Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

Cədvəl 1  
Hibrid populyasiyasında məhsuldarlıq irsiliyinin göstəriciləri 
 
Hibridləşmənin kombinasiyaları 
P
opul
ya
si
ya
da
kı
 
bi
tki
lə
ri
n 
sa
yı
, ə
d
əd
 
Populyasiyadakı hibrid bitkilərin salxımın kütləsinə görə ballar üzrə faizlə 
miqdarı 
P
opul
ya
si
ya
 üz
rə
 or
ta
 
ba
l 
D
om
ina
nt
lı
q 
də
rə
cə
si
, 
Hp
 
H
et
er
oz
is,
 %
 
Valideyn 
formalar 
1 
3 
5 
7 
9 
♀ 
♂ 
30 s/ha-
dan aşağı 
31-50 
s/ha 
51-70 
s/ha 
71-100 
s/ha 
100 s/ha-
dan yuxarı 
Ağ şanı x Təbrizi 
19 
5 
9 
5,3 
5,3 
16,3 
26,3 
36,8 
5,6 
-0,70 
-20,0 
Ağ şanı x Qara pişraz 
18 
5 
7 
16,7 
22,2 
22,2 
16,7 
22,2 
5,1 
-0,90 
-15,0 
Ağ şanı x Qara şanı 
18 
5 
5 
0 
27,8 
44,4 
22,2 
5,6 
5,1 
0 
+2,0 
Ağ şanı x İsgəndəriyyə muskatı 
37 
5 
9 
0 
0 
21,6 
37,8 
40,6 
7,4 
+0,20 
+5,7 
Ağ şanı x Çəhrayı tayfı 
22 
5 
9 
0 
0 
18,2 
27,3 
54,5 
7,7 
+0,35 
+10,0 
Ağ şanı x Hamburq muskatı 
36 
5 
9 
0 
0 
10,6 
48,6 
40,8 
7,6 
+0,30 
+8,6 
Ağ şanı x Moldova 
48 
5 
9 
0 
0 
8,8 
52,2 
39,0 
7,6 
+0,30 
+8,6 
Ağ şanı xAğ Xəlili 
52 
5 
7 
3,6 
20,4 
10,6 
60,8 
5,6 
5,9 
-0,10 
-10,0 
Tavkveri x Xindoqnı 
28 
9 
5 
7,1 
7,1 
21,4 
35,8 
28,6 
6,4 
-0,30 
-8,6 
Tavkveri x Qara lkeni 
29 
9 
7 
0 
0 
0 
31,0 
69,0 
8,4 
+0,40 
+5,0 
Sısaq x Bayanşirə 
29 
5 
9 
13,8 
13,8 
20,7 
34,5 
17,2 
5,6 
-0,70 
-20,0 
Aliqote x Bayanşirə 
18 
7 
9 
0 
0 
0 
33,3 
66,7 
8,3 
+0,30 
+3,8 
Bayanşirə x Semilyon 
32 
9 
7 
0 
0 
12,5 
21,9 
65,6 
8,1 
+0,10 
+1,3 
Tavkveri x Mədrəsə 
56 
9 
9 
0 
0 
3,8 
30,2 
67,0 
8,3 
0 
-7,8 

---

Tədqiqatlar  zamanı  Tavkveri  x  Qara  lkeni  hibrid  kombinasiyasındakı  bitkilərin 
əksəriyyəti  (69,0%)  çox  yüksək  məhsuldarlığa  (100  s/ha-dan  yuxarı)  malik  olduğu 
aydınlaşdırılmışdır.  Bu  populyasiyadakı  bitkilərin  31%-də  mənfi  (G%=-10%),  69%-də 
isə  müsbət  heterozis  (G%=+10%)  müşahidə  edilmişdir.  Kombinasiya  üzrə  dominantlıq 
əmsalı orta hesabla +0,4-ə, heterozis isə + 5,0%-ə bərabər olmuşdur. 
Tədqiqat  zamanı  müəyyən  edilmişdir  ki,  məhsuldarlıq  Sısaq  x  Bayanşirə  hibrid 
kombinasiyası  üzrə  48,3%  bitkiyə  mənfi  dominantlıq  (hp=-1  və  -3),  34,5%-nə  aralıq 
(hp=0),  17,2%-nə  isə  müsbət  dominantlıq  (hp=+1)  tipində  nəslə  keçmişdir.  Bu 
kombinasiya  üzrə  dominantlıq  əmsalı  (hp=-0,7)  və  heterozis  effekti  (G%=-20%)  orta 
hesabla mənfi xarakterli olmuşdur. 
Tədqiqatlardan  aşkarlanmışdır  ki,  Bayanşirə  x  Semilyon  hibrid  ailəsində  bitkilərin 
12,5%-i  orta  (51-70  s/ha),  21,9%-i  yüksək  (71-100  s/ha),  65,6%-i  isə  çox  yüksək  (100 
s/ha-dan çox) məhsuldarlığa malikdir. Bu kombinasiya üzrə yalnız 65,6% bitkidə müsbət 
heterozis  (G%=+10%)  baş  vermışdir.  Populyasiya  üzrə  dominantlıq  əmsalı  orta  hesabla 
+0,1-ə, heterozis effekti isə +1,3%-ə bərabərdir. 
Aparılan  yədqiqatlarla  aydınlaşdırılmışdır  ki,  Tankveri  x  Mədrəsə  hibrid 
kombinasiyasındakı  bitkilərin  3,8%-i  orta  (51-70  s/ha),  30-25%-i  yüksək  (71-100 
s/ha),  67,0%-i  isə  çox  yüksək  (100  s/ha  çox)  məhsuldarlığa  malikdir.  Bu  populyasiya 
üzrə  məhsuldarlıq  nəslə  əsasən  aralıq  tipdə  keçmiş  (hp=0),  heterozis  effekti  isə  mənfi 
(hp-7,8%) xarakterli olmuşdur. 
Tədqiqatlar  zamanı  müəyyən  edilmişdir  ki,  yalnız  5  kombinasiya  üzrə  formalaşan 
populyasiyada (Ağ şanı x Təbrizi, Ağ şanı x Qara pişraz, Ağ şanı x Qara şanı, Ağ şanı x 
Ağ  Xəlili,  Tavkveri  x  Xindoqnı,  Sısaq  x  Bayanşirə)  çox  aşağı  (30  s/ha-dan  aşağı)  və 
aşağı  (30-50s/ha)  məhsuldarlığa  malik  olan  bitkilər  (3,6-27,8%)  əmələ  gəlmişdir. 
Ümumiyyətlə,  ayrı-ayrı  kombinasiyalar  üzrə  populyasiyalar  əsasən  orta  (51-70  s/ha), 
yüksək  (71-100  s/ha)  və  çox  yüksək  (100  s/ha-dan  yuxarı)  məhsuldar  genotiplərdən 
formalaşmışdır. 
Müxtəlif kombinasiyalar üzrə formalaşan populyasiyaların genotipik müxtəlifliyinin 
səviyyəsini  müəyyən  etmək  üçün  riyazi-statistik  təhlillər  həyata  keçirilmişdir  (cədvəl  2, 
3). 
 Riyazi-statistik tədqiqatlar zamanı məlum olmuşdur ki, Ağ şanı (Ağ şanı x Təbrizi, 
Ağ şanı x Qara pişraz, Ağ şanı x Çəhrayı tayfı, Ağ şanı x Hamburq muskatı, Ağ şanı x 
Moldova,  Ağ  şanı  x  Ağ  Xəlili)  və  Tavkveri  (  Tavkveri  x  Xindopni,  Tavkveri  x  Qara 
lkeni,  Tavkveri  x  Mədrəsə)  sortlarının  hibrid  populyasiyalarındakı
 
gonetipik 
müxtəlifliyin səviyyəsi müvafiq olaraq 25% və 9%-dən yuxarı deyil.  
Göründüyü kimi Ağ şanı sortunun müxtəlif  kombinasiyalarındakı populyasiyaların 
genotipik  müxtəlifliyi (25%) Tavkveri sortunun  kombinasiyaları üzrə formalaşan hibrid 
ailələrinin genotipik müxtəlifliyindən (9%) xeyli yüksəkdir. 
 
                                                                                                                       
 
 
 
 
     

---

 
 
                     Cədvəl 2