Anacardiaceae Cotinus coggyria Scop.
Pamuklu
sumak
Salağan,
Sarağan
Pistacia terebinthus L.
subsp. terebinthus
Menengiç
Melengiç
Pistacia terebinthus L.
palaestina (Boiss.) Engler
Menengiç
Melengiç
Pistacia vera L.
Antepfıstığı
Fıstık
Rhus coriaria L.
Sumak
Sumak
Araceae
Arum balansanum R.Mill Dana ayağı
Çüklüce
Arum conophalloides
Kotschy ex Schott. var.
conophalloides
Dana ayağı
Çüklüce
Araliacea
Hedera helix L.
Duvar
Sarmaşığı
Sarmaşık
Berberidaceae Bongardia chrysogonum
(L.) Spach.
Çatlak otu
Çatlak
Leontice leontopetalum
L. subsp. ewersmannii
(Bunge) Coode.
Kırkbaş
Çatlak
Onosma albo-roseum
Fish. & Mey. subsp. albo-
roseum
Beyaz kırmızı
yalancı hava
civa
Emzik otu
Onosma bulbotrichum
DC.
Havaciva
Emzik otu
238
Onosma sericeum Willd. Havaciva
Emzik otu
Onosma sieheanum
Hayek
İpek tüylü
yalancı
havaciva
Emzik otu
Silene alba (Miller)
subsp. eriocalycina
(Boiss.) Walters
Yapışkan otu
Yapışkan otu
Compositae
(Asteraceae)
Achillea biebersteinii
Afan.
Civan perçemi Yılan çiçeği
Achillea vermicularis
Trin.
Civan perçemi Yılan çiçeği
Anthemis arenicola
Boiss. var. arenicola
Papatya
Yoğurt çiçeği
Anthemis coelopoda
Boiss. var. longiloba
Grierson
Papatya
Yoğurt çiçeği
Anthemis haussknechtii
Boiss. & Reuter
Papatya
Yoğurt çiçeği
Anthemis tinctoria L. var.
tinctoria
Papatya
Yoğurt çiçeği
Carduus nutans L.
Eğik diken
Kocabaş
dikeni
Carduus pycnocephalus
L. subsp. breviphyllarius
Davis.
Eğik diken
Kocabaş
dikeni
Centaurea virgata Lam.
Peygamber
çiçeği
Peygamber
çiçeği
Cichorium intybus L.
Hindiba
Acı Marul
Crupina crupinastrum
(Moris) Vis.
Süpürge otu
Gundelia tournefortii L.
var. armata Freyn & Sint
Kenger
Kenger
Helichrysum plicatum
DC. subsp. plicatum
Ölmez çiçek
Altın otu
239
Tragopogon pratensis L.
Teke sakalı
Teke sakalı
Tragopogon reticulatus
Boiss. & Huet
Teke sakalı
Teke sakalı
Convolvulacea
e
Convolvulus althaeoides
L.
Sarmaşık
Sarmaşık
Convolvulus arvensis L.
Sarmaşık
Sarmaşık
Convolvulus aucheri
Choisy
Tarla
sarmaşığı
Sarmaşık
Convolvulus
betonicifolius Miller
subsp. betonicifolius
Sarmaşık
Sarmaşık
Convolvulus siculus L.
var. siculus
Sarmaşık
Sarmaşık
Cruciferae
Fibigia eriocarpa (DC.)
Boiss.
Sancı otu
Cucurbıtaceae Ecballium elaterium (L.)
A. Rich.
Eşek hıyarı,
Acı Dülek
Cırtatan
Cuscutaceae
Cuscuta planiflora Ten.
Küsküt
Küsküt
Cupressaceae
Juniperus oxycedrus L.
subsp. oxycedrus
Ardıç
Ardıç
Elaeagnaceae
Elaeagnus angustifolia L.
İğde
İğde
Euphorbiaceae Euphorbia aleppica L.
Sütleğen
Sütleğen
Euphorbia anacampseros
Boiss. var. tmolea M.S.
Khan
Sütleğen
Sütleğen
Euphorbia chamaesyce L.
Sütleğen
Sütlen
Euphorbia eriophora
Boiss.
Sütleğen
Sütlen
Euphorbia macroclada
Boiss.
Sütleğen
Sütlen
Euphorbia orientalis L.
Sütleğen
Sütlen
Euphorbia
phymatosperma Boiss. &
Gaill.
Sütleğen
Sütlen
240
Euphorbia szovitsii Fisch.
& Mey.
Sütleğen
Sütlen
Fabaceae
(Leguminosae)
Astragalus aintabicus
Boiss.
Geven
Keven
Astragalus cephalotes
Banks & Sol.
Geven
Keven
Astragalus densifolius
Lam.
Geven
Keven
Astragalus diptherites
Fenzl. var. diptherites
Geven
Keven
Astragalus declinatus
Willd.
Geven
Keven
Astragalus lydius Boiss.
Geven
Keven
Astragalus
macrocephalus Willd.
subsp. finitimus (Bunge)
Chamberlain
Geven
Keven
Trifolium caudatum
Boiss.
Yonca,
Üçgül,Tırfıl
Yonca
Trifolium pratense L.
subsp. pratense
Yonca
Yonca
Trifolium repens L. var.
repens
Yonca
Yonca
Fagaceae
Quercus coccifera L.
Kermes
Meşesi
Palut,
Zindiyan
Quercus ithaburensis
Decne subsp. macrolepis
(Kotschy) Hedge & Yalt.
Palamut
Meşesi
Adam Paludu
Iridaceae
Crocus biflorus Miller
subsp. pseudonubigena
Mathew
Çiğdem
Çiğdem
Crocus cancellatus
Herbert subsp.
cancellatus
Çiğdem
Çiğdem
241
Gladiolus atroviolaceus
Boiss.
Glayöl
Horuz çiçeği
Iris persica L.
Nevruz otu
Beyaz susam
Iris reticulata Bieb .
Süsen
Susam
Iris sari Schott ex Baker Süsen
Susam
Labiatae
(Lamiaceae)
Mentha pulegium L.
Nane
Yarpuz
Micromeria myrtifolia
Boiss & Hohen
Taş nanesi
Kaya yarpuzu
Phlomis armeniaca
Willd.
Çalba
Kurt kulağı,
Calba
Salvia palaestina
Bentham
Adaçayı
Kürt raheni
Sideritis condensata
Boiss. & Heldr . apud
Bentham
Dağ çayı
Balbaşı otu
Sideritis libanotica
Labill. subsp .
microchlamys (Hand.-
Mazz.) Hub.- Mor.
Dağ çayı
Balbaşı otu
Teucrium polium L.
Acı yavşan
Payaşanı
Thymbra spicata L. var .
spicata
Zahter
Zahter
Ziziphora capitata L.
Dağ reyhanı
Mayasıl otu
Ziziphora tenuior L.
Dağ reyhanı
Mayasıl otu
Liliaceae
Allium noeanum Reuter
ex Regel
Sarımsak
Soğan
Allium orientale Boiss .
Sarımsak
Soğan
Allium scrodoprasum L.
subsp . rotundum (L.)
Stearn
Taş sarımağı
Soğan
Asphodeline taurica
(Pallas) Kunth .
Çirişotu
Çiriş
242
Colchicum szovitsii Fisch.
& Mey.
Acı Çiğdem
İt çiğdemi,
Acı Çiğdem
Colchicum trodii Kotschy Acı Çiğdem
İt çiğdemi,
Acı Çiğdem
Gagea fibrosa (Desf.)
Schultes & Schultes fil.
Osuruk
çiçieği
Hyacintella nervosa
(Bertol) Chauand
Küçük
Sümbül
Arap topçası
Hyacinthus orientalis L.
subsp. orientalis
Sümbül
Sümbül
Muscari comosum (L.)
Miller
Arapotu
Arap
Sümbülü
Muscari neglectum Guss. Arapotu
Arap
Sümbülü
Scilla melaina Speta
Dağ soğanı
Menekşe
Tulipa sintenisii Baker
Lale
Kırmızı Lale
Malvaceae
Alcea digitata (Boiss.)
Alef.
Hatmi
Hatmi, Hıra
Alcea pallida Waldst. &
Kit.
Hatmi
Hatmi, Hıra
Malva sylvestris L.
Ebegümeci
Ebe kömeci
Moraceae
Ficus carica L. subsp.
rupestris (Hausskn.)
Browicz.
İncir
Kaya hayiri
Oleaceae
Jasminum fruticans L.
Yasemin
Boruk, Moruk
Orchidaceae
Orchis anatolica Boiss.
Sahlep
Salep
Orchis collina Banks.
Sahlep
Salep
Papaveraceae
Fumaria asepala Boiss.
Şahtere
Papaver orientale L.
Gelincik
Gelincik
Papaver paucifoliatum
(Trautv.) Fedde
Haşhaş
Gelincik
Papaver rhoeas L.
Haşhaş
Gelincik
Pinaceae
Pinus brutia Ten.
Kızıl çam
Çam
243
Plantaginaceae Plantago lanceolata L.
Sinir otu
Sinir otu
Polygonaceae
Rumex chalepensis Miller Kuzukulağı
Ekşice
Ranunculaceae Helleborus vesicarius
Aucher
Beyaz
Çöpleme
Yılan çiçeği
Rhamnaceae
Paliurus sipina-christi
Miller
Kara çalı
Kara çalı
Rhamnus oleoides L.
subsp. graecus (Boiss. &
Reut.) Holmboe
Cehri
Cehri
Rosaceae
Amygdalus arabica Oliv. Acı Badem
Acı badem
Amygdalus communis L. Badem
Badem
Armeniaca vulgaris Lam. Kayısı
Zerdali
Cerasus mahalep (L.)
Miller
Mahlep
Mahlep
Crataegus microphylla C.
Kock
Yemişen
Yemişen
Crataegus monogyna
Jacq. subsp. monogyna
Yemişen
Yemişen
Crateagus orientalis
Pallas ex. Bieb.
Alıç
Sarı alıç
Prunus divaricata Ledeb.
subsp. divaricata
Erik
Yonus eriği
Rosa canina L.
Kuşburnu
İt burnu
Rosa foetida J. Herrm.
Sarıgül
Sarı gül,
Acemgülü
Rubiaceae
Galium tricornutum
Dandy
Yoğurtotu
Yapışkan otu
Galium spurium L.
Yoğurtotu
Yoğurt çiçeği
Galium verum L. subsp.
glabrescens Ehrend.
Yoğurtotu
Sarı yoğurt
otu
Scrophulariacea
e
Verbascum infidelium
Boiss. & Hausskn.
Yoğurtotu
Çalba
244
Verbascum lasianthum
Boiss. ex Bentham
Yoğurtotu
Çalba
Ulmaceae
Celtis tournefortii Lam.
Çitlenbik,
Dağdağan
Dağdağan
KAYNAKLAR
1. Aldoğan H, (1992) Gaziantepliler Rehberi 1992.
Aldoğan Ajans Reklam, Turizm, Sanayi ve Dış Tic. Ltd.
Şti. Yayını, Gaziantep.
2. Altan Y, Uğurlu E, Gücel S, (1999) Şenkaya
(Erzurum) ve Çevresinin Etnobotanik Özellikleri. 1.
Uluslararası Ehrami Karaçam ve Doğal Çevrenin
Korunması Sempozyumu Bildirileri, 25 Eylül1999,
Kütahya, 132-139.
3. Anonim (1973) Cumhuriyetin 50. Yılında Gaziantep.
Gaziantep Valiliği Yayınları, Gaziantep.
4. Baykal, H., Beyazoğlu, O. Ve Yılmaz, A., 2004.
Çardaklı, Harmanlık, Kocaba, Özlük ve Yenice
(Trabzon) Yörelerindeki Bazı Bitkilerin Yöresel Adları
ve Etnobotanik Özellikleri, XVII Ulusal Biyoloji
Kongresi, 21-24 Haziran 2004, Adana.
5. Baykal, H., Beyazoğlu, O. ve Özyıldız, E., 2004.
Başköy, Ihlamur, Kanca, Sulak, Tepecik ve Yaylacılar
(Rize)Yörelerindeki Bazı bitkilerin Yöresel Adları ve
Etnobotanik Özellikleri, XVII Ulusal Biyoloji Kongresi,
21-24 Haziran 2004, Adana.
245
6. Baytop T (1997) Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk
Dil Kurumu Yayınları, No: 578, Ankara.
7. Baytop A (1998) Botanik Kılavuzu. İstanbul Üniv.
Yayınları, Yay No: 4058, İstanbul.
Davis PH (1965-1988) Flora of Turkey and the East
Aegean Islands. Vol. 1-10, Edinburgh Univ. Press,
Edinburgh.
8. Doğan M, Kaya CŞ (1997) Gaziantep. Gaziantep İl
Turizm Müdürlüğü Yayınları, Gaziantep.
9. Duran A (1998). Akseki (Antalya) İlçesindeki Bazı
Bitkilerin Yerel Adları ve Etnobotanik Özellikleri. Ot
sistematik Botanik dergisi, 5, 1, 77-92.
10. Ekim T (1991) Yukarı Fırat Havzası Ekonomik
Bitkileri, Kullanımı ve Doğanın Korunması. Fırat
Havzası Tıbbi ve Endüstriyel Bitkileri Sempozyumu
Bildirileri, 6-8 Ekim 1986, Elazığ, 7-8.
11. Ersöz, M. 2004. Yamanlar Dağı‟nın (İzmir) Yabani
bitkileri ve Yöre Halkı Tarafından Kullanılış Şekilleri,
XVII Ulusal Biyoloji Kongresi, 21-24 Haziran 2004,
Adana.
12. Ertuğ, F. 2004. Etnobotanik Çalışmaları ve
Türkiye‟de Yeni Açılımlar. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin
Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sayı: 18, 181-187,
Ankara.
13. Güner ve ark. (2000) Flora of Turkey and the East
Aegean Islands. Suppl. II, Vol. 11, Edinburgh Univ.
Press, Edinburgh.
246
14. Gürkan, G. Ve Ezer, N. 2004. Halk Arasında
Hemoroit Tedavisinde Kullanılan Bitkiler-I, Hacettepe
Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, cilt:24, Sayı: 1,
sy. 37-55, Ankara.
15. Kalelioğlu E (1972) Gaziantep Yöresinin Fiziki
Coğrafyası. Ankara Üniv. Basımevi, Ankara.
16. Korkut, M.M. ve Akan, H. 2004. Şanlıurfa
piyasasında Satılan tıbbi bitkiler. XVII Ulusal Biyoloji
Kongresi, 21-24 Haziran 2004, Adana.
17. Lehner E, Lehner J (1973). Folklore & Odysseys of
Food & Medicinal Plants. Farrar Straus Giroux, New
york.
18. Post GE, Dinsmore JE (1932) Flora of Syria,
Palestine and Sınai. Vol. 1, American Univ. Press,
Beirut, Lebanon.
19. Sezik, E. 1991. Anadolu‟da Bitkilerle Tedavi. Bilim
ve Teknik Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 281, Ankara.
20. Solmaz M, Yetkin H (1969) Gaziantep Çevre
İncelemesi. Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür
Yayınları, Sayı: 53, Yeni Matbaa, Gaziantep.
21. Tonbul, s. Ve Altan, Y. 1991. Elazığ Yöresinde
Halkın Çeşitli Amaçlar İçin Yararlandığı Bazı bitkiler.
Fırat
Havzası
Tıbbi
ve
Endüstriyel
Bitkileri
Sempozyumu Bildirileri, 6-8 Ekim 1986, Elazığ.
22. Uzunhisarcıklı, M.E. ve Vural, M., 2004. Korumaz
Dağında (Kayseri) Doğal Olarak Yetişen Bazı Faydalı
247
bitkilerin Yerel Adları ve Kullanım Amaçları, XVII
Ulusal Biyoloji Kongresi, 21-24 Haziran 2004, Adana.
23. Yıldırımlı, Ş. 2004. Etnobotanik ve Türk
etnobotaniği. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak
Araştırmaları Dergisi, Sayı: 17, 175-193, Ankara.
Etnobotany Caracteristics and The Local Names of Some
Plants Which Had Been Grown in Turkey Flora
(Sof Mountain-Gaziantep)
This study was carried out to determine etnobotany
caracteristics and the local names of some plants which had been
grown in sof mountain (Gaziantep). In study area, 27 families
that belong to 51 plants‟ etnobotany caracteristics and local
names of 126 plants have identified. These names have use in
Yeşilce, Dımışkılı, Acaroba, Sofalıcı and Durnalık villages of
Sof Mountain. Many plants use different aims in Sof Mountain
and ıts environment. These plants use to more aim of treat.
248
Zeynalov Y., Ġskenderov E.
, Özaslan M.
*
,
Yayla F.
, Gökcek Ö.
, Farzaliyev V.
GAZĠANTEP VE ÇEVRESĠNDEKĠ
PİSTACİA L. TÜR VE ÇEġĠTLERĠNĠN
BĠYOEKOLOJĠK ÖZELLĠKLERĠ
Bu çalışma Gaziantep ve ülkemiz ekonomisinde önemli bir
yeri olan Pistacia cinsine ait tür ve çeşitlerin biyoekolojik
özelliklerinin belirlenmesi üzerine yapılmıştır. Çalışmada 8
doğal tür ve 9 tescilli çeşit incelenmiştir. Doğal ortamlarından
toplanılan tohumların çimlenme, gelişim ve anaç tutma
özellikleri incelenmiştir. İncelenen türler içerisinde en iyi
çimlenmeyi P. vera L. (%80); en iyi gövde gelişimini P.
atlantica Defs. (42 cm) vermiştir.
Antepfıstığı (Pistacia vera L.) gerek iç tüketim ve gerekse
dış satımı ile ülke ekonomisine önemli bir girdi sağlayan ve
Gaziantep
ve
çevresindeki
üreticilerin
temel
geçim
kaynaklarının başında yer alan bir üründür. Antepfıstığı ağaçları,
uzun sürede gelişen, uzun ömürlü, şemsiye görünüşlü ve 5-6
metreye kadar yükselebilen bir ağaç türüdür. Ülkemizin yazları
kurak ve sıcak, kışları yağışlı ve soğuk geçen bölgelerinde
yetiştirilmekte yada yabani türleri bulunmaktadır. Antepfıstığı
diğer kültür bitkilerinin yetişme imkanı bulamadığı kıraç, susuz
ve meyilli topraklarda da yetişebilmekte ve önemli bir tarımsal
*
Gazиantep Цnиversиtesи Fen Edebиyat Fakцltesи Bиyolojи Bюlцmц, 27310, Шahиnbey,
Gazиantep, Tцrkиye
249
iş kolu olarak karşımıza çıkmaktadır. Pistacia vera L.‟nın
anavatanı Anadolu‟dur (Ülkümen ve Özbek, 1950).
Antepfıstığı yarı kurak Akdeniz iklimini sevmekte olup
kireçli, tınlı, çakıllı, taşlı topraklarda ve yamaç arazilerde
yetişebilen bir bitkidir. Bugün için bu özelliğinden dolayı
Antepfıstığına kurak verimsiz toprakların, dağ başlarının,
kayalıkların “Boz altını” adı yakıştırılmaktadır.
Antepfıstığı, ülkemizde 54 ilde yabani yada kültür formları
halinde yetiştirilmektedir. Ülkemizdeki toplam ağaç sayısının %
90‟ı Gaziantep, Şanlıurfa, Siirt ve Bitlis illeri ve çevresinde
bulunmaktadır. Ülkemizde 15.000.000 meyve veren ve bir o
kadar da meyve vermeyen yaşta Antepfıstığı ağaçları
bulunmaktadır. Bu sayının yaklaşık olarak % 60‟ı Gaziantep ili
ve çevresinde bulunmaktadır. 1998 yılı istatistiklerine göre
Gaziantep ve çevresinde meyve veren ve vermeyen, dağınık
yada kapama bahçe bazında toplam olarak 16.000.000
Antepfıstığı ağacının bulunduğu bildirilmektedir (Anonymous,
1999). Buna bağlı olarak Antepfıstığı üretimi ile Türkiye dünya
sıralamasında üçüncü sırada bulunmaktadır (Tekin ve ark.,
2001).
Pistacia cinsinin Dünyada 20, Türkiye de ise 6 türü
saptanmıştır. Gaziantep ve çevresinde ise Pistacia cinsine bağlı 4
tür ve bu türlerin 18 farklı çeşidi üretim amacıyla
kullanılmaktadır. Bu çeşitlerden 9 tanesi (Uzun, Kırmızı, Halebi,
Siirt, Değirmi, Sultani, Ketengömleği, Beyazben ve Ohadi)
tescil edilmiştir. Mevcut üretimin % 90‟ını bu çeşitler
kapsamaktadır. Gaziantep ilinde Pistacia vera L., Pistacia
khinjuk Stocks. ve Pistacia terebinthus L. türleri anaç olarak
kullanılmaktadır.
250
Bu tür ve çeşitlerin kesin tanıları yapılmadığı gibi bölgenin
bir kültür mirası olduğu kadar doğal floranın en önemli cinsi
olan Pistacia‟nın bölgemizde yada ülkemizde herhangi bir
koleksiyon parseli oluşturulmamıştır, gen bankası Antepfıstığı
Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünde mevcuttur. Bu eksikliğin
giderilmesi gerek bilimsel açıdan gerekse tarımsal faaliyetlerin
organizasyonu ve kültür miraslarına sahip çıkılması açılarından
son derece önemlidir.
Bir bütün olarak düşünüldüğünde bölgenin en önemli
meyve cinsi olan Pistacia‟nın bölgedeki mevcut tür ve
çeşitlerinin saptanması, Gaziantep Üniversitesi Botanik
Bahçesine introduksiyonu ve bir Pistacia koleksiyon parseli
oluşturulmasının aciliyeti ve önemi anlaşılmaktadır.
Alınan örneklerden tam bitki veya fidan formunda olanlar
Gaziantep Üniversitesi Botanik Bahçesine dikilmiştir. Meyve
örneklerinin, Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü seraları ile
Gaziantep Üniversitesi Botanik Bahçesi çimlendirme alanına
ekimi yapılmıştır.
MATERYAL ve METOD
Gaziantep ve Kilis ili ile ilçelerinde mevcut doğal yada
kültüre alınmış Pistacia tür ve çeşitleri bu çalışmanın bitkisel
materyalini oluşturmaktadır.
Bitkisel materyalin toplanması ve taksonomik tanısı Davis,
(1965-1988)‟e göre yapılmıştır. Pistacia cinsine ait olan doğal
türlerin ve kültür çeşitlerinin 8 türün Gaziantep Üniversitesi
Botanik Bahçesine introduksiyonları Beydeman N. İ. (1974)
metoduna göre yapılmıştır. Botanik Bahçesine introduksiyonu
251
yapılan Fıstık çeşitlerinin tanısı ise Tekin ve ark. (2001)‟e göre
yapılmıştır.
Dostları ilə paylaş: |