Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu

Yapmaq: – tikmək mənasında:Məscid yapılmadan, ğərib qapısına gəlir. 2.Nəsib etmək mənasında: Qarağı legləgin yuvasın haq yapar (142). 3. Sevin­dirmək mənasında: Könül yapdun, əriş yapdın, könül yıqdın, əriş yıqdın (163).

Bulmaq: – tapılmaq mənasında:Verəcək ucundan alacaq bul­madım (183). At bulunar, əyər bulunmaz (20). 2. Yaşamaz mənasında: İyəvən qız ərə varmaz, varırsa da bəxt bulmaz (33). 3. Söyləmək məna­sın­da: Toqun önünə aş qosan, bin qurlü bəhanə bular.

Arınmaq: – təmizlənmək, hörmət qazanmaq mənasında:Arx arınar, ad arın­maz.

Urmaq: – Döymək mənasında: Eşəgə gücün yetməsə, qoduğun urma (46). 2. Ovlamaq mənasında: Bir taş ilə iki quş urulmaz (70). 3. Etmək, eləmək məna­sında: Qurd ilə quzu yeyib, qoyun ilə şivən urma (143). 4. Hesablamaq məna­sında: Hiç hiçə vursan, yenə hiç (185). 5. Qoymaq mənasında: Qara esəgə yular (yəhər, yedək) ursan, qatır olmaz (149).

Bayımaq: – varlanmaq mənasında:Kişi bir uğurdan bayımaz (162). 2. Böyü­mək, şöhrətlənmək mənasında: Oğuz yumundan bayımışdır. (Oğuz xeyir-duadan varlanar, böyuyər) (150).

«Oğuznamə»də ümumişlək olan bu fellər digər tarixi mənbələrimizdə də tez-tez işlənmiş, lakin XVII-XVIII əsrlərdən sonra sabitliyini itirmişdir. Bu arxaizmlə­rin yeni variantları da eyni polisemantikanı saxlamaqdadır.

Abidənin lüğət tərkibindən gətirdiyimiz kifayət qədər nümunələraforistik ifadə tərzində polisemiyanın nə qədər güclü olduğunu təyin edir.

Eyni zamanda dilin inkişafından doğan çox­mə­na­lılığın yaranış yaşı bəlli olma­yan atalar sözlərində bu qədər möhkəm mövqe tutması, Azərbaycan dili tari­xində «Oğuznamə»ni tamamən öyrənməyin aktuallığını bir daha hiss etdirir.

Xüsusilə, dilin inkişafından doğan polisemiyanın yaranış yaşı bəlli olmayan atalar sözündə bu qədər möhkəm mövqe tutması prosesin qədim­­­liyini göstərməklə yanaşı, alınan nəticələr həm də türk dillərinin sema­sioloci inkişafı baxımından maraqlıdır.
Ədəbiyyat
1.Həsənov H. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Bakı: Maarif, 1988, səh, 15;

2. Müasir Azərbaycan dili. I c., Bakı: Elm, 1978, səh, 141.

3. Ж.Вандриес Язык: лингвистическое введение в историю. М.,1937, стр. 171.

4. Г.К.Кулиев Сравнительно-исторический аннализ лексико-семантического раз­­вития глаголов зрения в тюркских языках огузской группы. // Советская тю­р­ко­ло­­гия. Баку,1976, № 4, стр. 9-10.

5. Dialektoloji lüğət. Bakı: AEA-nın nəşri, 1964, səh, 115.

6. Т.Гаджиев Восстановление древних морфем в тюркских язы­ках.//Этимо­ло­ги­­ческие и историко-морфологические исследования тюркских язы­ков. Баку: АГУ, 1987, стр. 7;

7. Məmmədova A.«Dədə Qorqud kitabı»nda milli leksikanın arxaik qatı. //Tədqiqlər. Bakı: Elm, 2004, № 1, səh, 184;

8. Quliyev Ə.A.Qədim türk onomastikasının leksik-semantik sistemi. I hissə. Bakı: Elm, 2001, səh, 65.