AZƏrbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 67 C ədv əl 3.1.2. Mü
- Borcların m əbl əği
- Dividend siyas əti.
- Sabit g əlir siyas əti
- C ədv əl 3.1.3. Mü əssis əl ərin öd əm ə t əqvimi
|
III FƏS L MÜAS R DÖVRDƏ MÜƏSS SƏN N MAL YYƏ FƏAL YYƏT N N DARƏOLUNMASI S YASƏT N N ƏSAS ST QAMƏTLƏR VƏ ONLARIN TƏKM LLƏŞD R LMƏS §3.1. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin əsas istiqamətləri
Müasir dövrün maliyyə siyasəti maliyyə strategiyası və mövcud iqtisadi şə rait nəzərə alınmaqla hazırlanır. Dövlətin maliyyə siyasətində sahibkarlıq fəaliyyətinin sərbəstliyi, təsərürfatçılığın müxtəlif formalarının tətbiqi, rəqabətin inkişafının məhsulun keyfiyyətinin və çeşidinin yaxşılaşdırılmasına təsiri ilə əlaqədar məsələlər öz əksini tapır. Dövlətin iqtisadi siyasətinin mühüm tərkib hissəsini maliyyə siyasəti təşkil edir.
– maliyyə münasibətləri sahəsində dövlətin fəaliyyətinin sərbəst sferasıdır. Dövlətin bu fəaliyyəti ölkədə sosial və iqtisadi inkişaf proqramlarının müəyyən maliyyə resursları ilə təmin olunmasına yönəldilir. Maliyyə siyasəti ictimai fəaliyyətin bütün sahələrində (iqtisadiyyat, sosial sfera, müdafiə, beynəlxalq münasibətlər, idarəetmə və s.) dövlətin siyasətinin həyata keçirilməsi üçün vacib vasitədir.
1. Maksimum səviyyədə mümkün maliyyə resurslarının formalaşması üçün şə raitin təmin edilməsi; 2. Maliyyə resurslarının bölüşdürülməsi və istifadəsinin səmərəli sisteminin müəyyən olunması; 3. qtisadi və sosial proseslərin maliyyə metodları ilə tənzimlənməsi və stimullaşdırılmasının təşkili; 4. Strategiyanın dəyişən məqsəd və vəzifələrinə uyğun maliyyə mexanizminin işlənilməsi və inkişafı. 5. Maliyyənin idarəolunmasının səmərəli sisteminin yaradılması.
65
bir sıra istiqamətlərdə işlənilib hazırlanır. Həmin istiqamətlərə aşağıdakılar daxildir: - uçot siyasəti; - kredit siyasəti; - dividend siyasəti; - idarəetmə siyasəti; - dövriyyə vəsaitinin, kreditor və debitor borcları siyasəti; - amortizasiya siyasəti; - xərclər siyasəti; - sair. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin mühüm tərkib hissəsini kredit siyasəti təşkil edir. Müəssisələr öz təsərrüfat maliyyə fəaliyyətində xüsusi kapital ilə yanaşı, borc kapitalından da istifadə edirlər. Borc kapitalı müddətindən asılı olaraq uzunmüddətli (1 ildən yuxarı) və qısamüddətli (1 ildən aşağı) kreditlərə ayrılırlar. Qısamüddətli kredit dövriyyə kapitalına, uzunmüddətli kredit isə əsas kapitala verilir. Xüsusi və borc kapitalı arasında düzgün nisbət müəyyən edilməlidir. Əgər müəssisənin xüsusi kapitalı onun zəruri tələbatı həcmdədirsə, deməli, müəssisə maliyyə sabitliyinə malikdir.
2010 2011 2012 2013 qtisadiyyata kredit qoyuluşları O cümlədən: 1440,9 9163,4 9850,3 12243,7 15422,9 Qısamüddətli yekuna görə faizlə 913,2 63,4
2567,1 28,0
2951,2 30,0
3508,3 28,7
3335,4 21,6
Uzunmüddətli Yekuna görə faizlə 527,7 36,6
6596,3 72
6899,1 70
8735,3 71,3
12087,5 78,4
1. Azərbaycanın statistik göstəriciləri. Bakı, 2014. 66 Yuxarıdakı cədvəl məlumatları Azərbaycan iqtisadiyyatında müəssis və təşkilatlara 2005-2013-cü illərdə verilən qısamüddətli və uzunmüddətli kreditlərin dinamikasını xarakterizə edir. Belə ki, müəssisələrə verilən qısamüddətli kreditlərin xüsusi çəkisi kredit qoyuluşlarının ümumi həcmində 2005-ci ildə 63,4%-i, təşkil etdiyi halda, bu rəqəm 2013-cü ildə 21,6 faizə bərabər olmuşdur ki, belə vəziyyəti də qənaətbəxş hesab etmək olmaz. Lakin iqtisadiyyata yönəldilən uzunmüddətli kreditlərin həcmi isə ümumi həcmdə əgər 2005-ci ildə 36,6% olmuşdursa, 2010, 2011, 2012 və 2013-cü illərdə onun xüsusi çəkisi 70-74%-i təşkil etmişdir. Müəssisədə borc vəsaitinin idarəolunması üçün kredit siyasəti işlənilir. Kredit siyasəti hazırlanan zaman birinci növbədə müəssisənin balansının passivinin quruluşu təhlil edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, balansın passivinin IV bölməsində uzunmüddətli, V bölməsində isə qısamüddətldi passivlər göstərilir. Qısamüddətli passivlərə borc vəsaiti (bank krediti, 12 ay ərzində ödənilməli istiqrazlar), müəssisənin satıcılara, podratçılara, büdcəyə, əməyin ödənilməsinə olan kreditor borcları daxildir. Beləliklə, balansın passivinin quruluşu təhlil edildikdən sonra, xüsusi və cəlb olunmuş vəsaitin payı müəyyən olunur və son nəticədə xüsusi dövriyyə vəsaitinin çatışmamazlığı hesablanılır. Hesablamalar əsasında müəssisənin borc vəsaitinə olan tələbatının həcmi müəyyən olunur. Müəssisə əmək haqqının ödənilməsinə, mövsümü işlər üçün kreditlərdən, veksel kreditindən, qiymətli kağızların girovuna kreditdən istifadə edə bilər. Bəzən müəssisələr xüsusi vəsaiti zəruri həcmdə olduğu halda belə kredit almağı məqsədəuyğun hesab edirlər. Lakin müəssisə kredit o zaman alır ki, banka ödəyəcəyi faizdən yuxarı aldığı kreditlərdən səmərə götürsün. Müəssisənin kredit siyasəti aşağıdakıları nəzərdə tutur: - kredit təşkilatının seçilməsi; - kreditə görə faiz stavkasının həcmi; - kreditin silinmə müddətləri.
67
Müəssisə və təşkilatların vaxtı keçmiş borcları (kreditor borcları) (ilin axırına, mln.manat)* LLƏR Borcların məbləği 2005
68,2 2010
492,9 2011
633,8 2012
748,8 2013
792,8 1. Azərbaycanın statistik göstəriciləri. Bakı, 2014.
Yuxarıdakı cədvəl məlumatları müəssisə və təşkilaiların başqa təşkilatlara vaxtı keçmiş borlarının dinamiksını xarakterizə edir. Belə ki, 2005-ci ildə mövcud borcların həcmi, əgər 68,2 milyon manat olmuşdursa, bu məbləğ 2010-cu ildən başlayaraq 633,8 mln.manatdan 2013-cü ildə 792,8 milyon manata çatmışdır. 2005-ci illə müqayisədə isə 2013-cü ildə vaxtı keçmiş borcların məbləği 724,6 milyon manata qədər armışdır ki, belə vəziyyəti də bir çox müəssisələr üçün qənaətbəxş hesab etmək olmaz. Dividend siyasəti. Səhmdar cəmiyyətində səhmdarlar əldə etdikləri mənfəəti bölüşdürərək dividend əldə edirlər. Dividendlər səhmdarların müəyyən səhmdar cəmiyyətə qoyduqları kapitaldan gələn yeganə gəlir bazasıdır. Bu gəlir ya pul, ya da səhm formasında ödənilə bilər. Dividendlərin ödənmə mənbəyi heç bir halda investisiya kapitalı yox, yalnız bölüşdürülməmiş mənfəətdir. Müəssisə səhmdarları konkret müəssisəyə qoyduqları kapitalın gəlirini dividendlər şəklində alırlar. Məlum olduğu kimi, şirkətin mənfəətindən ilk növbədə korporativ vergilər ödənilir, yerdə qalan hissədən şirkət mənfəətindən ilk növbədə korporativ vergilər ödənilir, yerdə qalan hissədən şirkət istədiyi kimi istifadə edir. Səhmdarların qərarı ilə qalan hissənin bir qismini yeni investisiyaların maliyyələşdirilməsinə yönəltmək olar. Bundn sonra isə dividend siyasətini təşkil edir. Dividend siyasətini seçərkən 68 maliyyə menecerləri, hər şeydən əvvəl səhm sahiblərinin arzularını nəzərə almalıdırlar. Əks halda onlar öz səhmlərini satmaqla səhmlərin bazar qiymətini endirə bilərlər. Dividend siyasətinin səviyyəsi şirkətin maliyyə proqrammı və kapital qoyuluşu büdcəsi ilə, eləcə də pul vəsaitinin hərəkəti və səhm kapitalının ölçüsü ilə bağlıdır. Müəssisənin divident siyasəti səhmdar cəmiyyətlərində, istehsal kooperativlərində və istehlak cəmiyyətlərində hazırlanır. Onun seçilməsində aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır: - dividentin ödənilməsi səhmdar cəmiyyəti üzvlərinin və kooperativlərinin marağını təmin edir; - yüksək məbləğdə divident ödənilməsi təşkilatın inkişafına və yönəldilən mənfəətin payını azaldır. Maliyyə
siyasəti hazırlanarkən dividentlərin üstünlüklərini və çatışmamazlıqlarını qiymətləndirmək, dividentin ödənilməsinin optimal variantını tapmaq, müəssisənin perspektiv inkişafına məsrəfləri nəzərə almaq lazımdır. Müəssisə strategiyasında dividend siyasəti mühüm tərkib hissədir. Pul vəsaitinin hərəkəti və investisiya tələbatı daimi deyilsə, şirkət müntəzəm yüksək dividendlər ödəməməlidir. Bu zaman müntəzəm aşağı dividend təyin etmək daha yaxşıdır. Onlar artırılsa, həmişə bu səviyyəni saxlamaq lazım gələcək, çünki yüksək səviyyəyə vərdiş edən səhmdarlar sonralar dividendlərin həcmi azaldılanda buna etiraz edəcəklər.
Bir çox səhmdarlar üçün dividend daimi gəlir mənbəyi olduğundan investorlar, adətən siyasətin bu növünü dəstəkləyirlər. Bundan əlavə, səhmə sabit gəlir siyasəti müəssisələrə özlərini aşağı riskli şirkət kimi səciyyələndirmək imkanı verir. Hətta zərərə düşsələr belə, şirkətlər öz dividentlərinin miqdarını qoruyub saxlamalıdırlar. Gəlirlərin daimi pay siyasəti mənfəətin bir hissəsindən səhmdarlara dividend şə klində daimi faiz ödənməsi deməkdir. Mənfəətin həcmi daimi olmadığına görə bu halda dividendlərin mütləq həcmi tez-tez dəyişilə bilər. Mənfəət azaldıqca 69 müvafiq olaraq dividendlərin həcmi tez-tez dəyişilə bilər. Mənfəət azaldıqca müvafiq olaraq dividendlərin həcmi də azalır, şirkət zərərə düşdükdə isə dividendin ümumiyətlə kəsilməsi mümkündür. Güzəşt siyasəti – dividend siyasətinin bu növündən istifadə edilərkən səhmlərə aşağı məbləğdə sabit dividend ödənilməsi və uğurlu illərdə faizlərin artırılması nəzərdə tutulur. Faiz ödəmələri müntəzəm aparılmır. Belə siyasət bütövlükdə şirkətin fəaliyyət çevikliyini müəyyən etsə də, investorlarda dividendləri gözlədikləri məbləğdə ala biləcəklərinə şübhə yaradır. Səhmdarlar belə qeyri-müəyyənliyi xoşlamırlar. Bu siyasət yalnız gəlirlər dəyişkən olanda səmərə verə bilir.
olanda istifadə edilir. Bu zaman şirkət mənfəət hesabına ilk növbədə özünün investisiyaya ehtiyacını ödəyir, yerdə qalan hissə dividendlərin verilməsinə yönəldilir. Dividendlərin ödənilməsi ən əsas amillərdən biridir. Bir sıra amillər buna təsir edir: - şirkətdə istehsal və ya xidmətin artım sürəti, onların keyfiyyəti. Şirkətin artım səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə, dividendlərin ödənilməsi ehtimalı da bir o qədər çoxdur. Müəssisənin maliyyəsinin idarə edilməsi. Müəssisənin maliyyəsinin idarə edilməsinin müasir sistemi planlaşdırılma, normalaşdırma və tənzimləmə nəzəriyyələrinə əsaslanır. Hazırki dövrdə müəssisənin maliyyə vəziyyətinin möhkəmliyi yalnız istehsal və sosial inkişaf və işçilərin madiyyə vəziyyətini müəyyən edən amil deyil, həm də həyat qabiliyyətinin şərtidir. Geniş təkrar istehsal üçün müəssisənin vaxtında vəsaitlə təmin edilməsi məqsədilə operativ maliyyə planı yaxud ödəniş təqvimi tərtib edilir. Operativ maliyyə planı növbəti aydan əvvəl tərtib edilir. Operativ maliyyə planı illik və rüblük maliyyə planlarına və başqa plan sənədlərinə ə saslanır. Planda xüsusi və borc vəsaitlərin dövriyyəsi (daxil olması və 70 xərclənməsi) əks etdirilir. «Maliyyə planı» cədvəlinin müvafiq göstəriciləri konkretləşdirilir. Onun yerinə yetirilməsi prosesində aşağıdakılar müəyyən edilir: 1.
Məhsulların satışı, xidmətlərin göstərilməsi və işlərin yerinə yetirilməsindən müəyyən pul vəsaitlərinin daxil olması; 2.
3.
Dövriyyə vəsaitləri dövriyyəsinin sürətləndirilməsi; 4.
Təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsinə və maliyyə vəziyyətinə təsir edən başqa göstəricilər müəyyən edilir. Cari idarəetmə siyasətinin tərkib hissəi olaraq operativ maliyyə planının köməyilə müəssisənin ödəmə qabiliyyəti təmin edilir və buna uyğun olaraq istehsal fəaliyyətinin fasiləsizliyi, büdcə, sığorta orqanları, sosial sığorta və pensiya fondu, başqa müəssisə və təşkilatlar qarşısınlakı öhdəliklər təmin edilir. Pul vəsaitlərinin müəssisənin kassasına və hesabına daxil olması, həmçinin qarşıdakı ödənişlər və xərclər nəzərdə tutulur. Bu, nəzərdə tutulan pul daxilolmaları ilə xərclər arasında uyğunluğu müəyyən etməyə, hər bir konkret tarixə ödəmə qabiliyyətini təminatına imkan verir. Əmək haqqına vəsaitin verilməsinin operativ planlaşdırılmasında əmələ gələn dəyişiklik nəzərə alınmaqla keçən ilin müvafiq ayının məlumatlarına əsasən qarşıdakı ödənişlərin məbləği nəzərdə tutulur. Büdcədənkənar fondlara ödənişlər müəyyən edilən məbləğdə planlaşdırılır. Materiallara və xidmətələrə görə malgöndərən və podratçılara ödənilən vəsait müqaviləyə uyğun olaraq planlaşdırılır. Dövlət büdcəsinə ödəmələr – vergi faktiki məbləğdə, uzun və qısamüddətli kreditlərin ödənilməsi müqavilə öhdəliklərinə ə sasən planlaşdırılır. Məhsulların satışından pul gəlirləri məhsulların satışı qrafikinə və bağlanmış müqaviləyə uyğun olaraq planlaşdırılır. Maliyyə planının yerinə yetirilməsinin zəruri şərti – onun göstəricilərinə nəzarət edilməsidir. Qeyri-qənaətbəxş maliyyə göstəriciləri istehsal planının yerinə yetirilmədiyini, yaxud hesablaşma və kredit xidmətində nöqsanların olduğunu göstərir.
71 Vəsaitlərdən qənaətlə və düzgün istifadə edilməsinə, gəlirlərin və rüsumların daxil olmasına nəzarət edilməlidir. Məhsulların istehsalı və satışına, vəsaitlərdən qənaətlə istifadə edilməsinə və mənfəət planının yerinə yetirilməsinə, bank kreditlərinin vaxtında alınmasına, onların müəyyən edilən müddətdə qaytarılmasına, malgöndərənlərlə və podratçılarla, fəhlə və qulluqçularla hesablaşmaların vaxtında aparılmasının təmin edilməsinə, vəsaitin kapital qoyuluşunun maliyyələşdirilməsinə keçirilməsi və onlardan istifadə edilməsinə, xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin vəziyyətinə, əmtəə-material qiymətlərin maşın və avadanlıqların artıq və lazım olmayan ehtiyatlarının yaradılmasının qarşısının alınmasına, istehsal fondlarından səmərəli istifadə edilməsinə xüsusi nəzarət edilməlidir. Mənfəət planın yerinə yetirilməsinə daha çox diqqət yetirilməlidir. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, mənfəət hesablananda aylıq hesabatda satılan məhsulların faktiki maya dəyəri deyil, plan göstəriciləri nəzərə alınır, ona görə də il ərzində məhsul istehsalına çəkilən xərclər təhlil edilməli və məhsul istehsalı planının yerinə yetirilməsinə nəzarət edilməlidir.
Müəssisələrin ödəmə təqvimi (min manat)
Göstəricilər Mart Plan Fak kənarlaşma Min.manat % 1 2 3 4 5 1. Ayın əvvəlinə pul vəsaitinin həcmi 100
100 - - 2. Vəsaitin daxil olması (gəlirlər) 800
800 - - - satışdan gəlir 500
500 - - - debitor borcunun daxil olması 60
60 - - - avanslar 10
10 - - - əmlakın satışından gəlir (əsas fondların və ehtiyatların satışı) 30 30
- -
72
Xərclərin (məsrəflərin) idarə edilməsi və amortizasiya siyasətinin seçilməsi. stehsal və tədavül xərclərinin idarə edilməsinə aid maliyyə siyasəti bölməsinin hazırlanması üçün maliyyə təhlilinin xərc və rentabellik səviyyəsi haqqında məlumatlarından istifadə edilir. Təhlil əsasında xərclərin (dəyişən, sabit və qarışıq) optimallaşdırılması və müəssisənin zərərsiz işləməsinə nail olunması üzrə tədbirlər hazırlanır. Amortizasiya siyasətinin seçilməsi müəssisənin maliyyə siyasətində böyük ə həmiyyət kəsb edir. Qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasın müəssisə tezləşdirilmiş, yəni avadanlıqları dəyişdirmək üçün xərcləri artırmaqla sürətli vəsait yığmaq hüququna malikdir. Müəssisə həmçinin ə sas fondların yenidən
- Satışdankənar gəlirlər 80
80 - - - kreditor borclarının artması hesabına daxil olmalar 50 50
- - - kreditlər 70 70
- - - veksellərin emissiyası - - - - - sair pul daxilolmaları - -
- Cəmi vəsaitin daxil olması 800 800
- -
- satıcıların hesablarının ödənilməsi 100 100
- - - kreditor borclarının silinməsi 50 50
- - - əməyin ödənilməsi 200 200
- - - kommersiya xərcləri 40 40
- - - idarəetmə xərcləri 50 50
- - - vergi və ayırmalar 100 100
- - - avanslar 10 10
- - - investisiyalar 100 100
- - - faiz və dividendlərin ödənilməsi 20 20
- - - sair pul xərcləri - - - - - vəsaitin xərclənməsi - cəmi 620 620
- -
73 qiymətləndirilməsini keçirmək, amortizasiya ayırmalarının hesablanması üsulunu müəyyən etmək hüqüquna malikdir. Amortizasiya – əsas istehsal fondlarının dəyərinin buraxılan məhsulun üzərinə tədricən keçirilməsidir. Amortizasiya özünü əsas vəsaitlərin və qeyri-material aktivlərinin bərpası üçün olan maliyyə ehtiyatları kimi göstərir. Amortizasiya siyasəti dövlətin ümumi elmi-texniki siyasətinin əsas tərkib hissələrindəndir. Amortizasiya normalarını müəyyən edərək və amortizasiya ayırmalarını və onlardan istifadəni qaydaya salaraq dövlət ayrı-ayrı sahələrdə istehsalın xarakteri və tempini nizamlayır.
– əsas fondların fiziki və mənəvi aşınması dəyərinin pula ifadəsidir. Amortizasiya ayırmaları bir neçə üsulla müəyyən edilir: xətti, azalan qalıq və s. Sürətli amortizmsiya metodu müəssisəyə imkan verir ki, inflyasiya şəraitində çəkilən xərcləri tez bir vaxta geri qaytarsın və onu avadanlıq parkının təzələnməsinə yönəltsin.
– xüsusi maliyyə resurslarının formalaşması siyasətinin tərkib hissəsi sayılır. Müəssisənin amortizasiya siyasəti 2 istiqamətdə mövcud olur: mühasibat və vergi uçotu. Məlum olduğu kimi, müəssisənin amortizasiya siyasətinin əsas məsələləri
1.
Amortizsiya olunan əmlakın qiymətləndirilməsi və yenidən qiymətləndirilməsi. 2.
sas vəsaitlərin və qeyri-material aktivlərinin faydalı istifadə müddətinin müəyyən olunması. 3.
4.
Amortizasiya ayırmalarından məqsədli istifadənin təmin olunma. 5.
Ə sas vəsaitlərin təkrar istehsalının daha effektli formasının seçimi. 6.
Vergi ödənişlərinin optimallaşdırılması. Amortizsiya siyasətinin əsas kapitalın idarə olunması, xüsusi investisiya resurslarının formalaşı siyasətinin tərkib hissəsi kimi baxmaq olar.
|