Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

Hippophae  rhamnoides  L.,  Rhus  coriaria  L., Cerasus  avium  (L.)  Moench.  Ficus  carica 
L., Buxus hyrcana  A.Grossh., Lauracerasus officinalis M.Roem., Juglans regia L., Ilex  
hyrcana  Poyark.,  Juniperus  sabina  L.,  Taxus  baccata  L.,  Gleditsia  caspia  Desf.,  Pinus 
eldarica Medv.və s. nadir bitki növləri var idi. Həmin illərdə tədqiqatçılar və həvəskarlar 
bu  bitkilərin  dekorativliyini  nəzərə  alaraq  onları  introduksiya  etməyə  başlamışlar. 
Sonradan  introduksiya  işləri  məqsədli  olaraq  tədqiqatçı  alimlərin  diqqət  mərkəzində 
olmuş və bitkiləri təbiətdən canlı və toxum halında Nəbatat bağlarına, park və bağçalara 
əkmişlər.  Bunun  kimi  tədqiqat  işləri  indi  də  davam  etdirilməkdədir.  Bunlar  da 
Azərbaycanın  nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan  bitkilərin  genofondunun  qorunub 
saxlanmasına və nəsillərinin kəsilməsinə təkan verən amillərdən biridir. 
Tanınmış  dendroloq  B.M.Bortkeviç  XIX  əsrin  sonılarında  200-dən  çox  ağac 
bitkilərini  park  və  bağçalarda  yaşıllaşdırmada  istifadə  etdi.  Bu  illərdə  Bakı  şəhərinin 
görünüşü yaşıllaşdırma nəticəsində xeyli dəyişdi və xüsusi görünüş aldı. Əsas etibarı ilə 
burada çılpaqtoxumlular istifadə edildi. 1925-1930-cu illərdə introduksiya işləri botanika 
institutları, o cümlədən Nəbatat bağına dünyanın müxtəlif yerlərindən gətirilmiş ağac və 
kol  bitkilərini  introduksiya  edildi.  Ümumittifaq  institutu  nəzdində  oln  Mərdəkan 
Dendrarisi  1926-cı  ildə  yaradılmışdır.  Bu  sahə  1805-1920-ci  illərdə  neft  milyonçusu 
Murtuza  Muxtarovun  bağı  olmuşdur.  1930-cu    Mərdəkan  Dendrarisi  Ümumittifaq 
bitkiçilik institutunun tərkibinə onun bir şöbəsi kimi keçirildi. 1936-cı ildə quru subtropik 
bitkilərin  təcrübə  stansiyası  adını  aldı.  1944-cü  ildə  Bağçılıq  Üzümçülük  və  Subtropik 
bitkilər  institutunun  elmi  eksperiment  bazası  oldu.  1960-cıl  ildə  Mərdəkan  dendrarisi 
Botanika  institutunun  tərkibinə  verildi.  Burada  Vavilov  N.İ.  (1926),  Kosteçkiy  
N.D.(1934),  Strebkova  A.D  (1935),  Hacıyev  A.Ş.  (1952),  Şutov  P.A.,  Ələkbərov  S.Q. 
(1934)  və  başqa  görkəmli  alimlər  tərəfindən  yeni  ağac  bitkiləri  gətirilib  introduksiya 
edilmişdir.  1966-cı  illərdən  sonra  Məmmədov  F.M.,  Ağamirova  M.İ.,  Abbasov  R.M., 
Quliyev  K.M.,  Məmmədov  T.S.  və  başqaları  tərəfindən  Mərdəkan  dendrarisinə 
introduksiya  edilən  bitkilərin  içərisində  Azərbaycanın  nəsli  kəsilməkdə  olan  ağac 
bitlkiləri də vardır. 

---

 
 
XIX əsrin ortalarında Abşerona tədqiqatçılar, həvəskarlar, zənginlər və ticarətçilər 
tərəfindən  ekzotik  ağac  və  kol  bitkiləri  gətirilməyə  başlandı.  Əsas  məqsəd  həyətlərin, 
bağların və s. yerlərin gözəlləşməsi və ya bəzədilməsindən ibarət olmuşdur. Bu bitkilədən 
əncir, heyva, nar, armud və digər bitki növləri olmuşdur. XVIII-XIX əsrlərdə Abşeronda 
zeytun yetişdirilməyə başladı və indiyə qədər bu proses davam edir. Bakıda neft sənayesi 
sahələri olması baxımından P.V.Kovalskaya-İlina  (1938) göstırir ki, Qubernator bağında 
aylant, şeytan ağacı, zeytun, dəmir yolu vağzalı ətrafında tut, kağız ağacı, daş palıdı və s. 
kimi bitki nümunələri xüsusi gözəllik verir. 
1923-cü  ildə  Bakıda  ilk  ağac  və  kol  bitkilərinin  yetişdirilməsi  üçün  şitillik 
yaradıldı  və  1924-cü  ildə  Eldar  şamını  Mərdəkan  şitilliyində  çoxaltmağa  başlamışlar. 
A.Ş.Hacıyev  tərəfindən  1944-1947–ci  illərdə  Abşerona  palıd,  şeytanağacı,  pittosporum 
və başqa bitkiləri introduksiya edilmişdi. 
Bakıda Nəbatat bağı yaradıldıqdan sonra introduksiya işləri daha geniş vüsət aldı. 
Ədəbiyyat  məlumatlarına  görə  (Əliyev,  1959)  1957-ci  ildə  botanika  bağında  637  növ 
ağac və kol bitkisi introduksiya edilmişdir. Müəllif öz əsərində göstərir ki, Qafqazdan, o 
cümlədən Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrindən 100-ə qədər ağac və kol bitkiləri gətirilib 
əkilmişdir.  Bu  bitkilər  içərisində  Azərbaycanın  nadir  bitkiləri  də  var  idi.  Hal-hazırda 
AMEA  Mərkəzi  Nəbatat  bağında  1000  növdən  artıq  ağac  və  kol  bitkiləri  introduksiya 
edilmişdir ki, bunun 100 növə yaxını qorunmağa ehtiyacı olan bitkilərdir. ( İskəndərov, 
1993).  Mərkəzi  Nəbatat  bağında  introduksiya  ilə  məşğul  olan  dendroloqlardan  Prilipko 
L.İ.,  Bandin  A.P.,  Ə.Q.Əliyev,  Əlizadə  M.,  Əliyev  M.M.,  Əliyev  A.R.,  Əliyev  H.Ə., 
Səfərov İ.S., Ağamirov Ü.M., Quliyev K.M., Məsiyev Ə.M., Qurbanov M.R., Kazımova 
T.Q.,  İsgəndərov  A.T.,  Məmmədov  F.M.,  Ağamirova  M.İ.Həsənova,  X.B.Mehdiyev 
T.A.,  Zeynalov  Y.M.,  İsgəndər  E.O.  və  b.tərəfindən  respublikanın  və  eləcə  də  müxtəlif 
ölkələrin fərqli bölgələrindən ağac və kol bitkiləri gətirilmiş və Mərkəzi Nəbatat bağına 
introduksiya  edilmişdir.  Bu  bitkilər  içərisində  50  növdən  artıq  Azərbaycanın  «Qırmızı 
kitab»ına düşən ağac və kol bitkiləri vardır.( İsgəndər, 1987, 1991) 
Abşerona  introduksiya  olunan  bitkilər  Avropa,  Yapon.  Çin,  Şimali  Amerika, 
Aralıq dənizi, Qafqaz, Orta Asiya, Avstraliya mənşəli növləri kimi qruplara bölünmüş və 
uzun illərdir ki, buranın iqliminə alışaraq böyümə və inkişaflarını davam etdirirlər. 
Hal-hazırda  AMEA  Mərkəzi  Nəbatat  Bağındfa  Qafqaz  florasına  daxil  olan  100-
dən  artıq  ağac  və  kol  bitki  növü  introduksiya  olunmuşdur.  İntroduksiya  olunan  bu 
bitkilərin  yarıdan  çoxu  Azərbaycanın  nadir  bitkiləridir.  Bu  bitkilər  ex  situ  şəraitində 
normal böyüyüb inkişaf edir, çiçəkləyib meyvə verirlər. 
 
 
                                                  ƏDƏBĠYYAT