də  «ilk  beĢiyində  sarayla 
qidalanan  filologiya  elmi  XIX  əsrə  kimi  xalqın  malına  çevrilə 
bilməmiĢdir. 
Yaxın və Orta ġərqdə ilk təzkirə nümunələrini ərəb ədəbiy-
yatında  görürük.  Məhəmməd  ibn  Səlləm  əl  Cümahinin    (?-865) 
«TəbəqətüĢ-Ģüəra»  (ġairlər  tabaqları
*
)  əsəri  Ģairlər  haqqında  ilk 
                                                           

  bir budaq üstündə olan gül yarpaqları. 

Könül  Nəhmətova   
 
 
20 
antoloji toplu kimi diqqəti cəlb edir. Ġbn Güteybənin «Kitab əĢ-Ģer 
vəĢĢüəra»  (ġeirlər  və  Ģairlər  kitabı)  (?-967),  «Kitab  əl-əğani» 
(Nəğmələr  kitabı)  əsərləri  ilk  nümunəvi  təzkirə  örnəkləri  sayıla 
bilər. Əl-Mərzubaninin  «MöcəmüĢ-Ģüəra» (ġairlər ensiklopediya-
sı) əsərində ilk dəfə olaraq Ģairlərin adları əlifba sırasıyla düzülmüĢ-
dür ki, bu da təzkirəyə müəyyən bir elmi nizam vermiĢdir [89. 7]. 
XIII  əsrdən  etibarən  isə  fars  ədəbiyyatında  təzkirə  janrının 
nümunəsi  görünməyə  baĢlamıĢdır.  Ġran  ədəbiyyatında  ilk  və  ən 
mühüm sayılan təzkirə Məhəmməd Övfinin (1177-1233) «Lübab 
əl-əlbab»  (1221)  təzkirəsidir.  Bu  əsər  Ġslamiyyətdən  sonra  və 
xüsusilə, Qəznəvilərlə Səlcuqlular dövründə  yetiĢən Ġran alimləri 
və Ģairləri haqqında mühüm məlumatlar verən qaynaqdır [107.18]. 
Fars dilində Ġran Ģairləri haqqında yazılan ikinci mühüm və 
məĢhur təzkirə XV əsr alimlərindən olub ƏliĢir Nəvai ilə Hüseyn 
Bayqara  məclislərində  yüksək  mövqe  qazanan  Səmərqəndli 
DövlətĢah  (1431-1495)  tərəfindən  yazılmıĢdır.  Müəllifin  adı  ilə 
bağlı  olaraq  «DövlətĢah  təzkirəsi»  deyə  xatırlanan  bu  əsərin  əsl 
adı  «TəzkirətüĢ-Ģüəra»dır.  Ciddi  və  geniĢ  bir  tədqiqat  məhsulu 
olan  DövlətĢah  təzkirəsi  baĢlanğıcdan  öz  dövrünə  qədər  10  ərəb 
və 143 Ġran Ģairi haqqında məlumat verən qiymətli əsərdir. 
Bəzi  mənbələrdə
**
  fars-tacik  alimi  kimi  anılan  DövlətĢah 
ibn Əla əd-Dövlə BəxtiĢah Səmərqəndinin Ģəxsiyyəti və təzkirəsi 
haqqında  görkəmli  türk  alimi  professor  Əhməd  AtəĢ  qiymətli 
məlumatlar verərək yazır: «O, hicri qəməri 830-840 (1427-1436) - 
cı illər arasında anadan olmuĢ bir türk bəyzadəsi idi. Uzun müddət 
Teymurlu  Ģahzadələrin  xidmətində  və  saraylarında  qaldıqdan 
sonra,  ƏliĢir  Nəvaiyə  görə,  öz  istəyi  ilə  bunlardan  ayrılmıĢ  və 
Xorasandakı  malikanəsinə  çəkilərək  guĢəniĢin  bir  həyat 
keçirmiĢdir.  50  yaĢının  içində  ikən  Ġran  ədəbiyyatının  bütün 
dövrlərini əhatə edən «TəzkirətüĢ-Ģüəra»sını yazmağa baĢlamıĢ və 
onu hicri qəməri 892 (1487) - ci ildə tamamlamıĢdır. O, bu əsəri 
                                                           
**
 Абдуллаев И., Хикматуллаев Х. Самаркандские ученые. Ташкент, 
1969.   

Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 
 
 
21 
dövrünün  hakimi  Sultan  Hüseyn  Bayqaraya  və  ƏliĢir  Nəvaiyə 
ithaf  etmiĢdir.  Ölümü  h.q. 896  (1490-91)  - ci  ildən az  sonra h.q. 
900 (1494-95) - ci ildədir»
*

«TəzkürətüĢ-Ģüəra» əsərinin ilk səhifəsi Allahın və peyğəm-
bərin tərifi ilə baĢlanır. Sonra müəllif özünün Ģeir və poeziya haq-
qında olan fikirlərini, əsərin yazılma səbəbini və təzkirədəki Ģəxs-
lərin fohristini (siyahısını) verir. DövlətĢah təzkirədə özündən əvv-
əl  yaĢamıĢ ġeyx Əttarın «Təzkirətül-övliya» əsərini  yada salaraq 
bildirir ki, «ġeyx Əttar «Təzkirətül-övliya»da çox möcüzələr gös-
tərmiĢdir;  lakin  dünyada  məchul  qalan  tarix  və  Ģeirlər  vardır  ki, 
onların hamısı yazılmamıĢdır. Mən də Ġslamın əvvəlindən bu günə 
qədər  olan  məĢhur  Ģairlərdən  bu  təzkirədə  qələmə  aldım»  [63. 
189]. 
Yeri  gəlmiĢkən,  burada  üzə  çıxan  bir  məsələnin  üzərində 
durmağımız zəruridir. Göründüyü kimi, DövlətĢah özündən əvvəl 
ġeyx  Əttarın  təzkirə  yazması  haqqında  xəbər  vermiĢdir.  Agah 
Sırrı  Ləvənd  də  «ƏliĢir  Nəvai»  əsərində  h.840=m.1436-cı  ildə 
Heratda  BəxĢi    tərəfindən  «Təzkirətül-övliya»  adlı  əsərin  uyğur 
hərfləri ilə türk dilinə tərcümə olunması haqqında danıĢmıĢdır. La-
kin bu əsərin ġeyx Əttara aid olduğunu söyləmək çətindir. Çünki 
Məhəmmədəli Tərbiyət də «DaniĢməndani-Azərbaycan» əsərində 
ġah  Qasım  Ənvarın  «Təzkirətül-övliya»  və  ya  «Məqamatül-ari-
fin» (Ariflər məkanı) adlı əsərinin olmasından danıĢır [2. 62]. ġah 
Qasım  Ənvar  (1356-1434)  DövlətĢah  Səmərqəndidən  bir  qədər 
əvvəl yaĢamıĢdır. Qasım Ənvar, ġah Qasim Ənvar, Qasimi təxəl-
lüsləri  ilə  yazıb-yaradan  Müinəddin  Əli  ibn  Nəsir  ibn  Harun  ibn 
Əbülqasım  Hüseyni  Sərabi  Təbrizidir.  Onun  zəngin  lirik  irsi  və 
«Ənisül-arifin» poeması sufi panteist poeziyanın parlaq nümunə-
lərindən  sayılır.  Uzun  müddət  Herat  və  Səmərqənddə  yaĢadığın-
dan Orta Asiyada sufizmin və sufi poeziyasının inkiĢafına mühüm 
təsir  göstərmiĢ,  ƏliĢir  Nəvai  onun  Ģerləri  ilə  tərbiyələnmiĢdir. 
                                                           
*
 Ahmet AteĢ. Ġstanbul Kütubhanelerinde Farsca Manzum Eserleri. Ġstanbul, 
1958, s.451-452. 

Könül  Nəhmətova   
 
 
22 
Heratda  yaĢadığı  vaxt  Qasım  Ənvar  qeyri-adi  Ģöhrət  və  nüfuza 
malik  idi.  «Yeni  xanəgah»  adlı  xüsusi  xanəgahı  var  idi.  Orta 
Asiyanın bir çox görkəmli Ģəxsləri onun müridləri cərgəsində idi. 
XVI  əsrin  məĢhur  tarixçisi  Xondəmir  «Həbibüssiyər»  də  Qasim 
Ənvar haqqında yazır: «Az müddətdə Xorasanın kübar təbəqəsi və 
zadəganlarının çoxu onun hidayət məqamlı astanasının müridləri 
oldular.  Onlar  Qasım  Ənvarın  Məkkəyə  bənzər  dərgahını 
özlərinin üz tutacağı, xidmət göstərəcəyi bir yer hesab edib, gecə-
gündüz  arzularla  xidmətinə  can  atmaq  arzulayırdılar.  «O  həzrət 
istər Mirzə ġahrux və istərsə də onun əzəmət sahibi övladı ilə çox 
etinasız  bir  halda  görüĢürdü».  1488-ci  ildə  Ə.Nəvai  onun  qəbri 
üzərində  gözəl  bir  məqbərə  tikdirmiĢdir»  [79.173].  Bu  dəlillərə 
əsaslanaraq Agah Sırrı Ləvəndin haqqında məlumat verdiyi əsərin 
ġah Qasım Ənvara aid olmasını da ehtimal edə bilərik. Bu məsələ-
nin  aydınlaĢdırılması  Azərbaycan  təzkirəçilik  tarixini  «Töhfeyi-
Sami»dən daha qədim bir dövrə aparmağa imkan verə bilər. 
 DövlətĢahın  «TəzkirətüĢ-Ģüəra»sı  xronoloji  qaydada  yazıl-
mıĢ  və  giriĢ,  müqəddimə,  yeddi  təbəqə  və  xatimədən  ibarətdir. 
Müəllif hər təbəqəyə 20 Ģair daxil etmiĢdir. Təzkirədəki 7 təbəqə 
əsərin əsasını təĢkil edir ki, burada Rudəki (XI əsr) dövründən Sə-
mərqəndinin  yaĢadığı  XV  əsrə  qədər  yaĢayıb-yaratmıĢ  168  adlı-
sanlı  ərəb,  fars,  Azərbaycan  və  tacik  Ģairlərindən,  əsərin  xatimə-
sində isə təzkirəçinin müasirlərindən məlumat verilir. DövlətĢahın 
verdiyi bilgilər təkcə Ģairlərlə bitmir, o burada XV əsrə qədər baĢ 
vermiĢ  siyasi-ictimai  hadisələr  və  digər  görkəmli  Ģəxsiyyətlərdən 
də  söhbət  açır,  onlar  haqqında  tarixilik  nöqteyi-nəzərindən  qiy-
mətli olan məlumatlar verməyə çalıĢır [58. 225]. 
Mehri  Məmmədova  «TəzkirətüĢ-Ģüəra»nın  ġərq  ədəbiyyat-
Ģünaslığındakı yeri və özündən sonrakı təzkirələrə təsiri haqqında 
yazır:  «Əmir  DövlətĢah  ibn  Əla  əd-Dövlə  BəxtiĢah  Səmərqəndi-
nin  bu  gün  əldə  olmayan  bir  çox  qaynaqlardan  istifadə  edərək 
meydana  gətirmiĢ  olduğu  bu  təzkirəsi  özündən  sonra  bütün  Ġran, 
Azərbaycan və türk təzkirə və ədəbiyyat tarixi yazanlar üçün əhə-
miyyətlidir.  ƏliĢir  Nəvainin  «Məcalisün-Nəfais  (XV  əsr),  Əmir 

Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 
 
 
23 
Əhməd  Razinin  «Həlt  iqlim»  (XVII  əsr),  Lütfəli  bəy  Azərin 
«AtəĢkədə»  (XVIII  əsr),  Bəhmən  Mirzənin  «Təzkireyi  Məhəm-
mədĢahi»  (XIX  əsr),  Mir  Möhsün  Nəvvabın  təzkirəsi  (XIX  əsr), 
Firidun  bəy  Köçərlinin  «Azərbaycan  ədəbiyyatı  tarixi  materialla-
rı»  (XX  əsr)  əsərində  «TəzkirətüĢ-Ģüəra»nın  təsiri  aydın  duyul-
maqdadır» [58.188]. 
A.E.Krımski  «Nizami  və  müasirləri»  əsərində  «TəzkirətüĢ-
Ģüəra»nı  Nizamini  öyrənmək  üçün  əsas  mənbələrdən  biri  kimi 
götürmüĢdür.  O,  «TəzkirətüĢ-Ģüəra»nın  ədəbiyyatĢünaslığa  təsiri 
haqqında  yazırdı:  «DövlətĢah  tərəfindən  tərtib  olunmuĢ  təzkirə 
sonrakı  təzkirəçilərin  iĢi  üçün  bir  mənbə  olmuĢdur.  Onlar  da  öz 
növbəsində  çalıĢırdılar  ki, bu  təzkirəyə  ya  yeni  məlumatlar  əlavə 
etsinlər,  ya  da  mümkün  olduqca  onun  nöqsanlarını  düzəltsinlər. 
ġairlərin  bioqrafiyasını  və  əsərlərindən  nümunələri  əhatə  edən 
belə ədəbi qaynaqların sayı XIX əsrə kimi yüzə çatmıĢdır və bəlkə 
də artıq olar» [94.29]. 
Nihad  Sami  Banarlı  isə  DövlətĢah  təzkirəsini  belə 
qiymətləndirirdi:  «Övfinin  təzkirəsi  bir  talesizlik  üzündən  ancaq 
1594-cü ildən bu yana meydana çıxdığı üçün XV əsrdən bəri Ġran 
və türk təzkirələrinin baĢlıca örnəyi DövlətĢah təzkirəsi olmuĢdur» 
[96. 613]. Lakin ədalət naminə qeyd etməliyik ki, əgər belə olma-
saydı,  yenə  də  DövlətĢah  təzkirəsi  daha  mükəmməl  olması səbə-
bindən «Lübab əl-əlbab» təzkirəsinin kölgəsində qalmayacaqdı. 
DövlətĢah  təzkirəsi  Azərbaycan  ədəbiyyatĢünaslığı  üçün 
həm də ilk dəfə  olaraq Həsənoğlu  haqqında xəbər verməsi baxı-
mından qiymətlidir. DövlətĢah Səmərqəndi onun əsfərainli olması, 
farsca  və  türkcə  Ģerlər  yazması,  əsərlərinin  Azərbaycanda  və 
Rumda (yəni Türkiyədə) məĢhur olması haqqında da danıĢmıĢdır  
[79.140]. 
Azərbaycan və Türkiyə təzkirəçiliyi üzərindəki böyük təsiri 
olan təzkirələrdən biri də ƏliĢir xan Nəvainin «Məcalisün-Nəfais» 
əsəridir.  Nəvai  öz  təzkirəsinin  müqəddiməsində  Caminin 
«Baharistan»  adlı  əsərindəki  Ģairlərdən  söz  açan  8  rövzəsi  ilə 
DövlətĢahın  «TəzkirətüĢ-Ģüəra»sını  andıqdan  sonra  bu  mövzuda 

Könül  Nəhmətova   
 
 
24 
daha baĢqa kitabların da olduğunu, ancaq bunlarda qədim Ģairlərin 
yer  aldığını,  o  isə  «Sultani-Sahibqıran»  zamanında  Ģeirin  hər 
janrında  dəyərli  Ģeirlər  yazanları,  bunları  da  o  birilərə  qatmaq 
məqsədiylə əsərini meydana gətirdiyini söyləyir [109. 120]. 
ƏliĢir  Nəvai  öz  təzkirəsini  ömrünün  son  illərində,  əsərinin 
ikinci  məclisinin  əvvəlində  göstərdiyi  kimi,  1490-1491-ci  illərdə 
yazmasına  baxmayaraq,  1498-ci  ildə  onun  üzərində  yenidən 
iĢləmiĢ,  əsəri  təkmilləĢdirmiĢ  və  beləliklə,  «Məcalisün-nəfais»in 
iki variantı yaranmıĢdır [70]. 
«Məcalisün-nəfais» quruluĢuna görə özündən əvvəlki təzki-
rələrdən fərqlənir. Cənnət Nağıyeva əsəri DövlətĢahın təzkirəsi ilə 
müqayisə edərək göstərir ki, «TəzkirətüĢ-Ģüəra»da Ģairlər göy qur-
Ģağına  oxĢadılaraq  yeddi  qrupa  bölünmüĢ,  onlar  haqqında  məlu-
mat  verərkən  əlifba  sırasına  riayət  edilməmiĢdir.  «Məcalisün-nə-
fais»  də  həmin  üslubda  tərtib  olunmuĢdur.  Lakin  bu  təzkirə 
birincidən  fərqli  olaraq  8  məclisdə  dörd  yüz  əllidən  artıq  (iki 
dəfədən  çox)  Ģairi  əhatə  edir.  DövlətĢah  ümumən  məĢhur  ġərq 
Ģairlərindən  danıĢırsa,  Nəvai  bütün  Orta  Asiya  Ģairləri  haqqında 
məlumat  verir  ki,  bu  da  daha  dəqiqlik  və  çox  zəhmət  tələb  edir 
[70.63]. 
DövlətĢah  və  Nəvai  təzkirəsinin  qazandığı  Ģöhrət  XVI 
əsrdən baĢlayaraq bu klassik örnəklərin təsiri altında Azərbaycan 
və Anadolu təzkirələrinin yazılması ilə nəticələnmiĢdir.  
Azərbaycan təzkirəçiliyi tarixində ilk əsər Sami Sam Mirzə-
nin 1550-ci ildə yazdığı «Töhfeyi-Sami» hesab olunur. ġah Ġsma-
yılın oğlu Sam Mirzə (1517-1576) atasının ədəbi məclislərində iĢ-
tirak edən Ģairlərlə tanıĢ olmuĢ və qardaĢı ġah Təhmasibin (1524-
1576) sarayında yaĢayan Ģairlərlə yaxınlıq edərək dövrünün bütün 
görkəmli sənətkarlarını tanımıĢdır. Bu dövrün elm və sənət adam-
larından mükəmməl təhsil alan Sam Mirzə özü də Ģair olmuĢ, Ģer-
lərində Sami təxəllüsünü iĢlətmiĢdir. Lakin onun ən mühüm əsəri 
fars  dilində  yazdığı  «Töhfeyi-Sami»  təzkirəsidir.  Bu  əsər  XVI 
əsrin  birinci  yarısındakı  mədəni  və  ədəbi  həyatı,  664  sayda 
Azərbaycan, fars Ģairləri və baĢqa sənətkarlar haqqında məlumat 

Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 
 
 
25 
əldə etmək üçün faydalı qaynaqlardandır. 
Əbdürrəhman  Caminin  «Baharistan»ı  və  ƏliĢir  Nəvainin 
«Məcalisün-Nəfais»  təzkirələri  səpgisində  yazılan  və  onların 
davamı  kimi  diqqəti  çəkən  «Töhfeyi-Sami»  bir  müqəddimə  və 
yeddi  fəsildən  ibarətdir.  I  fəsil  -  ġah  Ġsmayıl  Xətai  və  onun 
nəslindən, müasiri olan hökmdarlardan,   II  fəsil  -  alimlərdən,  III 
fəsil - ġah Ġsmayıl sarayına yaxın olan vəzifəli Ģairlərdən, IV fəsil 
- əsl Ģairlərdən; V fəsil - türk dilində  yazan Ģairlərdən; VI və VII 
fəsillər - el Ģairlərindən bəhs edir [56. 32]. 
ġah  Ġsmayıl  Xətai  yaradıcılığının  tədqiqatçısı  Əzizağa 
Məmmədov Sam Mirzənin atasından və qardaĢından fərqli olaraq 
fars  mədəniyyətinin  təsiri  altında  qaldığını,  türkcə  yazan  Ģairlərə 
həqarətlə  baxdığını,  onlara  öz  həqiqi  qiymətini  verə  bilmədiyini 
yazır [66.  33]. Sam Mirzə öz təzkirəsində  göstərdiyi  nümunələri 
də,  əsasən,  farsca  Ģeirlərdən  almıĢdır.  Lakin  Həbibi,  Füzuli, 
Susəni,  Tüfeyli,  Yusif  bəy  kimi  müasirlərinin  ana  dilində 
yazdıqları Ģeirlərindən örnəklər vermiĢdir. 
Tarixi-xronoloji  cəhətdən  ikinci  təzkirə  Əhdi  Bağdadinin 
«GülĢənüĢ-Ģüəra»sıdır. Yazıldığı mühitə görə bir sıra cəhətləri ilə 
Sam  Mirzənin  «Töhfeyi-Sami»  və  Sadıq  bəy  Sadiqinin 
«Məcməül-xəvas»  təzkirələrindən  fərqlənir.  «GülĢənüĢ-Ģüəra» 
Anadolu  təzkirəçiliyinin  təsiri  altında  yazılmıĢdır.  Lakin  onun 
Azərbaycan  ərazisində  yazılan  təzkirələrlə  birləĢdirən  ortaq 
cəhətlər  də  mövcuddur.  Bu  oxĢarlıq  isə  Azərbaycan  və  Anadolu 
təzkirəçiliyinə Nəvai yaradıcılığının təsiri ilə bağlıdır. «GülĢənüĢ-
Ģüəra»  təzkirəsi  Azərbaycan  ədəbiyyatı  tarixçiliyində  iki  mühüm 
cəhəti - Azərbaycan dilində yazılmıĢ ilk təzkirə olması və Bağdad 
ədəbi mühiti haqqında məlumat verməsi ilə də maraqlıdır. 
Əhməd  Əhdi  Bağdadi  dövrünün  nüfuzlu  ədəbi  Ģəxsiyyəti 
kimi Bağdadda boya-baĢa çatmıĢ Azərbaycan Ģairidir. «GülĢənüĢ-
Ģüəra»  təzkirəsində  atası  ġəmsi  Bağdadi,  qardaĢları  və  yaxın 
qohumları  haqqında  verdiyi  kiçik  məlumatlar  Əhdinin  nüfuzlu 
ziyalı ailəsindən çıxdığını göstərir [27. 198]. 
«GülĢənüĢ-Ģüəra»  təzkirəsinin  yazıldığı  tarix,  müəllifin 

Könül  Nəhmətova   
 
 
26 
qeydinə əsasən, əlyazmalarında hicri qəməri 971 (1563) - ci ildir. 
Əlifba  sırası  ilə  tərtib  olunmuĢ  təzkirə  dörd  rövzədən  və  adlar 
göstəricisindən  ibarətdir  [63.  16].  Təzkirə  1552-1563-cü  illər 
arasında  yaĢamıĢ  Osmanlı  və  Azərbaycan  türkcəsində  yazıb 
yaradan 375 Ģairin həyat və yaradıcılığını əhatə edir [27. 199]. 
Əhdi  təzkirəsində  Ģairlər  əsasən  təxəllüsləri  ilə  yad  edilir. 
Təxəllüslər  həm  də  müəllif  haqqında  yazının  sərlövhəsidir.  Çox 
nadir  hallarda  mətnin  içərisində  Ģair  adlarına  rast  gəlinir. 
Təzkirədə  Ģairlərin  Ģəxsiyyəti,  məzhəbi  və  bir  sənətkar  kimi 
yetiĢib  püxtələĢməsində  mühüm  amillərin  roluna  xüsusi  yer 
verilmiĢdir [27. 202].  
Əhdi Bağdadi Sam Mirzə və Sadıq bəy Sadiqidən fərqli ola-
raq öz təzkirəsinin kataloq  prinsipi  əsasında  tərtib  etmiĢdir.  Əhdi 
Bağdadidən  əvvəl  Anadolu  təzkirəçilərindən  Pir  Məhməd  AĢiq 
Çələbi  (1520-1571)  «MəĢahirüĢ-Ģüəra»  (ġairlərin  məĢhurları) 
(1568)  və  Qəstəmonulu  Lətifi  (?-1582)  «TəzkirətüĢ-Ģüəra  və 
təbsirai-nüzəma»  (1540)  əsərində  bu  prinsipdən  istifadə 
etmiĢdilər. Tərtib prinsiplərində yenilik yaratmaq istəyən Əhdi öz 
təzkirəsini «rövzə»lərə, yəni «bağça»lara bölmüĢdür. 
«GülĢənüĢ-Ģüəra»  təzkirəsində  XVI  əsr  Bağdad  mühitində 
yazıb-yaratmıĢ Azərbaycanlı Ģairlər içərisində ġəmsi, ġahi, Fəzli, 
Ruhi,  Nəvai,  Zehni,  Zayli,  Elmi,  Mirqədri,  Həsiri,  Zəmiri, 
Xürrəmi,  Nəsiri  ġirvani,  Ali  və  bir  çox  Ģairlərə  yer  ayrılmıĢ, 
Ģeirlərindən  nümunələr  verilmiĢ,  az  da  olsa,  həmin  Ģairlərin 
yaradıcılıq  yolu  iĢıqlandırılmıĢdır.  Əhdi  Bağdadi  təzkirəsində 
sadalanan Ģairlər içərisində adı böyük məhəbbətlə çəkilən, yüksək 
qiymət alan Məhəmməd Füzulidir [63.18]. 
Orta  əsr  təzkirələri  içərisində  Füzuli  haqqında  ilk  əhatəli 
məlumatı  Əhdi  təzkirəsindən  alırıq.  Məhz  buna  görədir  ki, 
Füzulinin Qərb və ġərq tədqiqatçıları ilk əhəmiyyətli mənbə kimi 
Əhdi Bağdadi təzkirəsinə müraciət etmiĢlər. 
Füzuli  yaradıcılığının  türk  tədqiqatçısı prof.  dr. Əbdülqadir 
Qaraxan  «GülĢənüĢ-Ģüəra»nın  Ģairə  münasibəti  haqqında  yazır: 
«HəmĢəhərlisini  ən  yaxĢı  anlayanlardan  biri  olmaq  məziyyət  və 

Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 
 
 
27 
səlahiyyətinə  «GülĢənüĢ-Ģüəra»sı  ilə  Bağdadlı  Əhdi  sahib  görü-
nür» [101. 36]. 
Füzuli  və  «GülĢənüĢ-Ģüəra»  tədqiqatçısı  Vəcihə  Feyzulla-
yeva təzkirənin bu bəhsini çox yüksək qiymətləndirərək onun ədə-
biyyat  tariximiz  üçün  əhəmiyyətini  belə  qeyd  edir:  «Onun  təkcə 
Füzuli sənətinə verdiyi qiymət XV-XVI əsrlər estetik fikrinin tə-
kamül xəttini izləmək üçün kifayət qədər material ola bilər» [27. 
201]. 
ƏdəbiyyatĢünas Nazif Qəhrəmanlının da  «GülĢənüĢ-Ģüəra» 
təzkirəsinin  «Füzuli»  bəhsinə  münasibəti  maraqlıdır.  O  yazır: 
«Əhdi  Bağdadi  özünün  1563-cü  ildə  qələmə  aldığı  «GülĢənüĢ-
Ģüəra» adlı təzkirəsində Füzulinin aqibəti haqqında məlumat ver-
məsəydi, Ģairin ölüm tarixini (1556) və onun məhz taun xəstəliyin-
dən öldüyünü dəqiqləĢdirmək çətin olacaqdı» [37. 18]. 
Nazif  Qəhrəmanlı  «GülĢənüĢ-Ģüəra»nın  Azərbaycan  təzki-
rəçiliyindəki  yerini  isə  belə  müəyyənləĢdirir:  «Əhdi  Bağdadinin 
haqqında  söhbət  gedən  ədəbi  təzkirəsinin  məziyyəti  nədən  iba-
rətdir?  Bu  məziyyət  birinci  növbədə  onunla  müəyyən  olunur  ki, 
müəllif  öz  təzkirəsində  türk  təzkirəçilik  ənənəsi  yaratmağa  meyl 
göstərir.  SoydaĢı  Sam  Mirzədən  fərqli  olaraq  «GülĢənüĢ-Ģüəra» 
müəllifi  türk  (Azərbaycan)  dilində  yazılmıĢ  ədəbi  əsərlərdən  nü-
munə verməklə, artıq milli təzkirəçilik ənənəsinin baĢlanğıcını qo-
yur» [37. 18]. 
Göründüyü  kimi,  «GülĢənüĢ-Ģüəra»  təzkirəsi  dil  faktoruna 
və verdiyi məlumatlara görə, orta əsrlər nəsr nümunəsi olmaq ba-
xımından da Azərbaycan ədəbiyyatĢünaslığı üçün əvəzsiz məxəz-
lərdən biridir. 
Azərbaycan təzkirəçilik tarixində üçüncü əsər Sadiq bəy Sa-
diqinin «Məcməül-xəvas» təzkirəsidir. «Məcməül-xəvas» təzkirə-
si müstəqil Azərbaycan Səfəvi dövlətinin hakimiyyəti zamanı ya-
zıldığı üçün türk dilində tərtib olunmuĢdur. Məlum olduğu kimi, 
bu  dövrdə  Azərbaycan-türk  ədəbi  dilinin  prinsipləri  müəyyənləĢ-
dirilərkən cığatay Ģivəsinə üz tutulur. Bir sıra üslubi və qrammatik 
qayda-qanunlar həmin dildən əxz edilirdi. «Məcməül-xəvas» təz-

Könül  Nəhmətova   
 
 
28 
kirəsinin  bir  çox  tədqiqatçıları,  o  cümlədən,  Məhəmmədəli  Tər-
biyət  də  onun  cığatay  Ģivəsində  yazılması  qənaətinə  gəlmiĢlər. 
1533-1610-cu  illərdə  yaĢamıĢ  Sadiq  bəy  ƏfĢar,  Sadiqi  Kitabdar 
adları  ilə  tanınmıĢ  ədib  öz  müasiri  olan  təzkirəçilərlə  də  tanıĢ 
olmuĢ, onlarla təcrübə mübadiləsi etmiĢdir. 
Təzkirənin  yazılıĢ  tarixi  dəqiq  məlum  deyildir.  Müxtəlif 
mənbələrdə  ayrı-ayrı  rəqəmlərlə  göstərilir.  Lakin  bir  məsələ  ay-
dındır ki, təzkirə ġah Abbasın hakimiyyəti illərində tamamlanmıĢ-
dır [70.43]. 
M.Tərbiyət  təzkirədə  ġah  Ġsmayıl  Səfəvi  dövründən  ġah 
Abbas dövrünə qədər yaĢamıĢ 480 söz ustasının tərcümeyi-halının 
verildiyini qeyd etmiĢdir [88. 281]. 
Sadiqi təzkirəsinin müqəddiməsində Caminin «Baharistan», 
Nəvainin  «Məcalisün-nəfais»,  DövlətĢahın  «TəzkirətüĢ-Ģüəra», 
Sam Mirzənin  «Töhfeyi-Sami» əsərlərini xatırladıqdan sonra  «bu 
silsilə Ģer-halka-i intizamı bir-biridün üzülməsün diyü» təzkirəsini 
meydana  gətirdiyini  söyləmiĢdir.  Sadiqi  Nəvainin  «Məcalisün-
nəfais» əsərinin tərtib prinsiplərini izləyərək təzkirəsini 8   «Məc-
mə-i xas»a ayırmıĢdır. Əsər regional prinsip əsasında yazılmıĢ, yə-
ni o dövr Ġran adlanan ərazidə yaĢayan Ģairlərin yaradıcılığına həsr 
edilmiĢdir. Təzkirə aĢağıdakı fəsillərdən ibarətdir: 
I məcmə - müəllifin müasiri olan hökmdarlar; 
II məcmə - müəllifin müasiri olan Ģahzadələr; 
III məcmə - Türkiyə səltənət baĢçıları; 
IV məcmə - Ġran səltənət baĢçıları; 
V məcmə - Türkiyə-Ġran səltənət böyüklərinin övladları; 
VI məcmə - seyid olan Ģairlər; 
VII  məcmə  -  üç  dildə  (türk,  fars,  ərəb)  Ģeir  yazmıĢ  türk 
sənətkarları; 
VIII məcmə - Sadiqinin müasiri olan və Ġran ərazisində ya-
Ģayıb yaradan Ģairlər. 
«Məcməül-xəvas»  təzkirəsində  Məhəmməd  bəy  Əmani, 
ġahqulu  Mirzə,  Məhəmməd  bəy  ġəmsi,  Mövlana  ġərif  Təbrizi, 
Fikri  Ordubadi,  Muradxan  Fikari,  Qazi  Zəncani  və  Məsihi  kimi 

Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» əsəri 
 
 
29 
onlarla azərbaycanlı Ģairdən söz açılmıĢdır və bunların ilk tədqiqat 
üçün böyük əhəmiyyəti vardır. Yusif bəy ÇavuĢlu, Mirzə Hatəm 
bəy Ordubadi, Mir Məsum xan, Həsən Məxləs, Mövlana Kəlbəli 
və  baĢqa  azərbaycanlı  Ģairlər  haqqında  da  ilk  məlumatı  Sadiqi 
vermiĢdir [62.48]. 
Azərbaycanlı Ģairlərdən Füzulinin istər həyat və Ģəxsiyyəti, 
istərsə  milliyyəti  baxımından  verdiyi  məlumatlara  görə  «Məc-
məül-xəvas»  ən  dəyərli  qaynaqlardan  biri  kimi  qiymətləndirilir 
[101. 37]. 
Nazif Qəhrəmanlı isə Sadiqinin təzkirəsini onun milli bağlı-
lığının  təzahürü  olduğu  üçün  dəyərləndirərək  yazır:  «Sadiq  bəy 
ƏfĢar öz təzkirəsində Ģairləri türk və tacik Ģairlərinə bölür ki, bu 
artıq onun doğma vətən, soy və dil ənənəsinə bağlılığını sübut et-
məkdədir» [37. 19]. 
Aljira  Topalova  Azərbaycan  təzkirələrinin  inkiĢaf  tarixinə 
nəzər saldıqda belə nəticəyə gəlir ki, Füzulidən sonra Azərbaycan 
poeziyası  Saib  Təbrizi,  Qövsi  Təbrizi  pillələri  ilə  get-gedə  nisbi 
tənəzzülə  uğradığı  kimi,  Sadiqidən  sonra  da  Azərbaycan 
təzkirəçiliyi  Lütfəli  bəy  Azər  Beqdeli pilləsi ilə enməklə ta  XIX 
əsrin son rübünə qədər bir durgunluq dövrü keçirməkdədir» [89. 
31].  Doğrudur,  Azərbaycan  təzkirəçiliyinin tədqiqi  tarixinə nəzər 
saldıqda  Sadiq  bəy  Sadiqidən  sonra  bu  xronoloji  zəncirin  XVIII 
əsrə  qədər  qırıldığını  görürük.  XVII-XVIII  əsr  təzkirələri 
haqqında  hələlik  isə  məlumatı  yalnız  Məhəmmədəli  Tərbiyətin 
«DaniĢməndani-Azərbaycan» təzkirəsindən ala bilirik. 
Yüklə 2,87 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin