AZƏrbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 17.3. Yeni qlobal inkişaf paradiqması
§ 17.3.1. Problemin qoyuluşu Anqlo-sakson modelli qloballaşma - əslində, modernizm epoxasının yaxud tsiklinin başa çatması, postmodernizmin “bütün cəbhə boyu” hücumu deməkdir. Bu gün dövriyyədə olan neoliberal paradiqma 5 böyük (qlobal) prosesin ifrat intensivliklə gedişinin təminatçısı rolunda çıxış edir:
Empirik səviyyə Aktual səviyyə Səbəbiyyət səviyyəsi Səbəbiyyət doğuran səviyyə (Başlanğıc)
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
475
1. Fərdiləşmə: Ümumiliyin, vahidliyin əksinə olan proses; Fərdiyyətçiliyin görünməmiş sürətdə genişlənməsi, “dərinləşməsi”; 2. Kütlələşmə: Həyat tərzinin standartlaşdırılması; Diferensiyasiya olunmuş müxtəlif məzmunlu (modelli) həyat tərzləri arasında fərqlərin silinməsi; 3. Dünyanın elmi interpretasiyasının dominant mövqelərə çıxması; Metafizik zəkanın inkarı; 4. nstrumental zəkanın dominantlığı; Həyat tərzlərinin rasionallaşdırılması; 5. Universallaşma: Eyni təfəkkür və dəyərlər sisteminin ümumplanetar səviyyədə genişlənməsi, yaxud milli “kimlik” nöqteyi-nəzərindən simasızlaşma, abstrakt sosiumun (qlobal səviyyədə) yaranması; Neoliberalizm bazara çox geniş anlamda yanaşır və onu bütün sosial nəticələrin paradiqması kimi qəbul edir. Həqiqətən də, XX əsr ərzində bazarın substansional mahiyyəti kardinal hesab edilə biləcək dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Məlumdur ki, ilkin olaraq effektiv bazar hipotezi (A.Kouls, L.Başenye və s.) (XX əsrin əvvəlləri) formalaşdırılmışdır (Pareto optimumu əsas kimi götürülərək). 1953-cü ildə Kendall fond bazarlarında işgüzar aktivliyi “təsadüfi gəzinmələr” kimi xarakterizə edən model təklif etdi. Başqa sözlə, statistik substansiya virtual tipdə nəzərdən keçirilirdi. Məhz stoxastik, “təsadüfi gəzinmələrdə” (XX əsrin ortalarında) bazarın effektivliyini görürdülər. Məhz buradan da bazarın qeyri-müəyyənliyi (gələcək baxımından) və dövlət müdaxiləsinin olmamasının zəruriliyi irəli sürülürdü. 1970-ci illərdə real gerçəkliyin tədqiqi belə bir nəticəni ortalığa qoydu ki, bazarlardaki statistik asılılıq Qaussun normal bölgü qanununa uyğun deyil və ənənəvi metodlarla modelləşdirilə bilməz. 1991-ci ildə koqerent bazar hipotezi ortalığa çıxdı. (Emergentlik prinsipi, obyektin sistem xassələrinin təzahürü, tam və hissələrin antinomiyasının ifadəsi kimi). Sonrakı dövrdə mürəkkəb qeyri-xətti nataraz proseslərin təsviri üçün B.Mandelbrotun fraktallar nəzəriyyəsindən istifadə edilməyə başlandı. “Bazar” tipli sistemlərdə “varislik”, “uzun yaddaş”, “mutasiya”, “fraktallıq” və s.kimi hadisələrin müşahidə edildiyini (həm faza, həm də struktur səviyyələrində) əsas götürməklə fraktal bazar hipotezi ortalığa Dünya iqtisadiyyatının tarixi
476
qoyuldu. Bu – effektiv bazar hipotezinin inkarı demək idi. ndi, bazarın sinergetik hipotezi yaranıb (Priqojin, Xaken). Bazar “möhtəşəmliyinin” absolyuta yüksəldilməsinin məntiqi nəticəsi kimi “iqtisadi insan”ın mütləqliyi ön plana çıxarıldı. Bu mənada, qloballaşma – “iqtisadi insanın” hökmranlığına keçid deməkdir (qlobal səviyyədə). Unutqanlıq çayına
axıdılanların fonunda
bazar “möhtəşəmliyinin” hüdudsuzluğunun təsbiti problemli situasiyaların meydana çıxmasında həlledici rol oynayırdı. Belə ki, qəbul edib- etməməyimizdən asılı olmayaraq bazar hüdudsuz deyil, onun konkret sərhədləri mövcuddur: 1. Milli-mənəvi dəyərlər və ümumiyyətlə cəmiyyət bir sistem kimi nəzərə alınmır; Bazar – “öz” dəyərlər sistemini yaradır və milli dəyərlər sistemini ictimai şüurun periferiyasına sıxışdırır. 2. Bazar – antidemokratik qurumdur. “Özbaşına” buraxıldığı təqdirdə böyük fəsadlar doğurur. 3. Qeyri-kommersiya xarakterli fəaliyyət sferası və fərdi keyfiyyətlər bazarın sərhədləri xaricindədir. 4. Ölkələrarası inkişafın qeyri-bərabərliyini nəinki aradan qaldırmır, onun əsas qaynağı kimi çıxış edir. 5. Ekoloji təmizlikdə maraqlı deyildir və s. Bir sözlə, neoliberal bazar hesablana bilməyən, rentabellik terminləri ilə ifadə olunmayan hər şeyi – mövcud olmayan şey hesab edir. Paradiqmal yeniləşmə zəruriliyi dünya iqtisadiyyatının inkişaf prosesində qabarıq şəkildə təzahür edir.Gerçəkliyin ifrat tezliklə dəyişməsi və ölkələr bölümündə məqsəd müxtəlifliyinin dərinləşməsi universal xarakterli nəzəri konstruksiyaların əhəmiyyətsizləşdiyini ortalığa qoyur. Eyni zamanda, formalaşdırılması qaçılmaz olan yeni elmi paradiqma müasir dövrün gerçəkliklərindən çıxış etməklə konkret tələblər çərçivəsində adekvatlığını təmin etməlidir. Belə ki, yeni paradiqma ən azı aşağıdakıları nəzərə almaq məcburiyyətindədir: 1.
2.
Konkret vəzifələri həyata keçirməli; 3.
Ən “kiçik” amilin belə dəyişmə variasiyasını nəzərə almalı; 4.
Mürəkkəb və gerçəkliyə adekvat olan davranış modellərini qurmağa imkan verməlidir. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
477
§ 17.3.2. Nəzəri problemlər
Bəri başdan qeyd edək ki, qlobal iqtisadi inkişafın yeni (yaxud, yeniləşdirilməsi istənilən) paradiqmasının konseptual məzmunu vahidlikdən uzaqdır. O mənada ki, paradiqmal konstruksiya hər hansı bir konkret konseptual model üzərində qurula bilməz. Hal-hazırda istinad edilən baza konsepsiyası – neoliberalizm təndiqçilərin kütləvi hücumuna məruz qalmışdır (Q.Mürdal, R.Prebiş, S.Furtado, F.Perru, Q.Zinger və s.). Onların əksəriyyəti sübut edirlər ki, bazarın (xarici kəsimə münasibətdə) “özbaşına” buraxılması qlobal sistemdə dominant olan güc mərkəzinin öz liderliyini qorumağa xidmət edir. Həqiqətən də, neoliberal dəyərlərin hüdudsuzluğu assimmetrik asılılıq yaradır və yekun olaraq qütbləşmə doğurmaqla inkişafı deformasiyaya uğradır.Bu, heç də ona dəlalət etmir ki, asılılıq şəraitində inkişaf mümkünsüzdür. Sadəcə olaraq, mahiyyət etibarilə sistemli keyfiyyət daşıyan inkişaf “anklav” xarakteri alır. Və, nəticədə meydana çıxan “müasir yaxud modernləşmiş adalar” birmənalı olaraq qlobal səviyyədə hegemon mövqe tutan ölkənin mənafeyinə xidmət edir. Digər tərəfdən, A.Smit dövrünün “iqtisadi insanı” hal-haırda “rasional düşüncəli informasiyalı eqoistə” çevrilmişdir. Neoliberalizmin ortalığa qoyduğu bu
yekunla “rifah
dövlətinin” bərpası
mümükünüsüzdür, yaxud bu bərpanın “irticaçı” sosializm libasına bürünmə kimi səciyyələndirildiyi halda “sosial dövlət”ə keçidin konseptual məzmunu metodoloji nöqteyi-nəzərdən qaranlıq qalır. Amma, istisnalar da olmamış deyildir. Məsələn, Skandinaviya ölkələri nə bazar islahatlarını, nə də sosial xərclərin mexaniki artımını öz- özlüyündə məqsəd kimi götürməmiş, təhsil və elm sferasında effektiv islahatları prioritet mövqeyə çıxarmışlar. Nəticədə, ortodoksal neoliberalizmə alternativ olan postindustrial inkişaf modeli qurulmuşdur. Ümumiyyətlə, aparılan araşdırmalar neoliberalizmin artıq qəbul edilmədiyini, bazar fundamentalizmin problemlər doğuran yaranış olduğunu təsbit etməkdədir. Bir sözlə, neoliberal bazarda aparılan modernləşmənin axırı yoxdur! Digər konseptual yanaşma – neokonservatizm mövcud qaydaların təkmilləşdirilməsi üzərində qurulmaqla, islahatların yalnız zərurət yarananda aparılmasını məqsədəuyğun hesab edir. Başqa sözlə, fasiləsiz olaraq yeniləşmənin zəruriliyi inkar edilir. Bu konsepsiya əsasən Cənub- Şərqi Asiya ölkələrində geniş yayılmışdır.Məhz elə həmin regionda baş Dünya iqtisadiyyatının tarixi
478
verən 1997-1998-ci il böhranı neokonservatizmin hec də “təhlükəsiz” olmadığını üzə çıxardı. Nəhayət, dövlətin mütləq prioritetliyinə istinad edən etatizm konsepsiyasına qayıdışın da yalnış olacağını tarixi inkişaf təcrübəsindən əxz etmək mümkünüdür. Göründüyü kimi, inkişafın paradiqmal konstruksiyası konseptual sintezin formalaşmasını qaçılmazlıq keyfiyyətində ortalığa qoyur. Mövcud konsepsiyalardan heç birinin “xalis” şəkildə tətbiqi mümkün deyildir. Bir sıra elmi istiqamətlərdə qlobal inkişaf paradiqmasının neoliberal modeli ilə dirijizm arasında hansısa bir tənasüblük formalaşdırılmağa cəhd göstərilir. Bu aspektdən vətəndaş cəmiyyətinin önəmli rol oynamaq iqtidarında olduğu xüsusi vurğu ilə ifadə olunur. “... Başar → dövlət dixotomiyası ifrat sadələşmədir. Bazarın çərçivəsindən kənara çıxmaq zərurəti var... azad bazar ideologları qeyri-dövlət formaları, kooperativ fəaliyyəti layiq olduğu səviyyədə qiymətləndirmirlər” 210
deyən Stiqlist dövlət → bazar dixotomiyasında vətəndaş cəmiyyətinin müstəsna rol oynadığını qabaratmağa cəhd etmişdir. Digər tədqiqatçılar isə bir az da uzağa gedərək, qeyd edirlər ki, vətəndaş cəmiyyəti müasir qloballaşma şəraitində dövlətlə sıx əməkdaşlıq etməklə nə neoliberalizm, nə də dirijizmlə bağlı olmayan inkişafın “üçüncü yolunu” müəyyənləşdirmək iqtidarında olan gücdür. 211
Əsaslandırmanın təxmini məntiqi bundan çıxış edir ki, oliqopoliya şəraitində hökmran mövqedə olan TMK-ın bürokratik aparatla (idarəetmə) qovuşması və dövlət siyasətini öz nəzarəti altına alması təhlükəsi kifayət qədər realdır. Bu təhlükəni yalnız güclü vətəndaş cəmiyyəti aradan qaldıra bilər. Sırf formal məntiqin prizmasından çıxış etsək, onda belə alınır ki, dövlətin vətəndaş cəmiyyəti ilə sıx əməkdaşlığı sinergetik effekt doğurmaqla ictimai sistemi daha yüksək səviyyəyə qaldıra və qloballaşmanın ortalığa çıxardığı problemlərə adekvat reaksiya sərgiləyə bilər. Fikrimizcə, yeni qlobal inkişaf paradiqmasının neoliberalizm və etatizmin müəyyən prinsipləri, eləcə də sosial-institusionalizm və dirijizmin milli mənafelərin təminatı müstəvisində kəsişməsindən doğan sinkretik bütövlüyünə əsaslanması məqsədəuyğun olardı.
210 Стиглиц Д. Ревущие девяностые. М., 2005.- С. 359 211 A.Giddens A Third Way and its Critics/L-2000. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
479
Sadə şəkildə ifadə etsək, bu o deməkdir ki, seçilən konseptual prinsiplər milli mənafelərin tam və dolğun şəkildə ödənilməsinin təminatına xidmət etməlidir.
Dünya
iqtisadiyyatı qlobal
sistem olmaq
etibarilə parçalanmaqdadır. Prosesə “dur” deyə biləcək gücün yoxluğu bütün çılpaqlığı ilə ortalıqdadır. Əslində, böhranlı prosesi dayandıra biləcək hansısa subyektin yoxluğu başa düşüləndir və bu, heç mümkün də deyildir. Mövcud qlobal iqtisadi sistemin söykəndiyi baza prinsiplərinin kardinal dəyişikliyinə getməkdən özgə bir çıxış yolu qalmır. Ümumplanetar səviyyədə iqtisadi inkişafın dayanıqlılığı və normal templərlə gedişinin təminatına nail olmaq probleminin həlli, keçilməsi labüd olan yeni inkişaf paradiqmasının konseptual sərhədlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsindən birbaşa asılılıqdadır: 1. Yeni paradiqmaya keçiddə dövlətin yeri və rolu adekvat formada nəzərə alınmalıdır. Transformasiyaya məruz qalan yalnız dövlətin funksiyaları (iqtisadiyyatla bağlı) ola bilər. Dövlət – müqəddəsdir. Dövlət müstəqilliyi heç bir halda məhdudlaşdırıla bilməz. 2. Paradiqmanın təməl prinsiplərinin qlobal səviyyədə milli mənafelərin tarazlığı üzərindən formalaşdırılması; Yəni əsas prioritetlər kimi ön planda tutulan mənfəət və hökmranlıq hədəflərinin daha humanist məzmun kəsb edən prinsiplərlə əvəzlənməsi.Ümumbəşəri rifahın yüksəlməsini əsas götürməklə real məzmunlu əməkdaşlıq və sosial ədalət prinsiplərinin yeni inkişaf paradiqmasının prioritetləri kimi təsbiti. 3. Milli → regional → qlobal mənafelərin optimal mütənasibliyinin gözlənilməsi. “Qonşunu soymaq” siyasətindən əl götürülməsi 4. Prioritet dəyişkənliyi bazasında fərdlərarası münasibətlərdən tutmuş dövlətlərarası münasibətlərə qədər açıq-aydın şəkildə müşahidə edilən sosial identiklik böhranının aradan qaldırılması. 5. Qlobal səviyyədə, eləcə də ayrı-ayrı regional güc mərkəzlərində geniş təkrar istehsal prosesinin tamlığı və bütövlüyünü qorumaq, bu mənada “nəyinsə” əlahiddələşməsinə, “özündə şeyə” çevrilməsinə yol verməmək.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
480
6. Neoliberal maksimalizmdən uzaqlaşma: Maksimum mənfəət, maksimum fayda , tam hökmranlıq istəyinin heçliyə apardığının və müəyyən tarixi dönəmlərdə özünün əksinə çevrildiyinin gerçək xarakter daşıdığını qəbul etmək; Plüralist rasionalizmin inkarının arzuedilməz nəticələrlə sonuclandığının təsbiti. 7. Dövlət→ bazar dixotomiyasının effektiv həlli prizmasından vətəndaş cəmiyyətinin rolu və təsirinin gücləndirilməsi. 8. Bazara → həzmedə biləcəyi qədər sərbəstliyin verilməsi; 9. qtisadi azadlığın sərhədlərinin sosial ədalət və ümumbəşəri rifahın təhlükəsizlik xətti ilə məhdudlaşdırılması: Ələlxüsus Trans-Milli Korporasiyaların fəaliyyətinə münasibətdə bu aspekt müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. 10.
Qlobal inkişafın imperiya variantından imtina edilməsi, inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq qlobal “oyun qaydalarının” formalaşmasında əksər milli dövlətlərin bərabər hüquqlu aktor kimi iştirakını təmin edəcək effektiv fəaliyyət mexanizminin hazırlanması və tətbiqi; 11.
Dünya sistem nəzəriyyələrinin konseptual tutumunda kardinal dəyişikliklər etmək; Dünya iqtisadiyyatının tənzimlənməsi mexanizmini işlək hala gətirmək məqsədi ilə məhz tənzimləmə sferasında reqional aspekti ön plana çıxarmaq (söhbət iri reqionlardan, məsələn Avrasiya, Cənub-Şərqi Asiya, Amerika və.s gedir), inteqrasiya bloklarının qapalılığını aradan qaldırmaq; 12.
Nəhayət qlobal inkişafın sistemliliyi, kompleksliliyi dayanıqlılığının təminatı baxımından mədəniyyətlər, dinlər və ümumiyyətlə, sivilizasiyalar arası dıaloqu inkişaf etdirmək, sözün həqiqi mənasında qlobal bütövlüyə nail olmaq; Sübut etməyə ehtiyac yoxdur ki, sadalananların nəzərə alınması və tətbiqi tamamilə yeni, keyfiyyətcə kifayətqədər yüksək səviyyədə dayana biləcək dünya nizamını reallığa cevirə bilərdı. Amma, deyilənlərin reallığa transferi baş tutacaqmı? Sualın cavabına akademik R.Mehdiyevin məlum məqaləsində rast gəldik: “... Yeni dünya nizamının qurulması şəraitində biz özümüzü aldatmamalı, başa düşməliyik ki, bəzi aparıcı ölkələrin hakim elitaları millətlərin müstəqillik hüququ və onun tarixi-mədəni xüsusiyyətlərinin qorunub saxlanması barədə yalnız mücərrəd təsəvvürləri rəhbər tuturlar. ... Başa düşmək çətin deyil ki,
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
481
onlar yalnız öz xüsusi maraqlarını reallaşdırmaq üçün əlverişli xarici mühit yaratmağa çalışırlar.” 212 Necə deyərlər, şərhə ehtiyac yoxdur.
212 R.Mehdiyev. Zaman haqqında düşünərkən və elitanı transformasiya edərkən: varislik və innovasiyalılıq // Azərbaycan.- 2008.-30 dekabr. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
482
Ə
R.Mehdiyev. Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən. Bakı, 2008 R.Mehdiyev. Gələcəyin strategiyasını müəyyənləşdirərkən: modernləşmə xətti. Bakı, 2008 R.Mehdiyev. Zaman haqqında düşünərkən və elitanı transformasiya edərkən: varislik və innovasiyalılıq // Azərbaycan.2008.- 30 dekabr Ə.Abbasov. Heydər Əliyevin texnoloji inkişaf strategiyası// “Dayanıqlı inkişafın Heydər Əliyev modeli” məcmuəsi, Bakı, 2009 Ş.Hacıyev, Ə.Bayramov və b. qtisadiyyat fəlsəfəsi. Bakı: “ qtisad Universiteti” Nəşriyyatı, 2008 .Feyzullabəyli, Ə.Bayramov. slam (sosial-iqtisadi problemlər) Bakı, 2000 Ə. .Bayramov. nhisarizm. Bakı, 2002 Ə. .Bayramov. qtisadi inkişaf tarixi müstəvidə: metodoloji yanaşmanın konseptual problemləri. Beynəlxalq konfransın materialları. Bakı, 2009 Ə. .Bayramov .Virtuallaşan iqtisadiyyatın fəsadları// qtisadiyyat və audit, 2009. Azərbaycan Respublikasında insan inkişafı haqqında hesabat – 1998. BMT. nkişaf Proqramı. Bakı, 1998. Ə. .Bayramov. Qlobal inkişaf paradiqmasının konseptual problemləri // “ qtisad elmləri: nəzəriyyə və praktika”, 2008.-N 1-2. Ə. .Bayramov. Qlobal
maliyyə böhranı: Neoliberal inkişaf
paradiqmasının süqutu// Respublika, 2009. E.Bağırzadə. Türkiyə təsbitləri //Ekspert. 2008, 7(55) və 8-9(56-57) N.Süleymanov. Azərbaycanın iqtisadi tarixi. Bakı, 2001 Rafiq Özdək. Türkün qızıl kitabı. Bakı, 1992.- S.28 Muxtarova Əsməd. Türk xalqlarının dövlətçilik tarixi. Bakı, 2002 Musayev M.Ə. XX əsrin əvvəllərində Bakı şəhərinin ticarəti. Bakı: Azərnəşr, 1975 Tevfik Çavdar, Türkiye Ekonomisinin Tarihi (1900-1960), Ankara: mge kitabevi, I. Baskı, Eylül 2003. Hüseyin Şahin, Türkiye Ekonomisi: Tarihsel Gelişimi – Bugünkü Durumu, Bursa: Ezgi Kitabevi, IX. Baskı, Ekim 2007. Nadir Eroğlu, Türkiye’de iktisat politikalarının gelişimi (1923-2003), Marmara Üniversitesi Atatürk lkeleri ve nkişap Tarihi Araştırma ve
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
483
Uygulama Merkezi, 80. Yılında Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu, 29- 31 Ekim 2003, stanbul. Oğuzhan Altay, Türkiye’de ktisadi Dönüşümlerin Sosyo-ekonomik Sonuçları Üzerine Bir Deneme, D.E.Ü. . .B.F. Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, Yıl: 2000 Mahfi Eğilmez, Küresel Finans Krizi: Piyasa Sisteminin Eleştirisi, stanbul: Remzi Kitabevi, V. Basım, Mart 2009. Mahfi Eğilmez, Makroekonomi : Türkiyeden örneklerle, stanbul: Remzi Kitabevi, I. Basım, Kasım 2009. Конрад Н.И. Запад и Восток. М., 1972. Досон К. Христианский взгляд на историю// Философия истории. Антология; М; 1995 Барг М.А. Понятие всемирно-исторического как познавательный принцип исторической науки. М; 1973 Карр Э. История и факты// Современные тенденции в буржуазной философии и методологии истории. Ч. 1 и 2.. М; 1969. Ясперс К. Истоки истории и ее цель. Вып.2. M; 1994 Поппер К.Р. Нищета историцизма// Вопросы философии.-1992.- N4 Левит К. О смысле истории // Философия истории. Анталогия.М; 1995,
Ивин А.А. Основания логики оценок. М., 1970 Маркс К. Энгельс Ф. Соч. Т.33. Гринин Л.Е.Глобализация и национальный суверенитет. История и современность.(1).М;2005 Репина Л.П. «Новая историческая школа» и социальная история. М; 1998 Гуревич А.Я. О кризисе современной исторической науки// Вопро- сы истории, 1991 Бродель Ф. Материальная цивилизация, экономика, капитализм.XV- XVII вв. T.2., Игры обмена.-M.:1986 А.А.Вигасин, М.А. Дандамаев; М.В. Крюков и др. История древнего востока. М: Высшая школа, 2003. Антипов Н.П. Экономическая интеграция в мировой экономике и транснациональные корпорации// Междунар. публичное и частное право. 2001 Паньков В.С. Мировая экономика на пути к 2015 году// Экономика XXI века. 2002.-N8, Антонова К.А. История Индии (краткий очерк). М.: Мысль, 1973 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
484
Экономическая энциклопедия/ Гл.ред. Л.И. Абалкин- М: ОАО «Экономика», 1999 Отчет компании Metrcinet.com “The Global New Economy ndex: a Cyber-Atlas”, 2-nd edition, 2000. Arrighi G. The long Twentieth Century: Money, Power, and the Origins of Our Times London; Verso, 1994. Joffrin L. La gauche retrouvce. Paris, 1994. Furet F. Latelier de histoire. Paris, 1982. Aron R. Dimensions de la conscience historique. Paris, 1961. Gardiner P. The nature of Historical Explanation. London., 1965., Toynbe A.J. A.Study of History. L., 1936. David P.A. Clio and the Economics of QWERTY// The American Re- view. VOL/75, N2, Arthur W.B. ncreasing Returns and Path Dependence in the Economy. Ann Arbor: The University of Michiqan Press., 1994. Liebowitz S.J. Marqolis S.E. Path Dependence,Lock-in, and History/ Journal of Law, Economics and Organization VOL II N1. 1995 Вундт В. Социальные законы// Философия истории. Антология, М; 1995, Брейзиг К. Законы мировой истории// Философия истории. Антоло- гия. М, 1995 Поппер К. Открытое общество и его враги. Т.II, М.1993 Социальная философия. М; 1996, Франкс С.Л. Крушение кумиров/. Сочинения. М., 1990 Бохеньский Ю. Сто суеверий. М., 1993 Мюллер М. Смысловые толкования истории, M., 1994 Хабермас Ю. О субъекте истории. M., 1996 Семенов Ю.И. Производство и общество // Социальная философия. Учебник., М., 2003 Мизес Л. Человеческая деятельность. M., 1992 Mises l. Planning form Freedom. South Holland, III., 1952 Карр Э. История и факты // Современные тенденции в буржуазной философии и методологии истории. Ч.1 и 2., М., 1969 Кареев Н. Теория исторического знания. СПБ, 1913 Виппер Р. Кризис исторической науки. Казань, 1921 Красавин Л.П. Введение в истории. Пг. 1920 Сеньобос Ш. Исторический метод в применении к социальным нау- кам. М., 1902., Veyne P. Comment on ecrit histoire. Paris., 1971
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
485
Gardiner P. The Nature of Historical Explanation. London., 1952 Эмар М. Образование и научная работа в профессии историка: Со- временные подходы //Исторические записки. Вып. 1. (119). М., 1995 Ананьин О.И. Одинцова М.И. Методология экономической науки: современные тенденции и проблемы// Истоки. Вып. 4.М., 2000 Hansman D.M. The inexact and separate science of economics. Cambridge University Press., 1992. Mirovski P. More heat than light. Cambridge University Press., 1989. Elchner A.W hy economics is not yet a science// New York., M.E. Sharpe, Armank, 1983 Sapir J. les economists contre la democrate. Paris, 2002 Stiqlitz J.E. nformation and the change in the paradigm in economics// American Economic Review. Vol.92, 2002, N3. Harriet Gillam. The Dialektics of Realizm and idealism in Modern Histo- riographic Theory// “H.T.” Vol.XV, N3, 1976. Маршалл А. Принципы политической экономии. Т.1, М.,1983 J.R.Hiks Some Questions of time in Economics/ London, Lexington Books, 1976 Полещук В.И. Время в экономических системах // Сб. научн. трудов /Под ред. В.С.Чуркова. M.: ЮРГУЭС, 2005 Ковальченко И.Д. Методы исторического исследования. М., 1987 Медушевская О.М. Профессионализм гуманитарного образования в условиях междисциплинарности // Проблемы источниковедения и исторографии. М.,2000 Гринченко С.Н. Системная память живого (как основа его мегаэволюции и периодической структуры).М.: ИПИРАН., Мир, 2004 Клима В. Период человека разумного современного вида до начала производства пищи (производящего хозяйства: общий обзор. Исто- рия человечества. М., ЮНЕСКО, 2003. Аристотель. Соч. Т.3 Антология мировой философии, М; 1969, Т.1 ч.2
И.Г.Фихте Основные черты современной эпохи // Мир философии: Книга для чтения. Ч.2. М.1991 Ю.М.Бородай, В.Ж.Келле , Е.Г.Плимак Наследие К.Маркса и неко- торые методологические проблемы исследования докапиталистиче- ских обществ и генезиса капитализма. М.: Мысль, 1972 Ю.И.Семенов. Философия истории. М: Старый сад, 1999 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
486
Ю.М.Кобищанов. Теория большой феодальной формации // Вопро- сы истории.- 1992.- № 4 – 5 В.П.Илющечкин. Теория стадийного развития общества (История и проблемы). М.:Восточная литература, 1996 Л.С.Васильев. Генеральное очертание исторического процесса //Философия и общество. 1997-1998 Бородай Ю.М., Келле В.Ж., Плимак Е.Г. Наследие К.Маркса и про- блемы теории общественно – экономической формации, М.: Мысль, 1975 Павленко Ю.В. История мировой цивилизации. Философский ана- лиз. Киев: Феникс, 2002 Дьяконов И.М. Пути истории : от древнейшего человека до наших дней. М.: Восточная литература, 1994 Чешков М. Понимание целостности мира: в поисках неформацион- ной парадигмы //Мировая экономика и международные отношения.- 1990.- № 5 Мартынов А.И. Модель цивилизационного развития в степной Ев- разии. Кемерово: КемГУ, 2003 Философский энциклопедический словарь.М., 1989 Ле Гофф Ж. Цивилизация средневекового Запада. М., 1992 Тоюби А. Постижение истории. Сборник. М., 1996 Экономическая энциклопедия. М.: Экономика , 1999 Р.Уэскотт. Исчисление цивилизаций. М.: Время мира 2.- 2001 .Wallerstein The politic of the World – System. Paris. Maison d science d I’Homme., 1984 Хорд Д. Условия исторического сравнения эпох и регионов. М.: Время мира 2, 2001. Ито Ш. Схема для сравнительного исследования цивилизаций М.: Время мира 2 Ковалев А. Еще раз о формационном и цивилизационном подходе// Общественные науки и современность, 1996 Вебер М. Избранные сочинения. М.: Прогресс, 1990 Гринин Л.Е. Периодизация истории: Теоретико – математический анализ, М.: Комкнига //URSS.,2006 Гринин Л.Е. Философия, социология и теория истории. Изд. 3-е, Волгоград. Неформальная экономика. Россия и мир./ под.ред.Т.Шанина – М.: Логос, 1999 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
487
Wallerstein I. Unthinking Social Science. The Limits of Nineteenth- Century Paradigms. Cambridge: Polity Press, 1991 Бродель Ф. Материальная цивилизация, экономика, капитализм.XV- XVII вв. Т3.М.: Прогресс, 1992 Wallerstein I. The West, Capitalizm, and the Modern World-System, Re- view, Vol. XV, N4. (Fall 1992) Wallerstein I “Capitalist Civilization”, Chinese University Bulletin? Supplement 23; 1992 Wallerstein I. The Essential Wallerstein. N.Y. The New Press, 2000 Абу Лохуд Дж. Переструктурируя миросистему, предшествующую Новому времени. М.: Время мира 2. 2001 Gills B., Frank A.G. Üorld System Cycles, Crises and Hegemonal Shifts. 1700 BС to Ad 1700. Review 15/14; 1992 Чейз-Данн К., Холл Т. Два, три, много миросистем. M.: Время мира 2., 2001 Коротаев А.В., Малков А.С., Халтурина Д.А. Законы истории: Ма- тематическое моделирование развития Мир-системы. Демография, Экономика, Культура. М.: Комкнтга / URSS., 2007 Carneiro R. Chiefdom-Level Warfare as Exemplified in Fiji and the Causa vallery, Cambridge, UK; 1990, Сакинз М. Экономика каменного века. М.: ОГИ, 1999. Earle T. Chiefdams in Archaelogical and Ethnohistorical Perspective. Annual Review of Anthropology, 1987. Классен Х.Й.М. Проблемы, парадоксы и перспективы эволюционизма. Альтернативные пути к цивилизации. М.: Логос, 2000
Adams R. Energy and Structure. A Theory of Social Poüer. Austin, TX; University of texas press; 1975 Павленко Ю.В. Альтернативные подходы к осмыслению истории и проблема их синтеза. Философия и общество 3; Киев, 1997. Текен Ф.К теории общественных формаций. М.: Прогресс, 1975. Фурсов А.И. Восток, Запад, капитализм. Капитализм на Востоке во второй половине XX века. М.: Восточная литература Godelier M. La notion de “production asiatique” et les schemas Mar- xistes devolution des societes. Paris; 1969 Melotti K.D. Mark and the Third World. London; Macmillan., 1977 Bondarenko D.M. Homoarchy: A principle of Cultures Organizatiom. The 13-th – 19-th Centuries benin Kingdom as a Nonstate Supercamplex Society M., KomKniqa/ URSS., 2006.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
488
Frank A.G. Sosiology of Development and Underdevelopment of Sosiology// N.Y.1969 Wallerstein I. The Present State of the Debate on World ntequality // Montreal, 1975, Gourvitch G. Determinismes sociauxet liberte humanaivie. Paris, 1963 Бродель Ф. Материальная цивилизация, экономика и капитализм. XV-XVIII вв. 1986, Т.1. структуры повседневности: возможное и не- возможное. Дьяконов И.М. Пути истории. От древнейшего человека до наших дней. М.: Восточная литература, 1994 Шнирельман В.А. Возникновение производящего хозяйства. М., Наука, 1989 Shanks M.,C.Tilley., Sosial Theory and Archeology Cambridge. Polite Press, 1987 Carneiro R.L. A false Dichotomy in Tracing the Rise of the state. Proc- cess vs. Strages. Vladivostok. FEBRAS, 2000 Ясперс К. Смысл и назначение истории. М.: Республика, 1994. Goudsblom J.Human History and Long-Term Social Processes. Toward a Synthesis of Chronbology and Phaseology. New York., N4; Sharpe. 1996 Bentley J.H. Cross- Cultural Interaction and Periodization in World His- tory .American Historical Review (June) 1996. Сорокин П.А. Так называемых факторах социальной эволюции. М.: Политиздат., 1992. История Древнего мира. Расцвет древних обществ// под ред. И.М. Дьяконова, М., 1989. Антонов Н.К. Лексика по тюркологии. Якутск, 1984. Pandey R. Sosiology of Development. Delhi, 1985 Гудыменок А.В., Старостин Б.С. Социокультурный облик развиваю- щихся обществ. Социальные процессы: соотношение современного и традиционного//Развивающиеся страны: экономический рост и социальный прогресс. М., 1983. В.К.Ломакин. Мировая экономика. М., Финансы, 1998 Завъялов П.С. Формула успеха: Маркетинг. М.: «МО»., 1991 Котлер Ф. Основы маркетинга. М.: Прогресс, 1992 Ф.фон Хайек. Пагубная самонадеянность. Ошибки социализма. М., 1991,
Leakey R.E. The Making of Mankind. New York: Dutton, 1981 Herskovits M.J. Economic Anthropology, a Study in Comparative Economics. New York: ( Alfred Knopf, inc).1960
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
489
Childe V.Cordon Man Makes Himself, introduction by Sally Green. Bradford – on-Avon, Wiltshire: Moonraker 1981. Ф.Бастиа. Экономические софизмы. СПб; Промышленность, 1862 Б.Гильдербранд-Политическая экономия настоящего и будущего СПб, 1860 Г.Шмоллер. Народное хозяйство, наука о народном хозяйстве и ее методы. М; 2007 К.Бюхер. Возникновение народного хозяйства. Директмедиа Паб- лишинг; 1907. В.Зомбарт. Буржуа: этюды по истории духовного развития совре- менного экономического человека. М.: Наука, 1999. А.Смит. Исследование о природе и причине богатства народов. Т1., М: ГСЭИ, 1935 Политическая экономия (учебник). М: Политическая литературa» 1980. К.Маркс, Ф.Энгельс. Соч. Т. 4 В.И.Ленин Полн. собр. соч. Т.27 Eucken W.Drundsatse der Wirtchaftspolitik, Bern, Franke Verlag, Tu- bingen. Mohr Verlad. 1952
Э.Чемберлин. Теория монополитической конкуренции. Реориента- ция теории стоимости. М: Экономика, 1996 В.Богачев. Монополия в советской экономике //Экономические нау- ки, 1990.-№ 9, Stark D. Recombinat Property in East European Capitalism-American Journal of Sociolopy, 1996. Vol. 101 N4. М.И.Кныш. Конкурентные стратегии. Санкт-Петербург, 2000 Э.Дж.Долан, Д.Е.Линдсей. Рынок: микроэкономическая модель. Санкт-Петербург. 1992 А.Пигу. Экономическая теория благосостояния. Т.1, М., 1985 Ван Дер Веe. История мировой экономики. М.: Наука, 1995 Розенберг Н., Бридцелл. Л.Э. Как Запад стал богатым – Новоси- бирск: Экар, 1995 К.Р.Маккопелл, С.Л.Брю. Экономикс: Принципы, проблемы и поли- тика. В 2 т. Т 1. М., 1992 Э. Денисон. Исследовение различий в темпах экономического роста – М.: Прогресс, 1971. Зубарева Т.С. История экономики: Учеб. пособие, Ч III. Новоси- бирск: НГТУ, Dünya iqtisadiyyatının tarixi
490
Антипов Н.П. Экономическая интеграция в мировой экономике и транснациональные корпорации// Междунар. публичное и частное право.- 2001.- № 2. Паньков В.С. Мировая экономика на пути к 2015 году// Экономика XXI века. 2002.-N8, Экономическая энциклопедия/ Гл.ред. Л.И.Абалкин. М.: ОАО «Экономика», 1999 Ведин Н.В. Постиндустриальное общество: становление новой сис- темы присвоения// Проблемы современной экономики.- 2002.- № 1. Отчет компании Metrcinet.com “The Global New Economy ndex: a Cyber-Atlas”, 2-nd edition, 2000. Отчет компании McCounell nternational “Risk E-Business: Seizing the Opportunity of
Global E-Readiness, август, 2000г”
http://www.mcconellinternational.com /ereadiness/ Ereadiness Report. htm Севальников А.Ю. Виртульная реальность и проблемы ее описания // Смирновские чтения – М., 1999 Погорлецкий А.И. Экономика зарубежных стран. СПБ, 2000 Минс Г. Шнайдер Д. Метакапитализм и революция в электронном бизнесе: какими будут компании и рынки в XXI веке/ Пер. с англ. М., 2001 Стиглиц Д. Ревущие девяностые. М.,2005 A.Giddens A Third Way and its Critics/L-2000. Листопад М.Е. Экономическая глобализация и проблемы нацио- нальной и международной безопасности// Проблемы современной экономики, 2009.-N4 (28),. Малейченко В.Н. Глобализация как выражение системного кризиса капитализма// Глобализация и проблемы экономического развития России – М, 2002. Скрипнюк Д.Ф.Социальный аспект глобализации// Проблемы со- временной экономики 2007.- N3 Freedman M. Free to Choice. N.Y., 1980. Scholte J.A. Globalization: A critical introduction – L; Macmillan, 2000. Unctad. World nvesment Report, 2005. N4. and Geneva. Кризисология и экономическая наука в начале XXI века: деловые циклы и циклы пузырей, 31.07.2009. (http:// www.polit.nnov.ru
2009.07.14 gristcrisisology 51) Dünya iqtisadiyyatının tarixi
491
Кузнецов Б.Л. Гипотеза синергетического рынка в свете феноменологической теории фазовых
переходов.Л.Ландау// Вопросы философии.- 2005.- N8. Mondelbrot B. The Fraktal Geometry of Nature, New York, W.H. Frecman, 1982 Г.Хакен Синергетика. М.: Мир, 1980. Интегральная эпистемология. СПб, 2003. Хайдеггер М. Время и бытие: Статьи и выступления. М.: Республи- ка, 1993. М.З.Бор. История мировой экономики. М., 1998 Ф.Хайек. Контрреволюция науки (этюды о злоупотреблениях разу- мом). М., 1999
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
492
Ə
Şə
Dövlət 1. Azərbaycan 3.9 20.3 38.7 41.0 84.2 11.0 39.2 4.8 18.2 25.1 -3.9 2. Rusiya 276.6 7.3 35.3 57.4 64.9 13.8 16.3 21.2 18.4 25.4 -4.7 3. Ermənistan 1.9 32.9 31.8 35.3 - 11.2 19.0 -14.2 - - - 4. Gürcüstan 5.1 26.0 15.8 58.2 97.2 8.9 7.8 -6.1 4.6 8.6 -2.5 5. Qırğızıstan 1.7 46.0 23.6 30.4 82.1 15.7 18.3 2.2 - - - 6.Türkmənistan 2.4 24.6 41.8 33.6 - - - - - - - 7.Ukrayna 43.6 14.4 34.4 51.2 56.2 26.1 20.7 17.7 - - - 8.Qazaxıstan 22.0 9.2 31.2 59.6 76.3 10.9 17.3 12.8 - - - 9. Belarus 22.6 13.4 46.1 40.5 60.4 19.5 26.1 20.1 28.7 32.2 -0.9 10.Özbəkistan 20.4 31.2 27.0 41.9 59.4 21.6 19.2 19.0 - - - 11. Tacikistan 2.2 5.7 29.7 64.6 75.7 9.1 14.7 15.2 - - - 12.Moldova 1.6 28.9 31.3 39.8 84.4 18.4 26.0 -2.8 - - - Bütövlükdə inkişaf etmiş ölkələr 554.5 13.5 34.1 52.5 61.2 13.1 25.0 25.6 68.7 - - Şə
MDB 806.6 9.9 35.0 55.2 63.2 16.5 22.1 20.2 69.8 - - Bütün dünya 28228.1 4.8 30.6 62.1 62.6 15.3 21.5 22.1 75.8 - - nkişaf etməkdə olan ölkələr 22938.8 2.2 29.6 64.6 62.9 15.5 20.7 21.5 77.5 29.8 -0.6 Mənbə: Доклад о развитии человека за 2000 год. Нью-Йорк, Уни- верситет Оксфорд, пресс, 2000 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
493
MDB ÖLKƏLƏR N N XAR C DÖVLƏT BORCU VƏ XAR C YARDIMIN BEYNƏLXALQ MÜQAY SƏL L Y ƏLAVƏ 1.2 ÖLKƏLƏ R
XAR C YARDIM XAR C BORC XAR C BORCA X DMƏT Cəmi
(mln.dol) ÜDM-ə
nisbətən (%) Adambaşına (dol) Cəmi (mln.dol) ÜDM-a nisbətən (%) xracın həcmindən (%) 1992 1998
1992 1998
1992 1998
1985 1998
1985 1998
1985 1998
1.Belarus 273.1 28.3 0.9 0.1 26.8 2.8 - 1120 - 5.0 - 2.0 2.Rusiya 1935 1017. 2 0.4 0.3 13.1 6.9 28.3 183.6 - 69.4 - 12.1 3.Gürcüsta n
4.Qazaxıst an
5.Ukrayna 557.6 380.4 0.5 0.9 10.8 7.6 - 12718 - 29.8 - 11.4 6.Azərbay can
7.Ermənist an
8.Qırğızıst an
9.Türkmə
nistan 5.4 16.6 0.1 0.6 1.4 3.5 226 - 87.7 - 42.0 10.Özbəki stan
11.Tacikis tan
12.Moldo
va 9.7 33.3 0.3 1.9 2.2 7.8 - 1035 - 62.5 - 18.5 Şə
Avropa və MDB 5768 5565 0.6 0.7 14.8 14.0 - 360.8 - 48.8 - 13.5 nkişaf etməkdə olan ölkələr 4520 5 34449 1.9 3.2 11.1 7.5 857.56 2 2.05 1.435 41.3 42.8 28.3 20.1 Bütün dünya 5304 4 41102 1.7 2.9 11.8 8.3 - 2.41 2.334 - 43.6 - 18.9
верситет Оксфорд, пресс,2000.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
494
Ə
ş
rı Yayaşa- yış binala- rının istifa- dəyə veril- məsi Ə
kapitala investisi- ya qoyuluşu stehlak qiymətlər i indeksi Pərakən -də mal dövriy- yəsi xrac dxal MDB üzrə orta göstəricilər
96.8 96 152 95 81 88 83 152 102 110 108 1998 94.2 97 210 86 70 85 76 224 106 95 103 2000 105 114 543 92 77 83 91 514 108 102 105
1996 101.3 93 198 103 94 89 210 120 114 99.1 144 1998 117.9 96 195 103 119 89 305 123 145 95 161 2000 141.1 106 221 123 192 74 313 115 180 273.8 175.5 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
495
AZƏRBAYCAN RESPUBL KASININ 10 ƏSAS T CARƏT Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|