Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

9. İrfani haqqında yazılanlara müqayisəli bir nəzər
Türkiyədən F. Saltkan (Fehrettin Kırzıoğlu), M. Halit Bayrı, Vasfi Mahir Kocatürk, İbrahim Aslanoğlu, Ensar Aslan, M. Sabri Koz, Yunus Zeyrek və başqaları Azərbaycanlı araşdırıcılardan ön­cə İrfanidən söz açıb, onun şeirlərini çap etdirib, haqqında bil­gi veriblər. F. Saltkan 1942-ci ildə yazır: “İleride hakkında bili­nen­leri ve deyilenlerden elde edilenleri ayrıca tanıtacağımız İr­fa­ni, Batum’dan Tiflis’e ve Kutayıs’dan Muş’a dek uzayan böl­ge­lerde deyişlerı yayılmış olan Ahıskalı bir aşıkdır. 19. yüzyıldakı bu böl­ge­lerde yetişən aşıklardan daha eski olduğu söylenen İrfani’nin 18. yüzyılda yaşadığı ve Ahıska’da doğup büyüdüğü, Ardahan Türk­­menlerinden bir kızı kaçırarak evlenip, Poskov ile Ardahan ara­sında Ulgar dağı eteğindeki meşede bulunup-kaçırdığı Türk­men qızına göre adlanan Kız kilisəsinde yedi yıl bu qızı Qızılbaş (Bektaşi-Alevi) soyu ve sopundan gizledigi anlaşılmakdadır.

Degerli deyişleri olan İrfaninin aşağıdakı yaş destanı, bütün (Ahıska, Kars, Erzurum, Artvin ve Batum) illerinde bilinip, aşık ve hekayeciler tarafından fasıl veya hikaye başında “döşeme” ya­ni mukaddeme olarak söylenir. Kendisinden sonrakı aşıklara bu yol­dakı destanlarda iyi bir örnek olan ve birkaç da nazire söy­len­miş bulunan bu destanın, Sarıkamış Türkmenleri arasında söy­le­nen biçimini aşağıda alıyoruz ki, bunda her yaş hakkındakı eski Türk inanç ve töresi görülmekdedir:

Ezel benim bu cihana gelişim,

Hüdadan emr oldu düşdüm erkana.

Ana erkanında kaynayıp pişdim,

Perküşüben döndüm bir katre kana. . . ”